De strijd om leegstaand Brussel: privé en vzw gaan in debat

We spreken met Pepijn Kennis (31), kersvers verkozen als Brussels Parlementslid voor Agora, maar hier als strategisch coördinator van Toestand. Samen met enkele andere vzw’s startte hij Leegbeek, een campagne die de oprukkende marktlogica inzake tijdelijk gebruik een halt wil toeroepen.

“Van privé-eigenaren snap ik dat ze in zee gaan met een commercieel bedrijf,” zegt Kennis, “maar publieke overheden moeten daar net complementair aan zijn. Ze moeten het voorbeeld geven door de ruimte die van iedereen is, zo toegankelijk mogelijk te maken.”

Aan de andere kant van de tafel zit Dries Vanneste (40), stichter en zaakvoerder van Entrakt, een Brussels bedrijfje dat winst maakt met het beheer van leegstaande ruimte. Dat doen ze zonder subsidies of vergoeding van de opdrachtgever. Maar door zoveel mogelijk vierkante meter aan de man te brengen.“Ik vind dat wij noch andere organisaties het alleenrecht hebben op het gebruik van de leegstaande vierkante meters,” oordeelt Vanneste. “Er is meer dan plek genoeg voor beide modellen, ik zie niet in waarom wij elkaar vliegen moeten afvangen. Onze rol wordt trouwens enorm opgeblazen. We hebben nu per toeval twee projecten (Studio CityGate en het oude Actirisgebouw, red.) die in de kijker lopen. Maar CityGate was - als betonblok van 22.000 vierkante meter zonder enige voorzieningen - zeker geen cadeau.

Waarom hebt u het dan aangenomen?
Dries Vanneste: Ons kantoor is vlakbij, ik passeer er vaak. Dan is het frustrerend om dat gigantische gebouw met zeer veel mogelijkheden onbenut te zien. Dan komt het plots vrij, voor een gunstige periode. We zitten er al drie jaar en doen er wellicht nog drie jaar bij. Dan weet je dat je in die tijd iets moois kan doen.

Iets moois voor de samenleving, of bedoelt u vooral winst maken?
Vanneste: Aan winst zijn we nog lang niet toe. Met CityGate hebben wij als klein bedrijf gigantische risico’s genomen. Mocht ik dat als werknemer hebben gedaan, lag ik met mijn klikken en mijn klakken buiten. En we voeren een programma uit met een culturele, sociale en economische meerwaarde, en gemeenschappelijke uitrustingen, zoals het skatepark.

In Studio CityGate zitten ook beginnende bedrijfjes. Spreekt een vzw als Toestand die aan? We hoorden uit verschillende hoeken dat jullie ‘aardige, groene jongens zijn, maar wel heel alternatief’. Dat jullie een andere cultuur hebben dan bedrijven.
Pepijn Kennis: Dat klopt. Wij willen in eerste instantie die mensen een plek geven die het er moeilijkst toegang toe hebben.

Als commerciële leegstandsbeheerders zoals Entrakt zich op start-ups richten, en vzw’s als Toestand op het sociale, dan is de koek toch netjes in twee?
Kennis: Voor mij is het vooral een probleem dat publieke overheden, die dringend op zoek zijn naar manieren om de samenleving dichter bij elkaar te brengen, niet van hun leegstaande ruimte gebruikmaken om sociale activiteiten een plek te geven.

Vanneste: Het is evengoed de taak van de overheid om de economie op poten te zetten. Wij zijn met Studio CityGate een soort van incubator (broedmachine voor bedrijfjes, red.) voor de echte incubator. Als je een idee hebt, kun je dat bij ons uitproberen. Als het lukt, ga je via Citydev of een privéspeler ruimte huren. Als het niet lukt, dan stopt het. Je hebt geen financiële risico’s genomen en je hangt niet vast aan een huurcontract.

Maar je hebt ook niet de bescherming van een huurcontract. Niet voor niks spreekt men in het Frans van ‘occupation précaire’. En dat precaire karakter schemert door in de contracten..
Kennis: Ons beheersmodel is een collectief beheersmodel. Bij antikraakbedrijven is er daarentegen een machtsverhouding. Ik heb hier bijvoorbeeld een contract bij, toevallig wel van Entrakt …
Vanneste: (lacht) Geen probleem.

Kennis: … waarin dat staat dat bezetters geen interviews mogen geven zonder het medeweten van Entrakt. Sommige bezetters (‘huurders’, red.) van Entraktpanden durven ons geen interview te geven. Uit schrik dat ze na alle zelf gedane investeringen zomaar buiten zouden worden gezet.

Vanneste: Dat staat inderdaad in het contract. Het is onze rol ervoor te zorgen dat alles goed verloopt en dat we de eigenaren, buren, politici enzovoort geen problemen bezorgen. Het zijn soms delicate projecten die door interviews op losse schroeven kunnen gezet worden. Wij willen daar controle op behouden.

Kennis: Controle behouden zeg je, een top-downbenadering dus. In het contract staat ook dat bezetters geen bezwaar mogen aantekenen tegen de bouwaanvraag voor het uiteindelijke project. Het is toch niet aan een privébedrijf om mensen dat democratische recht af te nemen? Daarnaast lees ik ook dat jullie werken met een indexatie van 3,5 procent ...

Vanneste: Die wij nog niet hebben toegepast.Kennis: … ongeacht de reële index. En bezetters moeten 100 euro betalen per uur dat jullie moeten wachten op de overhandiging van de sleutel. Die voorwaarden leiden tot veel klachten.

Het gemor bereikt ook onze redactie. En op de muur van Studio CityGate staat in graffiti ‘Entrakt voleurs’ gespoten.
Vanneste: Je hebt mensen die vinden dat alles wat leegstaat, hen toekomt. Wij zitten soms op die plaatsen en dat conflicteert dan. Ik denk niet dat er mensen zijn die bij ons zitten of zaten ‘Entrakt voleurs’ op de muren schrijven.

Kennis: De klachten komen toch ook van mensen die bij jullie, of bij gelijkaardige bedrijven, onderdak vinden hoor. Ze worden geconfronteerd met een gebrek aan privacy, onverwachte facturen of plotse prijsstijgingen …

Vanneste: Facturen vallen niet uit de lucht en prijzen gaan niet zomaar naar omhoog. Je zal altijd ontevreden mensen vinden, maar misschien is er onvrede omdat hun eigen project niet in het juiste pand zit.

Maar er is wel sprake van een machtsverhouding. Zo storten bezetters de waarborg op een rekening van Entrakt, en niet op een geblokkeerde rekening. Waardoor jullie bij discussies het gewenste bedrag van de waarborg kunnen houden.
Vanneste: (laconiek) Ja, dat klopt. Maar als we een geblokkeerde rekening zouden gebruiken, betekent dat extra administratie, extra kosten en uiteindelijk een hogere bezettingsvergoeding. Zo simpel is het echt wel hoor.

Kennis: Dat argument gebruikt Uber ook. Dit wordt dan ook vaak de Uberisatie van de huisvesting genoemd. Je trekt mensen binnen in een systeem waar er geen sociale bescherming is.

Vanneste: Maar die sociale bescherming hebben ze bij jullie ook niet.

Kennis: Maar bij ons moeten bezetters geen uittreksel uit het strafregister, een inkomstenverklaring of familiale verzekering voorleggen. Dat zijn dingen die je in de huurwet zelfs niet mag vragen! Maar hier ontsnap je aan die huurwet, en kom je in een grijze zone. Die een gevaarlijke slippery slope kan zijn naar het nog verder precariseren van de mensen die inderdaad precaire bezetters worden genoemd.

Vanneste: Wat er in de praktijk gebeurt, is veel minder ingrijpend dan dat er in het contract staat. In die zin moet je dat lezen als een verzekeringscontract. Als je dat leest, dan vraag je je ook af: waarom teken ik dat in godsnaam? Maar in de praktijk zijn we naar iedereen correct. Trouwens: je zegt ook dat wij in een machtspositie zitten. Wel, ik kan u verzekeren dat zodra wij iets echt schandalig doen, de kranten er vol van zouden staan, en iedereen de deuren van politici plat zou lopen. Wat dat betreft is die machtspositie zeer relatief.

Toestand beheert samen met de bezetters een gebouw. Loopt daar dan alles van een leien dakje?
Kennis: Het gaat niet altijd even snel en je hebt bij iedereen een verschillend ritme. Dat vraag energie, tijd, een andere aanpak. Maar, zoals het melige spreekwoord zegt: alleen ga je snel, maar samen ga je verder.

Hoe zien jullie het tijdelijke gebruik verder evolueren? Hoe ziet dat er binnen pakweg vijf jaar uit?
Vanneste: Er komt een verdere professionalisering, want het beheer is zeker nog niet perfect. Maar ik denk wel dat we elkaar vooruit duwen in tijdelijk gebruik (richt zich tot Pepijn Kennis): ik weet niet of je het daar mee eens bent? Zonder een Entrakt was het tijdelijke gebruik minder geëvolueerd. Iedereen duwt aan die kar en daardoor schiet men in gang.

Kennis: Ik denk dat we aan dezelfde kar duwen, maar in een andere richting (gelach). Ik hoop dat we binnen vijf jaar naar een soort transitiegebruik gaan, waarbij je als tijdelijke bezetter echt mee nadenkt over de uiteindelijke bestemming. Mijn hoop is dat de overheden daarin het voortouw nemen.

De overheid neemt soms al een actievere rol op zoals in See U, de tijdelijke bezetting van de oude kazernes in Elsene.
Kennis: Daar doet de overheid de investeringen, zodat de beheerder die risico’s niet moet nemen. De bezetters betalen aan de overheid en de beheerder krijgt een vaste vergoeding. Er is dus geen machtsverhouding meer. Een interessant model, maar bij See U heeft men uiteindelijk gewoon op de prijs beslist en is het beheer naar de goedkoopste aanbieder gegaan.

Hoe doet Brussel het eigenlijk internationaal gezien?
Kennis: In Nederland heb je nu echt wel die Uberisatie, en het opbod van: ‘Ik kan dat gebouw beheren en het u morgen teruggeven.’ Of: ‘Ik kan het u over vijf uur teruggeven.’ Een race to the bottom.

Vanneste: Zo is het wel echt. Of als bezetter gewoon de sleutel komen afhalen en tekenen, zonder het pand gezien te hebben. Het is er natuurlijk ook beter bekend. Het bestaat er al dertig jaar en is een echte business geworden.

Kennis: Dat is voor mij wel een risico.

Vanneste: En qua hippe projecten: daar lopen we nog altijd achter op iedereen. Maar we komen snel op gelijke voet.