Gevangenis Haren: stad Brussel trekt kaart van de Harenaars

Het laatste dorp van Brussel voelt zich al jarenlang de risee, maar krijgt nu steun uit onverwachte hoek: van het eigen stadsbestuur. Dat bestuur vraagt compensaties voor de bouw van de grootste gevangenis van ons land in Haren. Ondertussen mort het volk.

T egen eind 2017 wil de federale overheid een gevangenis voor 1.200 gedetineerden in de Brusselse deelgemeente Haren bouwen, ter waarde van 300 miljoen euro. Dit met behulp van een publiek-private samenwerking, waarbij het private Spaans-Belgische investeerdersconsortium Cafasso de komende 25 jaar de gevangenis ontwerpt, bouwt, financiert en onderhoudt. De staat blijft wel 25 jaar eigenaar van het complex, maar is alleen verantwoordelijk voor de kernopdracht: het huisvesten en bewaken van de gevangenen.

Volgens buurtbewoners is het een ‘supergevangenis’. Wie naar de plannen van de Regie der Gebouwen kijkt, kan zich ook niet van die indruk ontdoen: er komen niet één, maar vijf gevangenissen voor mannen en vrouwen, een gevangenis voor jongeren, een psychiatrisch centrum en een klein detentiecentrum. Het gaat om een gevangenis ‘nieuwe stijl’, waarbij het complex eerder op een vakantiedorp lijkt dan op een ommuurde vesting als Vorst of Sint-Gillis.

Maar er is een probleem. Het gevangenisdorp wordt niet gesmaakt door de Harenaars, die zich al lang een vuilnisbelt voelen voor allerhande projecten en dito rommel die men elders niet kwijt kan of wil. Vooral Brussel-Stad was in het verleden kop van Jut omdat het Haren vaak ‘vergat’. Voor één keer kiest het stadsbestuur nu echter de kant van de Harenaars. Het is te zeggen, de Brusselse PS-MR-coalitie wil ‘compensaties’ voor de bouw van de gevangenis. “Daarbij denken we aan sportinfrastructuur, meer agenten en meer geld,” legt MR-schepen Alain Courtois uit. Courtois geeft wel toe dat er voor die compensaties geknokt zal moeten worden wanneer de vergunningsaanvraag loopt. “Maar we hebben iets te zeggen,” maakt de politicus zich sterk.

Mooie kleurtjes
Courtois en enkele Brusselse schepenen verdedigden de Harenaars ook vorige week donderdag, wanneer de Regie der Gebouwen de plannen voor de gevangenis kwam voorstellen aan de inwoners van het dorp. Er was toen veel protest, en een aandachtige observator kon toen ook zien dat de meeste Harenaars hun stadsbestuur maar moeilijk konden geloven. Algemeen genomen was de toon bij momenten bits op die vergadering, zeker tegenover de Regie der Gebouwen. “U komt ons hier mooie plannen met mooie kleurtjes tonen, maar wat zou er uiteindelijk echt van aan zijn,” zo verwoordde een assertieve bewoner zijn ongenoegen. Daarnaast was er de traditionele kritiek, dat er groene ruimte wordt opgeofferd voor de bouw - het officieuze natuurgebiedje Keelbeek wordt bebouwd - en dat zulke grote projecten altijd gebouwd kunnen worden, maar dat concrete zaken zoals meer agenten en scholen voor de Harenaars in het verleden altijd achterwege zijn gebleven. Het stadsbestuur wist daar dus deels op in te spelen, maar de buurtbewoners leken niet overtuigd. Meer algemeen heerste er een gevoel van onbehagen, onbehagen tegenover de overheid, en meer nog tegenover de versnippering van overheden, elk met hun eigen zeg, waardoor grootse plannen gefragmenteerd op de burger afkomen. “U zegt nu dit, een ander zei ooit dat, en uiteindelijk komt er iets anders,” zo verwoordde iemand het. De stemming was gelaten: iedereen leek er van overtuigd dat de gevangenis er toch komt, inspraak voor de burger of niet.

Het is aan het Brussels Hoofdstedelijk Gewest om de vergunning af te leveren, ergens in de lente van 2014, en aan de Vlaamse overheid om een vergunning voor de toegangsweg aan de aangrenzende Woluwelaan af te leveren. Wie dan de gevangenissite bekijkt, tussen spoorweg, Woluwelaan en Witloofstraat, naast het nieuwe spoorwegviaduct van de Diaboloverbinding, kan zich niet van de indruk ontdoen dat Haren na de bouw van de gevangenis bijna volledig volgebouwd zal zijn.

“Tegen een gevangenis zijn we niet, maar die zou best wel meer dan de helft kleiner mogen zijn,” vertelt Laurent Moulin van het buurtcomité 1130. “Anders weegt zo’n gevangenis op het dorp. Maar we wachten af wat het openbaar onderzoek zal brengen en welke compensaties we misschien krijgen als het stadsbestuur zijn zeg kan doen.”

Gevangenisrecht
Daarnaast zijn er nog enkele praktische problemen die de nieuwe gevangenis met zich zal meebrengen. Eén daarvan is de langere transporttijd van gedetineerden van en naar het Justitiepaleis in het centrum van de stad, waardoor rechtszittingen vertraagd dreigen te worden. De bouw van een rechtbanken op het grondgebied van de nieuwe gevangenis leek daarom even een optie, maar werd niet weerhouden. “Er is in nieuwe gevangenissen altijd een optie om zittingszalen te bouwen,” zegt Johan Vanderborght van de Regie der Gebouwen. “Maar die worden gebruikt in uitzonderlijke gevallen, wanneer er gevaarlijke gedetineerden berecht moeten worden.” Alain Courtois, die naast schepen ook voorzitter van de commissie justitie in de Senaat is, zegt dat ook. “Ik ben tegen het idee van recht spreken in een gevangenis, maar ik heb van minister van Justitie Turtelboom (Open VLD) de garantie gekregen dat dat alleen in uitzonderlijke gevallen mogelijk zou zijn. Er komt geen correctionele rechtbank of assisenzaal in Haren, alleen een raadkamer.”

Tot slot: sommige inwoners van Haren lijken niet tegen de gevangenis om veiligheidsredenen te zijn, maar wel om humane redenen. “Ik heb jarenlang een ex-gedetineerde opgevangen,” zo maakte een kranige senior zich afgelopen donderdag tijdens de uiteenzetting van de plannen sterk. “En door die ervaring weet ik zeker dat een gevangenis met meer dan 300 gedetineerden niet menselijk is. Men moet mensen straffen, zeker, maar met de nodige eerbied.” Een opmerkelijk pleidooi, zeker gezien het volgende zachte cynisme: een van de private investeerders van het consortium Cafasso is Macquarie capital, tevens mede-eigenaar van de nabijgelegen luchthaven. Infrastructuur is infrastructuur, tenslotte.