Vierhonderd vrijwilligers brengen aantal daklozen in kaart: ‘Alarmerende situatie’

Vierhonderd vrijwilligers zijn afgelopen nacht de straat op getrokken, op zoek naar daklozen die de nacht buiten doorbrengen. Het aantal dak- en thuislozen stijgt jaar na jaar en Bruss’Help, dat de telling om de twee jaar organiseert, vreest dat het er dit jaar 10.000 zouden kunnen zijn. “In vergelijking met enkele jaren geleden is de situatie erg alarmerend.”

Honderden mensen verzamelen woensdagavond in cultuurhuis La Tricoterie in Sint-Gillis. Ze hebben zich als vrijwilliger ingeschreven om vanavond daklozen te gaan tellen. Bruss’Help, de gewestelijke organisatie de hulp aan dak- en thuislozen coördineert, organiseert de daklozentelling voor de achtste keer sinds 2008. “Het is al de vijfde keer dat ik meedoe aan de telling. Er zijn heel veel daklozen in Brussel en om beleid te kunnen voeren moet je weten hoeveel mensen er zijn, waar zij zich bevinden en wat hun noden zijn. Daarom vind ik het belangrijk om mee te doen,” vertelt vrijwilliger Gudrun Willems. “Wat wij hier doen is eigenlijk een wetenschappelijk onderzoek.”

De feestzaal wordt bijna te klein voor het aantal vrijwilligers. In 2020, twee tellingen geleden, waren ze nog met 250. Vanavond zijn het er 400. “We zien dat het aantal vrijwilligers met elke telling toeneemt. Dat toont het belang aan van wat wij hier doen,” zegt Mehdi Kassou van het Burgerplatform voor Steun aan Vluchtelingen.

Twee jaar geleden telde Bruss’Help meer dan 7.100 dak- en thuislozen. Daarvan sliepen er toen ruim 800 effectief op straat. “Dat zijn de mensen die jullie vanavond gaan tellen,” richt onderzoekster bij Bruss’Help Adèle Pierre zich tot de vrijwilligers. “Maar wij vragen ook het aantal mensen op dat vannacht wordt opgevangen door partnerorganisaties als Samusocial. Zo komen wij tot dat totale aantal dak- en thuislozen.”

In 2022 zag Bruss’Help een stijging van bijna 20 procent in vergelijking met de telling daarvoor. Dit jaar vreest de organisatie dat de kaap van 10.000 dak- en thuislozen bereikt zal worden. “Het is duidelijk dat er vanuit het beleid meer inspanningen nodig zijn. Wij zien vandaag dat er meer mensen op straat slapen en de wachtlijsten voor een plek in een opvangcentrum zwellen aan. In vergelijking met enkele jaren geleden is de situatie erg alarmerend,” gaat Mehdi Kassou verder. “Om u maar een cijfer te geven: op de wachtlijst voor de noodopvang van het Burgerplatform staan nu 1.200 mensen.”

Volgens Kassou wordt de forse stijging van het aantal dak- en thuislozen in Brussel deels veroorzaakt door het Belgische asiel- en migratiebeleid. “Sinds 2015 volgen de crisissen elkaar op en dat heeft een enorme impact op Brussel. Deze stad is de toegangspoort voor mensen die aankomen op Belgisch grondgebied, want Dienst Vreemdelingenzaken en alle andere instellingen zitten hier,” aldus Kassou. “Brussel betaalt de gevolgen van het migratiebeleid. Een aanzienlijk deel van de Brusselse daklozen valt eigenlijk onder de federale verantwoordelijkheid.”

‘Nuttig werk’

De 400 vrijwilligers worden verdeeld over 125 groepen die elk een duidelijk afgebakend stadsdeel moeten uitkammen van 23 uur tot middernacht. “Om dubbele tellingen te vermijden,” klinkt het tijdens de briefing. Nieuw dit jaar is dat de vrijwilligers de waarnemingen kunnen registreren met een app die ook de locatie registreert, maar elk groepje krijgt ook een afgedrukte kaart mee.

Wij volgen de groep die een kaart van de wijk rond het Justitiepaleis heeft meegekregen. “Dat ik naar deze zone moet, is misschien geen toeval,” lacht Adrien Pierre, één van de drie vrijwilligers in ons groepje. Hij begeeft zich vanavond op onbekend terrein, in tegenstelling tot veel andere vrijwilligers die actief zijn in de sector. “Ik ben een advocaat uit Charleroi, dus dit is even iets heel anders. Mijn zus werkt voor Bruss’Help en had me gevraagd om mee te doen, maar dit thema laat me niet koud. In Charleroi zie je op straat ook best veel miserie en ik kom er als advocaat mee in contact.”

“Het is de eerste keer dat ik zoiets doe en ik weet niet wat ik ervan moet verwachten,” gaat Adrien verder terwijl we iets voor 23 uur onze kaart openslaan op de rand van de Marollen. Een uur de tijd krijgen we om daklozen te tellen in driehoek tussen de Hallepoort, het Justitiepaleis en het Louizaplein. We beginnen met de Hoogstraat, die er nu bijna verlaten bij ligt, en kijken achter elk hoekje.

Zelfs op de binnenkoer van het Sint-Pietersziekenhuis gaan we op zoek naar leven. “Wees aandachtig voor discrete plekjes,” zegt vrijwilliger Naïké Garny stilletjes. Zij is actief bij het Burgerplatform, net als de derde vrijwilliger van de groep, Adriana Costas Santos. “Dit is heel nuttig werk. Het is de enige manier om een globaal zicht te krijgen op het aantal daklozen en om een beleid te eisen dat voldoet aan de noden,” zegt Adriana terwijl we verder stappen in de richting van het Justitiepaleis. Zij doet nu voor de derde keer mee aan de telling. “De vorige keer hadden we bijna twee keer zoveel daklozen geteld als in 2018, toen ik voor het eerst mee deed.”

Net als Kassou vindt Adriana dat het migratiebeleid helemaal anders moet als we minder daklozen in Brussel willen zien. “Wie denkt dat je de grenzen kan sluiten heeft het mis, want veel mensen bevinden zich al hier. Als zij verblijfsrecht zouden krijgen, kunnen ze werken en zouden ze niet op straat slapen. Kijk maar naar de van de Oekraïense vluchtelingen. Oekraïense daklozen kom je hier niet tegen, want wij hebben ze opgevangen.”

‘Stijging meer dan waarschijnlijk’

Ondertussen hebben we al enkele kilometers in de benen. We zigzaggen verder rond het Justitiepaleis, wandelen de hellingen op en af, maar nog steeds staat onze teller op nul. “We hebben nog niet veel gezien, tant mieux,” zegt Adrien. “Hier gaan we zeker geen daklozen zien,” grapt Naïké als we even later voorbij zakenclub The Merode, de opvolger van Cercle de Lorraine, wandelen op het Poelaertplein.

Uiteindelijk treffen we in de laatste minuten en meters van onze telling vijf daklozen aan, stevig ingepakt op de grond tegen de deuren van de zetel van de Regie der Gebouwen. Hoeveel daklozen de andere groepen geteld hebben weten we pas binnen enkele maanden, wanneer Bruss’Help de resultaten bekendmaakt, maar volgens Adriana mogen we ervan uit gaan dat het er meer zullen zijn dan twee jaar geleden. “Als je alleen al kijkt naar het aantal asielzoekers en de oververzadigde noodopvang, is een stijging meer dan waarschijnlijk.”