Geweldbeheersingsexpert: 'Politie past dwang en geweld met voorzichtigheid toe'

Politiegeweld neemt de laatste tijd een prominentere plaats in het maatschappelijk debat in. Getuigenissen van mensen die vinden dat ze hardhandig zijn aangepakt lijken aan sneltempo op te duiken en smartphonecamera’s zijn steeds vaker op de politie gericht. Maar vergelijkingen met Amerikaanse toestanden zijn hier niet aan de orde, zegt het hoofd van het Departement Geweldbeheersing aan de Nationale Politieacademie Vico Cockx. "Ik denk dat iedereen wel aanvoelt dat wij dwang en geweld met de nodige voorzichtigheid toepassen."

De voorbije maanden lijken steeds vaker verhalen van mogelijk politiegeweld op te duiken. De partner van zanger Arno diende vorige maand klacht in bij Comité P, nadat ze naar eigen zeggen hardhandig aangepakt was door de politie. Nog in juni diende een Europarlementslid klacht in tegen de politie nadat ze volgens haar "brutaal tegen de muur werd geduwd door vier agenten", toen ze een politiecontrole filmde. Nochtans is het aantal klachten bij Comité P gedaald, al zijn er verhoudingsgewijs meer klachten over onder meer "agressie" en het gebruik van dwang en geweld.

Dat het gebruik van dwang en geweld door politie wel vaker een onderwerp van discussie is, heeft volgens het hoofd van het Departement Geweldbeheersing aan de Nationale Politieacademie Vico Cockx onder meer met een aantal maatschappelijke evoluties te maken. "Ik denk dat de maatschappij minder gewoon is. Daarin spelen twee zaken. We gebruikten vroeger veel meer geweld als politie, en anderzijds is er gewoon minder geweld in de samenleving vandaag", zegt Cockx. "Mensen zijn beschaafder geworden en misschien ook sneller verontwaardigd."

'Niet de Amerikaanse mindset'

De politie heeft het monopolie op het geweld, dat wettelijk gekaderd is. Het gebruik van geweld moet wettelijk, proportioneel, opportuun en ook subsidiair zijn. "Hebben we eerst geen ander middel geprobeerd? Als ik mag spreken over de dingen die ik de laatste tijd op tv zie, kunnen we op dat vlak nog verbeteren. Zijn er geen andere middelen om onmiddellijk te capaciteren? En de vraag blijft altijd: moet je onmiddellijk incapaciteren?"

Sinds de dood van de 46-jarige George Floyd in de Amerikaanse staat Minnesota, nadat een agent 8 minuten en 46 seconden lang met zijn knie op de hals van Floyd leunde, wordt ook hier vaker de vergelijking gemaakt met de VS. Maar zulke vergelijkingen zijn hier niet aan de orde. Wel waarschuwt Cockx voor de polarisatie in het maatschappelijke debat over de politie. "Wanneer ik de Black Lives Matter-speeches hoorde, leek het wel bijna alsof het onze schuld is wat er in Amerika gebeurd is. Die polarisatie is gevaarlijk. We zien dat er nu kampen gekozen worden en dat is niet bevorderlijk", aldus Cockx.

"In de VS is er een heel andere mindset naar vuurwapens en geweld toe. In Europa zitten we niet op een extreme lijn. Elke officier in België die ziet dat iemand zo lang op iemands hals gaat zitten, zou dat stoppen. Dat een collega zichzelf in de stress verliest kan, maar geen acht minuten. Ik denk dat iedereen wel aanvoelt dat wij dwang en geweld met de nodige voorzichtigheid toepassen."

'Nooit knie op de nek'

Camera’s worden spontaan bovengehaald bij politie-interventies. Na de Black Lives Matter-betoging begin juni legden twee fotografen de arrestatie van een betoger vast. Op de foto is te zien hoe een agent met zijn knie op de arrestant leunt. "Het was dezelfde positie als die waarin George Floyd vermoord werd", zei een van de fotografen nadien. Niet veel later zorgde een gelijkaardig beeld van een arrestatie in Ukkel voor ophef. In beide gevallen reageerde de politie met dezelfde boodschap: de techniek die bij de arrestaties gebruikt werd, is volledig wettelijk en heeft weinig te maken met de techniek die voor George Floyd fataal is geweest.

"Waar het over gaat is één knie op het bekken en één knie op het schouderblad. Op die manier kan de arrestant niet bewegen en kunnen de handboeien geplaatst worden", licht geweldbeheersingsexpert Vico Cockx toe. "In ons handboek is opgenomen dat je niet te lang op iemand mag blijven zitten, want bij deze techniek is er een kans op positionele asfyxie, vooral bij iemand die zwaarlijvig is. Maar wat is te lang? Dat is relatief." Wel is het duidelijk dat de knie op iemands nek in geen geval is toegelaten. "Daarvan hebben we gezegd: nooit, nooit, nooit in de nek."

Bloedwurging

Toch wordt er bij de Belgische politie een techniek aangeleerd waarbij iemand onder controle kan worden gehouden door de bloedtoevoer naar de hersenen te belemmeren in de hals: de bloedwurging of de vasculaire halscontrole. "Daarbij hebben we het over een houding die ongeveer 10 seconden duurt", legt Cockx uit. Wie de techniek ondergaat, kan daarbij flauwvallen, maar als het te lang duurt, kan ze fatale gevolgen hebben. "Gezond is dat niet, maar op een bepaald moment kan je wel iemand hebben die buiten zijn zinnen is, bijvoorbeeld door drugs, en dan is dat de enige manier om iemand onder controle te krijgen."

De vasculaire halscontrole bestaat bij ons sinds 2009, na een studie van een Canadese universiteit over politietechnieken waaronder de "vascular neck restraint". Diezelfde studie was ook in Nederland de aanleiding om de techniek daar in te voeren. "Die studie toont aan dat men die greep instinctief uitvoert, maar als je die techniek niet aanleert, kunnen er ongelukken gebeuren. Vandaar dat we die aanleren in de basisopleiding, maar ook om te waarschuwen voor de gevaren. Het is geen wondermiddel."

Wereldwijd staat de vasculaire halscontrole ter discussie sinds de dood van George Floyd. Sommige steden en staten hebben die techniek intussen gebannen. Zo'n vaart loopt het in België nog niet. "In België geven we de technieken op de juiste manier. Die technieken zijn democratisch afgetoetst. Maar het is de implementatie ervan waarover we eens moeten nadenken."