Ex-dakloze: ‘Laat politici eens op straat slapen om dakloosheid te begrijpen'

Vzw Straatverplegers doet veel meer dan daklozen op straat helpen overleven. Ze zorgen voor een dak boven hun hoofd, en als ook dat lukt, blijven vrijwilligers voor begeleiding en goed gezelschap zorgen. Vrijwilliger Kevin en ex-dakloze Michel leerden elkaar een half jaar geleden kennen. “Dakloosheid is geen onoplosbaar probleem. Als het bovenaan onze prioriteitenlijst zou staan, is het binnen twee weken opgelost.”

Donkere wolken hangen boven het Scheutbos, maar in de cafetaria van het woonzorgcentrum om de hoek heersen licht en warmte. Op deze doordeweekse namiddag klinkt er muziek en geroezemoes. Kinderen en kleinkinderen die hun bejaarde geliefden komen bezoeken zorgen voor wat leven in de brouwerij. Voor ons zitten Michel (58) en Kevin (30). De ene is advocaat en vrijwilliger bij vzw Straatverplegers, de andere is misschien wel de jongste bewoner van het rusthuis.

“Het is hier goed. Je krijgt hier eten en men organiseert reizen en uitstapjes. We zijn al naar de zoo en de zee gegaan. Je moet alleen maar voor die enkele vierkante meters in je eigen kamer zorgen. De poetsvrouwen noemen mijn kamer hier de ‘pauzekamer’,” lacht Michel. “Als de poetsvrouwen aan zijn kamer komen kunnen ze even neerzitten voor een babbeltje, omdat Michels kamer vlekkeloos is,” vult vrijwilliger Kevin aan.

Michel belandde een jaar of vier geleden in het Molenbeekse woonzorgcentrum, nadat hij jarenlang op straat had geleefd. Als dakloze had hij een zwaar ongeval: hij werd aangereden door een wagen. “Ik stond op het voetpad en was iemand de weg aan het wijzen, maar door een fout manoeuvre was een auto tegen mij gereden. Mijn knie was verbrijzeld,” zegt Michel. Het revalidatieproces dat daarop volgde was moeizaam, maar naar eigen zeggen zorgde zijn wilskracht ervoor dat hij opnieuw kon stappen. “Ik zei tegen mezelf: ‘ik moet kunnen stappen.’ De ene dag kwam ik uit bed en zette ik één stap, de volgende dag twee stappen en de dag nadien drie stappen. Als je het wil, kan het ook.”

In het woonzorgcentrum, een viersterrenhotel volgens Michel, krijgt hij tot op vandaag de nodige zorgen. Zijn woonplaats heeft hij te danken aan Straatverplegers. Voor die organisatie begon Kevin enkele maanden geleden met vrijwilligerswerk. Als ‘bezoeker’ ontmoet hij Michel om de twee weken voor een praatje. Ze kennen elkaar sinds maart dit jaar. “In een ander leven had hij advocaat, filosoof, comedian of sociaal assistent kunnen zijn. Hij speelt graag met woorden en beheerst een zekere retorische kracht. Hij is ook heel sociaal. Als we door de gang wandelen kunnen we niemand kruisen zonder een babbeltje te slaan. Dat eindigt dan altijd met een mopje. Hij heeft ook een altruïstisch kantje,” zo beschrijft Kevin Michels persoonlijkheid. “We hebben intussen ontdekt dat we ook heel wat gemeen hebben.” “We zijn gepassioneerd door al wat geschiedenis en natuur is,” klinkt het dan in koor.

“Je hebt veel ervaring in het leven, hé,” richt Kevin zich tot zijn bijna dertig jaar oudere vriend. “Je hebt in het leger gezeten en bent zaakvoerder geweest, een schat aan ervaringen.” En Michel heeft ook een tiental jaar op straat geleefd. “Ik had een bloemenwinkel die ik met mijn vrouw uitbaatte, maar zij besteedde meer geld dan er in het laatje kwam. Ik moest het boeltje sluiten en dacht toen: ‘ik stop ermee en laat alles achter’. Zo ben ik in Brussel beland. Voor ik het wist was ik alleen en zat ik bij Samusocial,” herinnert Michel zich. “Ik ben een ancien van de straat. Ik heb geleefd en overleefd, erger dan jij je kan inbeelden.”

In de noodopvang kwam hij voor het eerst in contact met Straatverplegers. Het contrast tussen de hulp die hij in opvangcentra kreeg en de begeleiding van Straatverplegers is groot, zegt Michel. “In de noodopvang kan je alleen in de winter terecht, en dan alleen ’s nachts. Eten en slapen, daarna is het van: ‘au revoir et merci, trek je plan nu maar.’ Maar de begeleiding die je van Straatverplegers krijgt, is cruciaal. Ze helpen je met administratie - denk bijvoorbeeld aan een referentieadres - en met de zoektocht naar een woning. Op die manier slaag je er uiteindelijk in om de straat achter te laten.”

Geen onoplosbaar probleem

De manier waarop Straatverplegers werkt, omschrijft Michel als aanklampend, maar niet dwingend. Die werkwijze heeft volgens hem ook het meeste effect op mensen die op straat leven. “Ze zijn mij altijd blijven opvolgen. Je kan je verstoppen, in een andere straat gaan slapen, toch zijn ze daar. Eens zij jou vasthebben, laten ze je niet meer los. Ook toen ik niet meer op straat woonde, zijn ze aan mijn zijde blijven staan. Er is een strakke begeleiding, maar zonder dat de mensen van Straatverplegers je vertellen: ‘dit moét je doen.’ Dat werkt ook niet. Met elkaar in dialoog gaan, luisteren, zo ga je vooruit.”

Kevin knikt. Beiden zijn ze het erover eens: als organisaties als Straatverplegers over meer middelen zouden beschikken, zou Brussel minder daklozen tellen. Voordat hij een half jaar geleden als vrijwilliger aan de slag ging, ondersteunde de jonge advocaat de vzw financieel. “Ik wilde een organisatie steunen die actief is in de stad waar ik woon en werk. Toen ik zeven jaar geleden begonnen te werken in het centrum kwam ik elke ochtend op weg naar het kabinet dakloze mensen tegen. Gezinnen, mannen, kinderen die op straat leven, ook al regent het. Dat raakte me hard, maar ik voelde me machteloos,” vertelt hij.

“De problemen van miserie en ongelijkheid zijn flagrant, in die mate dat je kan zeggen dat de overheid haar werk niet doet.” Waar de overheid tekortschiet, vullen daklozenorganisaties en burgerinitiatieven een leegte in, zegt Kevin, al is dat volgens hem geen evidentie. “Het gebrek aan middelen voor dergelijke organisaties is verontwaardigend. De nood is enorm, maar wij hebben de neiging om in economische termen te denken. Zij creëren geen economische meerwaarde, maar op menselijk vlak zijn zij van ontzettend belang. Wij kunnen niet zeggen dat we in een ontwikkelde en democratische staat leven zolang wij mensen in zulke miserabele omstandigheden op straat laten leven.”

“Het is geen onoplosbaar probleem. Als het bovenaan onze prioriteitenlijst zou staan, is het binnen twee weken opgelost,” gaat de vrijwilliger verder. Volgens hem ontbreekt het in de samenleving én in het beleid aan twee basiswaarden: empathie en solidariteit. “We moeten meer in andermans schoenen staan. Dan zouden we gemakkelijker oplossingen vinden. Laat elke burger eens één nacht op straat doorbrengen, ook al is het zomer. Ik denk dat de bevolking dan graag meer middelen zou steken in de strijd tegen dakloosheid,” raadt Kevin aan. “Eén nacht? Dat vind ik nog vriendelijk,” zegt zijn vriend Michel daar op, zoals altijd met een lach, al bedoelt hij het bloedserieus. “Laat politici gerust een week op straat slapen. Dat ze dan maar eens hun plan leren trekken om eten en droge kleren te vinden. Ze zullen snel begrijpen hoe het in elkaar zit.”