Ex-dakloze Philippe: ‘Op straat ben je nooit veilig, een appartement geeft rust’

Tien jaar geleden leefde Philippe Derweduwen nog op straat als dakloze, vandaag werkt hij als ervaringsdeskundige bij de vzw Straatverplegers en helpt hij lotgenoten aan een vaste woning. “Ik ken en herken de signalen wanneer het niet goed gaat met iemand.”

Op een bankje naast een appartementsblok in Haren zitten Philippe Derweduwen en Jonathan te praten. De twee mannen hebben het over vroeger, over Jonathans gezondheid, over hoe het gaat, over schulden, over de voetbalmatch Zweden tegen België die halverwege werd afgelast door een terroristische aanval in het centrum van Brussel.
Maar het gaat ook over hoe het meevalt om niet meer op straat te leven. Af en toe wordt hun gesprek onderbroken door een vliegtuig dat overvliegt. Samen tellen ze de dagen, want Jonathan is vandaag precies 51 dagen gestopt met drinken. “Een prestatie,” zegt Derweduwen achteraf. “Stoppen met een verslaving is het moeilijkste wat er is. Dat lukt niet zomaar.”

Philippe Derweduwen – 53 jaar – kan het weten. Twintig jaar lang leefde hij zonder onderdak in Brussel: nu eens kon hij bij een vriend terecht, dan weer in een kraakpand, soms op straat. Een zwaar, en soms erg vermoeiend leven, erkent hij vandaag. Toch valt dat niet aan hem te zien: hij oogt fris en staat energiek iedereen te woord. Zo is hij voor velen een figuur geworden die inspireert. Terwijl hij aandachtig luistert naar anderen die vandaag in een gelijkaardige situatie zitten en mee tobt over de vele moeilijke en gevaarlijke situaties, toont hij dat het kán: je leven weer op de rails krijgen.
Vandaag werkt Derweduwen als schakelfiguur voor de vzw Straatverplegers, dit jaar het goede doel voor de Brussel Helpt-actie van BRUZZ. Gewapend met zijn unieke ervaring, is hij een steun voor ex-daklozen bij de overstap naar hun nieuwe situatie. Tegelijkertijd geeft hij de organisatie inzicht in de manier van denken van mensen die lange tijd op straat leefden.

“Patiënten nemen mijn collega's toch iets minder snel in vertrouwen dan mij, omdat ik iets soortgelijks heb meegemaakt,” zegt Derweduwen, die dankzij zijn verleden kan helpen om bruggen te bouwen. “Het is gemakkelijker met gelijken te praten dan met een maatschappelijk werker, psycholoog of dokter. Zo zullen sommige patiënten nooit tegen een dokter zeggen dat ze een ernstig drankprobleem hebben, maar ik ken de signalen. Ik vraag dan: 'Hoe gaat het met de lever?' Op een gegeven moment slaag ik er wel in om het vertrouwen te winnen.”

Altijd waakzaam zijn

Hoe hij daarbij concreet te werk gaat? Simpel. “Meestal kom ik langs met een specifiek doel, om te helpen met administratie, iets medisch, of de patiënt begeleiden om ergens naartoe te gaan, maar er zijn ook momenten dat we gewoon inzetten op kwaliteit, zoals bij Jonathan. Dan drinken we koffie en hebben we een gesprek onder vrienden. Zo groeit het vertrouwen.”
“Mijn missie is om patiënten te ondersteunen zodat ze hun appartement kunnen behouden,” legt Derweduwen uit. “Sommigen wonen er nog maar net, anderen al langer dan een jaar.”
Maar voor wie jaren buiten leefde, is het vaak een shock om plots in een appartement terecht te komen. “Ze moeten zich aanpassen aan een nieuwe buurt en aan de mensen. Het kan maanden duren voor ze zich goed voelen op hun nieuwe stek.”

Toch maakt een plek hebben om te wonen een enorm verschil, benadrukt Derweduwen. “Op straat ben je nooit veilig. Je moet altijd waakzaam zijn. In een eigen appartement kan je rusten. Daar weet je dat er niets zal gebeuren, omdat jij de sleutels hebt.”

Een vaste verblijfplaats vormt daarom de kern van de werking van vzw Straatverplegers, want huisvesting is cruciaal voor het herstel. “Als het appartement er is, doen we de administratie. Pas daarna werken we aan de gezondheid, en dan komt de familie. En dan is er ruimte voor mentaal welzijn en toekomstplannen,” legt Derweduwen uit.

Een werkende telefoon

De overstap van de straat naar een huis betekent inderdaad dat er veel administratieve zaken in orde moeten worden gebracht. Die rompslomp zonder kleerscheuren overleven is een hele uitdaging.
Daarom wordt er stap voor stap gewerkt. De eerste stap is telefonisch bereikbaar zijn. “Dat lijkt gemakkelijker dan het is. Als je een hele tijd niets gehad hebt, ben je het niet gewoon om een telefoon bij te houden. Onze patiënten mogen hem niet kwijtspelen, soms moeten ze zelfs leren hoe hij werkt.”
Zodra de telefoon correct functioneert, worden de papieren van ziekenfonds, het OCMW, werkloosheid … in orde gebracht.

Vechten tegen verslaving

Dat de aanpassingsperiode van straat naar een woning behoorlijk pittig kan zijn, ervoer Derweduwen zelf. “Bij mij duurde het meer dan vijf jaar om me aan te passen. Ik probeerde drie appartementen en verloor ze weer. Ik moest mijn schulden aanpakken. Dat was een verantwoordelijkheid waar ik nog niet klaar voor was. Tot de klik kwam.”
Die klik was: stoppen met drugs. “Tot vijftien jaar geleden draaide mijn leven rond drugs. Ik gebruikte van alles: cocaïne, heroïne, alcohol, medicatie. Zodra mijn high voorbij was, ging ik op zoek naar geld. Dan gebruikte ik opnieuw, ging ik weer op zoek naar geld, en dat herhaalde zich, elke dag. Dat is de realiteit voor veel mensen die op straat leven.”

Stoppen doe je echter niet van de ene dag op de andere. “Soms zegt een patiënt me dat het niet goed gaat, dat hij écht wil gebruiken. Dan antwoord ik natuurlijk dat hij dat niet moet doen. Tegelijk zeg ik hem dat hij, als hij het toch doet, het op een veilige manier moet doen. En niet te veel gebruiken. Als ik hen aanraad om te gaan wandelen of iets te gaan eten, besef ik natuurlijk dat dat wat holle woorden zijn. Hij zal het wel horen, maar niet luisteren. Wie verslaafd is wil maar één ding en dat is gebruiken.”

Het advies om minder te gebruiken volgen de patiënten dus niet zo gemakkelijk op. Als ex-druggebruiker begrijpt Derweduwen beter dan de collega's waarom ze blijven gebruiken en waarom ze ook andere dingen niet of net wel doen. “Ik kan door mijn verleden af en toe nieuwe inzichten aanbrengen. Dat huiselijk geweld vaak een deel is van de relatie tussen verslaafden bijvoorbeeld. Als alles goed gaat, is er geen probleem, maar als er geld te weinig is, of geen drugs beschikbaar zijn, dan kan het snel ontploffen. Het is pijnlijk, maar het hoort erbij. En het geweld gaat vaak in twee richtingen.”

Gebroken jeugd

Begrip is cruciaal, benadrukt Derweduwen. “Je moet het zelf meegemaakt hebben of meemaken om te kunnen begrijpen waarom iemand uiteindelijk alles verliest: zijn appartement, zijn identiteitskaart, zijn eer.”

“Vaak is het een familieverhaal. Een gebrek aan moeder- of vaderliefde, een gebroken jeugd. Dat was ook bij mij zo. Wie inzicht krijgt in de kindertijd begrijpt een eerste puzzelstukje van het verhaal. Dat kan een begin zijn, daarna gaat het er vooral om om een band met de persoon op te bouwen, zodat hij zo veel mogelijk durft te vertellen. Die band is belangrijk, want veel van mijn patiënten hebben – net zoals ik – geen familie. Ze geloven dat ze het alleen wel aankunnen. Ik dacht dat ook. Ik hield van het gevoel van vrijheid op straat. En van revolte. Het idee dat je niet bent zoals de anderen.”

“Dat werkt voor een tijdje, tot het niet meer werkt,” geeft Derweduwen toe. “Je bent moe, ziek en alleen. Anders zijn is dan niet zo opwindend meer, je wil gewoon zijn zoals iedereen. Om te vergeten dat je dat niet bent, gebruik je drugs. De roes doet je dingen vergeten, maar de klap van de realiteit achteraf is hard. Ik was ook ziek: hepatitis. Mijn lever had afgezien van de alcohol.”
Voor Derweduwen veranderden de dingen pas echt toen hij er niet meer helemaal alleen voor stond. “De omslag kwam er toen ik groepen van Narcotics Anonymous en Anonieme Alcoholisten begon te bezoeken.”

“Ik leef nu meer dan tien jaar niet meer op straat. Ik ontmoette zelfs de liefde. Mijn vriendin is mijn tegengestelde: ze heeft een goede familie, studeerde aan de universiteit. Acht, negen jaar geleden heb ik opnieuw contact gezocht met mijn adoptiefamilie, en sindsdien is het contact goed. Ik denk dat ik geluk heb gehad. Ook dat heb je nodig, een beetje geluk. En een gezonde omgeving, familie, liefde. Dan raak je ergens uit.”

Hulp leren aanvaarden

Terug naar Haren. Op het bankje, onder de landende vliegtuigen, vertelt Jonathan dat hij Straatverplegers al jaren kent. Al sinds het moment dat hij in Bosvoorde op straat terechtkwam, stond hij op de radar van de organisatie. “Ik aanvaardde hun hulp niet. J'étais tête de mule, ik was koppig.”
Daarom zijn die 51 dagen zonder drank geen kleine overwinning, zegt Derweduwen. “Ikzelf had het ook verdomd lastig om er alleen uit te klimmen. Dat veranderde op het moment dat iemand me de hand reikte, en dan nog iemand, en dan drie mensen. Zo lukte het om eruit te raken. Het is ook niet gezond om te veel op één persoon te vertrouwen. Een groep mensen rondom je verzamelen geeft veel meer kracht.”

Alle info over de Grootste Spaghettislag ter wereld op 25 november 2023 via brusselhelpt.be en via BRUZZ.be/brusselhelpt