Haren maakt zich op voor 'gevangenis van 1 miljard euro'

Tegen 2022 moet de grootste gevangenis van het land haar deuren openen. De Raad van State gaat niet over tot de vernietiging van de vergunningen, dus kan de bouw ongestoord verdergezet worden. BRUZZ zet de voorgeschiedenis én alle argumenten pro en contra voor je op een rijtje.

2022. Tegen dan moet de nieuwe gevangenis in Haren een feit zijn. Een evidentie is dat niet, want voor het idee van een nieuwe gevangenis op Brussels grondgebied moeten we vijf federale regeringen teruggaan in de tijd.

In 2008 stelde de regering Leterme een masterplan op “voor een gevangenisinfrastructuur in humane omstandigheden.” België kampte toen met een tekort aan 1.500 plaatsen voor gedetineerden, dus moesten er plaatsen bijkomen. Naast de renovatie van bestaande gevangenissen zouden er nieuwe penitentiaire instellingen worden gebouwd, met voor het hele land in totaal ruim 2.500 extra plaatsen. Een van die instellingen moest op Brussels grondgebied komen. De aftandse gevangenissen van Vorst en Sint-Gillis zouden dan gesloten kunnen worden.

'Megagevangenis in groen gebied'

Een jaar later werd de precieze locatie van de gevangenis bekend: de site van de voormalige Wansonfabriek in Haren, intussen beter bekend als de Keelbeeksite. Dat was een stuk braakliggend terrein van zo’n 18 hectare op de grens met Vlaanderen. Nog een jaar later werd ook bekend hoe groot die gevangenis zou worden. Ze zou plaats moeten bieden aan 1.190 gedetineerden tegen 2016, althans zo klonk het nog in 2010.

Maar dat was zonder het burgerprotest tegen de gevangenis gerekend. De haren van (een deel van) de 4.500 bewoners van Haren gingen recht overeind staan bij de aankondiging dat ze binnenkort met bijna 6.000 zouden zijn. Er was de vrees voor overlast door de komst van de nieuwe instelling. Tegenstanders waren tegen het project gekant omdat de Keelbeeksite toen nog een relatief grote vrij ongerepte groene zone was in het gewest. De impact van zo’n groot bouwproject op het milieu en de biodiversiteit zou te groot zijn. Bovendien heeft Haren al onevenredig veel van de lasten te dragen, zo klonk het in de buurt. De luchthaven en de Ring zijn vlak bij, en er loopt ook een spoorlijn langs het Keelbeekterrein.

Voor andere activisten ging het om de aard van het bouwproject en dan vooral de schaal ervan. Zij werden gesteund door magistraten en andere (ervarings)deskundigen die het over een ‘megagevangenis’ hebben.

Het protest nam de vorm aan van terreinbezettingen, acties op gemeenteraden, en juridische procedures, waardoor 2016 al snel een onhaalbare datum voor de realisatie van de gevangenis bleek te zijn. Een bouwpartner werd pas in 2013 aangeduid.

Publiek-private samenwerking

In 2008 beslist toenmalig minister van Justitie al om alle nieuwe gevangenissen via publiek-private samenwerking te bouwen. Dat werd toen als de snelste en meest efficiënte manier beschouwd. Vijf jaar later koos de regering het consortium Cafasso, met bouwbedrijf Denys als voornaamste partner, om voor het ontwerp, de bouw en het onderhoud (gedurende 25 jaar) van de nieuwe detentie-instelling te zorgen.

Ook die publiek-private samenwerking is voor tegenstanders een reden om op de barricades te gaan staan. Volgens hen kan een privébedrijf niet belast worden met de bouw van een gevangenis, omdat een privébedrijf in de eerste plaats winst moet maken, wat niet de bedoeling van een huis van bewaring kan zijn.

Prijskaartje?

Daarnaast klagen de tegenstanders het gebrek aan transparantie rond Cafasso aan. In 2016 oordeelden oppositieleden in de Kamer dat er geen contract bestond tussen Cafasso en de Regie der Gebouwen, die als bouwheer optreedt.

Drie jaar later kon Kamerlid Gilles Vanden Burre (Ecolo) het contract – dat pas in de zomer van vorig jaar werd ondertekend - toch inkijken, maar moest hij vaststellen dat al het cijfermateriaal in het contract onleesbaar was gemaakt.

Ook over het prijskaartje van de gevangenis bestond lang onduidelijkheid. Volgens topman van de Regie der Gebouwen, Laurent Vrijdaghs, zal de gevangenis van Haren de Belgische Staat jaarlijks ruim 40 miljoen euro kosten gedurende een termijn van 25 jaar. In totaal goed voor ruim een miljard euro, zo zei hij eind vorig jaar in Le Soir.

Werken van start zonder vergunning

De verschillende terreinbezettingen en andere pogingen om het bouwproject tegen te houden haalden weinig uit. Het verzet ging voort in gerechtszalen, ook meestal zonder succes. Eind vorig jaar kreeg de bonte groep tegenstanders een sprankeltje hoop, nadat een buurtbewoner naar de Raad van State was getrokken om de vernietiging van de vergunningen voor de gevangenis te eisen. De auditrice van de Raad van State volgde die buurtbewoner en adviseerde de nietigverklaring van de vergunningen.

Intussen gingen de werkzaamheden op de site verder. Terwijl een vernietiging van de vergunningen nog in de lucht hing, werden vrijwel alle bomen geveld – wat technisch gezien ook kon, omdat de procedure bij de RvS geen opschortende werking heeft en de vergunningen dus geldig waren. Eerder dit jaar werd al van start gegaan met de funderingswerken op de site, nog voor een definitieve uitspraak van de Raad van State.

'Lijdensweg'

Het vonnis kwam er uiteindelijk gisteren, een dag na de laatste zitting over deze zaak bij de RvS, en betekende een nederlaag van formaat voor de tegenstanders. De Raad van State volgt het advies van de auditrice niet en verwerpt beide beroepen tegen de vergunningen. “Met de verwerping van de laatste beroepen door de Raad van State kan deze lijdensweg stoppen en kan de bouw doorgaan”, reageert aftredend minister van Justitie Koen Geens (CD&V) tevreden.

In die laatste procedure bij de RvS haalden de tegenstanders voornamelijk ecologische argumenten aan tegen de bouw van de gevangenis, maar de Keelbeeksite was geen natuurgebied. “De Raad van State is van oordeel dat een voorziening van collectief belang of van openbare dienstverlening zoals een gevangeniscomplex zowel in een gebied voor stedelijke industrie als in een administratiegebied kan worden gevestigd zonder beperking van oppervlakte”, klinkt het daarom. “De Raad van State is van oordeel dat geen enkele andere locatie een redelijk alternatief vormde dat door de opdrachtgever was onderzocht.”

'Waarheid'

De gevangenis komt er dus en daar kunnen de tegenstanders niet veel meer aan doen. “We zijn nog altijd onder de indruk van de uitspraak van de Raad van State. Dit is hard”, vertelt een actievoerder donderdag aan BRUZZ. Of zij nog grote protestacties gaan voeren, weten ze nu nog niet, maar ze willen in de eerste plaats eisen dat het contract met de overheid publiek wordt gemaakt “om de waarheid eindelijk te weten te komen.”

Als de gevangenis van Haren tegen 2022 open gaat - dat is nog steeds het plan, bevestigt de Regie der Gebouwen een dag na de uitspraak van de rechter - zouden de drie huidige Brusselse penitentiaire instellingen dicht moeten gaan. “De situatie is daar niet meer houdbaar. In Vorst is er een vleugel afgesloten omdat de grond er is ingezakt”, zei criminologe Beyens enkele maanden geleden nog. “De overbevolking in de Brusselse gevangenissen is nog heel groot. Als men betere leefomstandigheden kan creëren, is dat een verbetering ten opzichte van de huidige situatie. Als Haren er niet komt, wat is dan het alternatief?”