Daklozenorganisatie Bruss’Help: 'Covidcrisis heeft onze sector goed gedaan’

De nachtopvang blijft voortaan de klok rond open en in de opvanghotels komt er nieuwe, intensieve begeleiding. Het nieuwe winterplan voor de Brusselse dak- en thuislozen start op 15 november. Directeur François Bertrand van de gewestelijke administratie Bruss’Help bedankt de coronacrisis voor enkele nieuwe accenten. “De switch is gemaakt.”

François Bertrand staat nu twee jaar aan het hoofd van Bruss’Help, de (relatief nieuwe) administratie die de daklozenhulp in Brussel moet coördineren. Onder die coördinatie vallen ongeveer 180 Brusselse verenigingen die dak- en thuislozen helpen. Dat gaat van voedselhulp over douches en wasplaatsen tot echte opvangcentra en psychosociale begeleiding. Bruss’Help ontstond in de herfst van 2019, maar door de coronacrisis is er voor echt overleg tussen al die verenigingen nog weinig tijd geweest.

“De aandacht ging vooral naar noodoplossingen en crisisbeleid. We namen die beslissingen vaak via Zoom. Nu zitten we op een sleutelmoment richting meer structurele oplossingen,” zegt Bertrand. Deze maand zal het nieuw opgerichte Comité voor de Noodopvang en de Inschakeling voor het eerst samenkomen. Daarin zitten verkozen vertegenwoordigers uit zowel de noodopvang als uit de sociale begeleidingssector. In januari beginnen zij aan de opmaak van een eerste ‘masterplan tegen dakloosheid’ in Brussel. Dat moet eind 2023 klaar zijn, voor het einde van de legislatuur.

Op 15 november begint het nieuwe winterplan. In hoeveel opvangplaatsen voorzien jullie nu exact?
François Bertrand: Als we alle noodopvangcentra en alle onthaalhuizen optellen, komen we aan 2.794 plaatsen. Dat aantal kan misschien nog omhoog, afhankelijk van wat het nieuwe comité ons adviseert.

Vorig jaar waren er, volgens de officiële communicatie, 3.120 opvangplaatsen aan het eind van de winter.
Bertrand: Nee, als je appelen met appelen vergelijkt en alleen de noodopvang en onthaalhuizen meerekent, hadden we vorig jaar maar 2.632 plaatsen. Alleen zijn toen de opvangplaatsen in hotels ook meegeteld, maar dat veroorzaakt verwarring. Die hotels maakten toen deel uit van de noodopvang. Dit jaar zijn de opvanghotels een nieuwe vorm van intensieve psychosociale begeleiding, die het hele jaar door duurt.

Toch hebben we nu minder dan 3.000 officiële opvangplaatsen voor dak- en thuislozen, terwijl zij volgens de laatste daklozentelling met meer dan 5.300 zijn in Brussel. Dat zijn zeker 2.000 bedden te weinig. Waar moeten al die mensen naartoe?
Bertrand: Van die 5.300 getelde mensen leeft niet iedereen op straat. Er zijn ook mensen geteld in de onthaalhuizen en de noodopvang, in kraakpanden en bij familie of vrienden. Dit jaar bieden we nieuwe begeleiding in de kraakpanden, dus we vangen daar ook 500 mensen op. Het klopt dat er nog mensen op straat slapen en dat zal deze winter niet anders zijn. Ons hulpaanbod blijft min of meer gelijk, maar het aantal hulpvragen neemt toe.

Het aantal dakloze Brusselaars blijft dus stijgen?
Bertrand: Ja. Enerzijds is dat al tien jaar zo en anderzijds belanden er door de coronacrisis nieuwe personen in een situatie van dakloosheid. De impact van de crisis is economisch. Mensen raakten hun inkomen, hun sociale rechten of hun woning kwijt. De effecten daarvan zullen we de komende maanden en jaren blijven zien. We zien nu al nieuwe profielen aankloppen in de dagcentra en de noodopvang. De Brusselse OCMW’s merken hetzelfde.

Wie zijn die nieuwe profielen van dakloze Brusselaars dan?
Bertrand: We hebben daar nog geen details over, maar we openen alvast een nieuw dagcentrum voor jongeren tussen de 18 en 25 jaar. Er komt ook een opvangcentrum met tien plaatsen voor die leeftijdscategorie. Dat is een initiatief van het OCMW van Brussel-Stad.

Experts vinden zo’n winterplan al langer niet erg logisch. Het kost veel, terwijl de hulp stopt na de winter. Vorige zomer zijn verschillende hotels wel opengebleven. Waarom kon dat nu niet?
Bertrand: Vorig jaar hadden we inderdaad nog meer opvangplaatsen in de hotels (zo’n 700 in september 2020, red.), maar een deel van die bewoners was overgebracht uit de reguliere opvangcentra – omdat die minder goed waren aangepast aan de Covidcrisis. Sommige opvang­hotels moesten trouwens sluiten om hun reguliere activiteiten te hervatten.

Maar de hotels verdwijnen niet. Er zijn nog altijd twee hotels open (goed voor 80 plaatsen, red.) en volgende maand openen er nog vier (nog eens 102 plaatsen, red.). De logica is wel nieuw. Bewoners kunnen er nu tot een jaar blijven, afhankelijk van hun situatie, op basis van een sociaal contract. Ze krijgen er intensieve begeleiding om een eigen woonst te vinden. En wie een eigen inkomen heeft, betaalt daarvan een derde voor de huur.

In 2022 willen we dat voortzetten, maar zmeer gespreid over verschillende hotels. Dat is beter voor de gebruikers, die dan niet meteen het etiket ‘dakloze’ krijgen in één afzonderlijk gebouw. Ze gebruiken gewoon dezelfde jeugdherberg als studenten of andere gasten.

Denkt u dat de gezondheidscrisis de blik van de Brusselaars op dakloze mensen heeft veranderd? Plots was het een probleem dat iedereen raakte. Niemand wou dat mensen ziek waren op straat.
Bertrand: Het heeft de Brusselaars geraakt, maar niet in de zin van een publiek gevaar. Dat is in andere steden wel anders geweest. In Luik heeft men alle daklozen gegroepeerd in een park met nadarhekken errond, zodat zij niemand konden besmetten. In Brussel wilden we die veiligheidsaanpak vermijden. We waren een van de eerste steden om een hotel voor besmette dak- en thuislozen te openen.

Ik zie eerder een bewustmaking over het feit dat mensen zonder eigen thuis in principe ook geen bescherming hebben. Er is veel solidariteit geweest van burgers en van huisbazen. Ook vandaag krijgen we nog altijd veel reacties van hoteliers die een gebouw of bedden willen aanbieden.

Vorig jaar bleef ook de nachtopvang voor het eerst 24 uur open. Gebeurt dat dit jaar opnieuw?
Bertrand: Ja, dat is een grote vooruitgang dankzij Covid. Vroeger moesten mensen na een nacht in de noodopvang ’s ochtends weer naar buiten, om overdag te moeten bellen om ’s avonds een nieuwe plaats te krijgen. Nu is het definitief verworven dat alle opvangcentra, of ze nu van New Samusocial, het Rode Kruis of het Burgerplatform van de Vluchtelingen zijn, 24 uur per dag openblijven en overdag in sociale begeleiding voorzien. Wij vroegen dat al lang, maar door de coronacrisis is de switch gemaakt.

Nog nieuw dit jaar is de financiering voor de opvang van 500 krakers. Een deel van hun bezettingen is er vorige winter gekomen met de hulp van vrijwilligers, die mensen zonder papieren hielpen om leegstaande gebouwen te bezetten. Is dit een erkenning van hun actie?
Bertrand: Het zijn inderdaad bestaande kraakpanden, maar vorig jaar was er geen begeleiding aan gekoppeld. Nu voorzien we in financiering, zodat er sociale teams ter plaatse kunnen gaan en de OCMW’s van de gemeenten die bezettingen kunnen opvolgen. Het klopt dat we hebben gesteund op hun solidariteit tijdens de Covidcrisis. Zonder die vrijwilligers hadden we zelf niet genoeg oplossingen kunnen vinden.

Die vrijwilligers deden daarvoor wel iets strafbaars. Kraken is illegaal.
Bertrand: Dat klopt, en politiek gezien zitten we daar op een moeilijke lijn met de minister. Door zulke bezettingen nu te financieren, zorgt hij op de korte termijn voor een dak voor die mensen. Mochten die militanten dat anders gewoon zelf blijven doen, dan was er geen controle van het Gewest op de kwaliteit van het onderdak. De visie is enigszins begrijpelijk voor een Ecolo-minister. Zijn partij steunt wel vaker burger­acties. Maar wij moeten als administratie neutraal zijn in functie van de wetgeving. Zodra er problemen opduiken in die kraakpanden, moeten we kunnen ingrijpen.

De meerderheid van die krakers zijn mensen zonder papieren. Eigenlijk heeft Bruss’Help niet de bevoegdheid om die mensen te helpen. Dat moet minister-president Rudi Vervoort (PS) doen. Hoe is die aanpak dan toch veranderd?
Bertrand: Dat is het resultaat van de Covidcrisis. Wij kregen toen veel telefoontjes van mensen in kraakpanden met de vraag naar bijvoorbeeld voedselhulp. En mensen zonder verblijfsvergunning zijn nog altijd dakloze mensen. Daarbij gaat het om de afwezigheid van een thuis, ongeacht iemands afkomst. Onze administratie wil die globale blik bewaren. Alleen krijg je dan soms problemen in termen van financiering. Het kabinet-Vervoort moet daarover pingpongen met het kabinet-Maron.

Hoeveel van de 5.300 getelde dak- en thuislozen hebben geen papieren?
Bertrand: In de kraakpanden zijn het bijna 1.000 mensen. In de noodopvangcentra gaat het om 65 tot 70 procent van de opgevangen personen (ongeveer 1.180 mensen, red.). In de rest van het netwerk, zoals de onthaalhuizen of de opvanghotels, verblijven zij niet.

U bent nu twee jaar directeur van Bruss’Help. Het doel was om de verschillende hulpinitiatieven op het terrein te coördineren. Niet eenvoudig, na het Samusocial-schandaal. Heeft u het vertrouwen in de sector intussen gewonnen?
Bertrand: Het begin was heel complex. Wij waren met veel te weinig personeel en we kwamen uit een soort oorlogsperiode tussen de spelers uit de noodopvang en de spelers uit de psychosociale begeleiding. En dan zaten we nog aan het begin van een nieuwe legislatuur met een nieuwe minister, die zijn beleid nog niet helemaal had uitgestippeld. De verenigingssector is in Brussel zeer autonoom en zeer trots. Ook vandaag is een grote groep nog wantrouwig ten opzichte van de politiek of administratie.

Ik heb er wel goede hoop op dat we vanaf 2022 veel meer democratisch te werk zullen gaan via het nieuwe overlegcomité. De Covidcrisis heeft onze sector alvast goed gedaan: mensen uit de medische hulpverlening en het sociaal werk, die vroeger nooit samenwerkten, vormden plots samen een outreachend team. Die aanpak zetten we voort.

Wat ziet u zelf nog als dringende oplossing voor de daklozenproblematiek?
Bertrand: Wij vragen dringend een samenwerking met Brussel Preventie en Veiligheid, zodat we een rampenplan kunnen uitwerken voor grote noodsituaties zoals extreme koude of hittegolven. In zo’n geval zou je standaard een Heizelpaleis moeten kunnen openen, of bijvoorbeeld in dertig opvangplaatsen in elke Brusselse gemeente voorzien. Voorlopig kregen we hierover nog altijd geen officieel antwoord van de Hoge Ambtenaar. Brussel loopt daarin achter op andere steden.