Danseres Einat Tuchman: ‘Samenleven is makkelijk als je beseft dat we allemaal mensen zijn’

Hoe kan je er in een kosmopolitische stad als Brussel voor zorgen dat de bewoners niet naast elkaar leven? Danseres Einat Tuchman (Bildy Market) timmert al enkele jaren aan die weg in de Maritiemwijk. “Met kunst is heel veel mogelijk.”

Scheldestraat, Molenbeek. Een hip architectenbureau, verderop een moskee. Afspreken doen we in Replica, de fijne bookshop annex café. Vier meisjes passeren, een draagt een hoofddoek. Ze praten – druk gesticulerend – Nederlands, met een accent, wat geforceerd zelfs. Praten ze Nederlands omdat ze dat willen of omdat het de enige taal is waarin ze elkaar begrijpen? We weten het niet, maar we weten wel zeker dat we in Brussel zijn.

Het is het Brussel van Einat Tuchman, die al enkele jaren in de Maritiemwijk de verbinding probeert te maken tussen al die verschillende mensen. Laatste wapenfeit: Bildy Market. Ontmoetingen tussen mensen van allerlei slag die creatief aan de slag gaan. Zo vond er in september in Thurn en Taxis een druk bijgewoonde modeshow plaats met creaties van buurtbewoners. Moslima’s en queers stonden er samen op de catwalk.

“Het idee is ontstaan in coronatijd,” vertelt ze bij een cappuccino in Replica. “Het heeft ons doen nadenken over de mondiale productie van alle consumptiegoederen. Het idee is gegroeid om, als kunstproject, zelf te produceren en die producten dan op een markt verkopen.” Bildy Market was geboren. Bildy is Arabisch voor lokaal, maar verwijst tegelijk in het Engels naar ‘opbouwen’.

“Het grote idee erachter is om meer onafhankelijk te zijn van de grote multinationals die de wereld vervuilen en armoede veroorzaken. Deze wijk is daar bij uitstek het slachtoffer van, want hier worden heel veel goedkope producten verkocht, die je de hele tijd moet vervangen omdat ze stukgaan. Intussen versterkt onze consumptie de grote structuren die alle grondstoffen controleren.”

Bildy Market kwam niet helemaal uit de lucht gevallen. Tuchman is danseres en was al langer bezig met uitwisseling van kennis in de openbare ruimte.

Dat mondde uit in projecten die aanzetten tot nadenken, tot discussie, over hoe de wereld er op wijkniveau moet uitzien. Tuchman: “Een architect tekende een kaart van de wijk. Alle deelnemers konden er hun dagelijkse traject op tekenen, met de vraag waaraan ze nood hadden op dat traject. Of we maakten een klein poppentheater, waarin de kinderen de ouders speelden, en de ouders de kinderen. Zo kwamen de kleine ergernissen naar boven waar ouders én kinderen mee te maken hadden, en kon daarover gepraat worden.”

Kleine, fijne projecten zoals Bildy markten brengen, als het goed gaat, de mensen dichter bij elkaar. Tuchman: “De oorsprong van dit alles moet je misschien zoeken in de plek waar ik ben opgegroeid: een kibboets in het zuiden van Tel Aviv. Daar is ‘het collectieve’ op een hoog kwalitatief niveau altijd heel belangrijk geweest.” Het moest er mensen die van verschillende horizonten komen in een migratieland als Israël, laten samenleven.”

We kijken op facebook naar een filmpje van de wervelende modeshow van Bildy Market waar lokale couturiers hun creaties lieten zien. Tuchman danst er zelf in. Dat gebeurt niet zo vaak meer, al heeft ze een mooi trackrecord. Ze danste bij Alain Platel, op de Europese podia. Vandaag heeft ze die artistieke scene grotendeels achter zich gelaten. “Ach, ik heb genoeg gedanst in mijn leven,” zegt ze. “Al heeft het ook te maken met een politieke shift. De N-VA is kunst op een bepaald moment in een vijandige context gaan plaatsen, in een survival of the fittest-verhaal, met het schrappen van subsidies. Kunst werd plots minderwaardig. Dat was een wereld van verschil met de periode toen ik op mijn achtentwintigste in Brussel kwam wonen en je als kunstenaar in Brussel met open armen werd ontvangen.”

“Het deed me zelfs denken aan het Israël van de jaren tachtig, waarbij rechts het discours overnam en cultuur met de nek werd aangekeken. Dat was best hard. Ik verliet al een land waar het hopeloos is, en dan zag je dat hier in Brussel ook gebeuren.”

Haar afscheid van de bühne heeft ook te maken met hoe cultuur zelf functioneert, vertelt ze. “Ik zie het kunstenaarschap als iets waar ik, samen met mijn publiek, timmer aan een betere wereld. Ik wil met het publiek kunnen communiceren. Maar het kunstenaarschap gaat toch vaak ook over het ik – zo van: kijk eens wat ik doe. Ik had op den duur het gevoel dat ik tot niemand meer sprak, tenzij tot mezelf.”

Tuchman moest zich heruitvinden. Dat deed ze door in de wijk te investeren. Een wijk op de grens van poepchic en straatarm. Thurn en Taxis is in volle ontwikkeling en duwt hard tegen de Maritiemwijk. Er zijn meer en meer hoogopgeleiden die er een huis kopen. “Vervolgens willen die mee bepalen hoe de openbare ruimte er moet uitzien. Dat geeft spanningen.”

Schrijnende armoede

Vanuit Replica zien we hoe er op de hoek van de straat een nieuw appartementsblok verrijst. Er is ook de schrijnende armoede die we vaak niet zien, vertelt Tuchman. “Ik kom in de huizen. Het is afschuwelijk. Moeders slapen met hun kinderen in de keuken. De woningen zijn in erg slechte staat. De huurprijzen gaan door het dak.”

Rijk en arm. Hoogopgeleid en in de werkloosheid. Een dure loft en als buur iemand die zijn of haar elektriciteit niet kan betalen. Het zijn botsende werelden. En dan moest die vermaledijde knip er nog komen in het hart van de wijk, in de Vanderstichelenstraat. Drie maanden lang geen doorgaand verkeer meer. Dat was het plan. Er ontstonden megafiles. De verkeersfilter moest na protest weer worden afgevoerd. Het bleek een voorbode van rellen in andere wijken van Brussel, in Kuregem en aan de Berenkuil in Schaarbeek, waar de lokale besturen ook circulatieplannen hadden ingevoerd.

Tuchman: “Natuurlijk is dat ook bij mij een intern gevecht. Ik fiets zelf, ik zie de klimaatopwarming als een van de grootste uitdagingen van onze tijd en ik zie hoe fijn het kan zijn als kinderen op straat spelen. De agenda die hier gevolgd wordt, zit goed. De aanpak moet anders, meer inclusief. Er had met de handelaars gepraat moeten worden, voor hen betekent de auto hun werk. En ja, je moet de openbare ruimte aanpakken, maar niet zonder ook het huisvestingsprobleem onder handen te nemen. Waarom worden er nauwelijks sociale woningen gebouwd?”

We fietsen, samen met de fotograaf, van Replica naar Nekkersdal voor de fotoshoot. Tuchman maakt nog snel reclame bij de klanten van Replica voor haar volgende Bildy Market event, op 17 december, dat rond voedsel draait en waarbij ieder vanuit zijn eigen cultuur een gerecht maakt.

Samen dansen en zingen

Onderweg groet ze hier en daar nog iemand. Ze kent heel wat mensen in de wijk, en ook in Nekkersdal is ze graag gezien. Enkele vrouwen maken in het café van Nekkersdal aromatische producten, zalfjes, culinair zout, met de kruidenplanten uit Parckfarm aan Thurn en Taxis. Ze zullen te koop worden aangeboden op een wintermarkt in een buurthuis en bij Bildy Market.

Tuchman vertelt hoe Bildy Market, als socio-cultureel project, al die verschillende culturen op een heel spontane manier samenbrengt. “Dat is op conto te schrijven van de kunst zelf. Kunst maakt abstractie van wat allemaal speelt in onze samenleving, kunst laat heel veel toe, ook het onverwachte. Als moslima’s en queers samen op de catwalk staan, dan speelt identiteit niet meer. Dan gaat het over de mode die ze hebben gemaakt. Of over samen dansen en zingen of je lichaam tonen. Iedereen die deelnam aan de modeshow neemt ook deel aan ons culinair event. Dat betekent dat het aanvaard is, zonder dat we daar lange gesprekken over hebben gevoerd.”

Tuchman gelooft niet dat de sociale of culturele verschillen een drempel hoeven te zijn om samen te leven. Ze ziet dat juist als een enorme rijkdom met het menszijn als gemeenschappelijke noemer. “Dat het soms moeilijk gaat, heeft te maken met het beleid, met de bovenliggende structuren. Ik zie hier te veel instellingen die verdelen in plaats van te verbinden. Een buurthuis hier wat verder bijvoorbeeld doet fantastisch werk, maar bereikt alleen de Marokkaanse gemeenschap. Ik heb geprobeerd om dat open te trekken, maar dat bleek onmogelijk.”

En dan zijn er opstootjes na de voetbalmatchen van Marokko. Ook dat houdt Tuchman bezig en ze ziet hoe het in de Maritiemwijk tot discussies leidt. “Een Marokkaanse vader klaagde bij een andere Marokkaanse man dat België de pedagogische tik heeft verboden en dat er daarom geen land meer te bezeilen is met de jongeren. De andere Marokkaanse man moest hem uitleggen dat je kinderen niet slaat. Dat dat niet hoort.”

“Het zegt veel over hoe er in de Marokkaanse cultuur een breuk is ontstaan in de opvoeding. De autoritaire vader werd plots uit het opvoedingsmodel gehaald. Veel vaders voelen zich verloren, maar wat is er in de plaats gekomen? De jongeren worden nu in de openbare ruimte gecriminaliseerd, wat een nieuwe gewelddadige context heeft gecreëerd. Ik werk met jongeren. Ze bevinden zich de hele tijd in het vizier van de politie. Als ze op een bepaald moment op een bepaalde plaats ergens aanwezig zijn, riskeren ze dat de politie hen aanspreekt.”

“Zo krijg je een keten van geweld. Als ze dan winnen met voetbal, komt die woede als tegenreactie naar boven. Niet bij alle jongeren wel bij een aantal jongeren die geen aansluiting vinden bij de maatschappij.”