'In het Berbers bestaat geen woord voor kanker': Iftar haalt ziekte uit taboesfeer

In bepaalde moslimfamilies is kanker moeilijk bespreekbaar en wordt de diagnose vaak laat gesteld. Met een iftar, een feestmaal tijdens de ramadan, wil Kom op tegen Kanker de ziekte bekender maken bij de moslimgemeenschap. “Er leven soms verkeerde veronderstellingen, bijvoorbeeld dat een tumor besmettelijk is."

Het is dit jaar al de zesde ‘Life Iftar’ van Kom op tegen Kanker in gemeenschapscentrum De Kriekelaar. Om half zes gaan de deuren open, zo’n anderhalf uur later begint het feestmaal. Tijdens de ramadan eten vastende moslims meteen na zonsondergang samen in groep, bij zogenaamde iftars. “De vastenmaand staat in het teken van solidariteit en verbinding. Aan die waarden koppelen wij onze actie om aandacht te vragen voor kankerpatiënten,” zegt Naziha Maher, coördinator diversiteit bij Kom op tegen Kanker.

Maher is zelf islamoloog, maar de nood aan extra sensibilisering is er niet alleen bij moslims, zegt ze. “Kanker is een woord dat heel veel angst aanjaagt. Dat is niet alleen zo bij mensen met een migratieachtergrond, maar bij iedereen”, vertelt ze. “Alleen is het in bepaalde families wel erg moeilijk om erover te praten. Dat kunnen gezinnen van Turkse of Marokkaanse origine zijn, maar net zo goed Armenen, Russisch sprekende Oekraïners of mensen uit Afrikaanse landen.”

Wat maakt kanker bij hen zo moeilijk bespreekbaar?
Maher: Er leven soms verkeerde veronderstellingen, bijvoorbeeld dat kanker besmettelijk zou zijn. Of er is geen taal voor: in het Berbers bestaat zelfs geen woord voor kanker. Hoe begin je het dan uit te leggen? De grote angst is dat kanker gelijkstaat aan de dood. In de coronacrisis is dat vaak ook zo geweest, want veel patiënten zijn toen te laat behandeld en uiteindelijk gestorven. En wie een oom of buurvrouw kent die nog niet zo lang geleden is gestorven aan kanker, zal zelf ook bang zijn als het hem overkomt.

Nu zien we vaak dat mensen in eenzaamheid belanden. Ze praten niet over kanker uit schrik om hun omgeving angst aan te jagen of om buitengesloten te worden. Terwijl ze ondertussen overdonderd worden door een ziekte waar ze nauwelijks iets over weten. Wij willen dus eerst en vooral sensibiliseren en informeren.

Dat doen jullie nu via een iftar, dus gericht op de moslimgemeenschap?
Maher: Ja, maar onze iftar is ook toegankelijk voor niet-moslims. Iedereen is welkom om zijn verhaal te komen vertellen. Zo hopen we de herkenbaarheid van de ziekte te vergroten. Kanker komt bij iedereen voor. Het is belangrijk om te weten bij wie je terechtkan voor ondersteuning. Zo hebben we in Brussel al jaren een lotgenotengroep voor vrouwelijke kankerpatiënten, Inak, waar elke vrouw welkom is.

Komen bepaalde kankers vaker voor in de moslimgemeenschap?
Maher: Nee, die verdeling is dezelfde als in de rest van de maatschappij. Wel krijgen vrouwen uit het Middellandse Zeegebied, dus ook Marokkaanse en Turkse, gemiddeld vaker borstkanker op jongere leeftijd, onder de vijftig jaar, dan andere vrouwen. De ULB heeft dat onderzocht, maar een verklaring is er nog niet.

Als veel informatie ontbreekt, wordt de ziekte dan ook minder vaak vastgesteld?
Maher: Uiteraard. Als je de signalen niet weet te herkennen, zal je minder snel naar de dokter gaan. We zien dat bij borstkankers, prostaatkankers, baarmoederhalskankers… die je met preventieve scans kan opsporen. Bovendien heeft de covidcrisis de wachtlijsten in de zorg alleen vergroot. Zelfs bij de huisarts moet je nu al een afspraak maken, bovendien vaak digitaal. Maar wie iets voelt in de borst en pas na enkele maanden langs kan bij de gynaecoloog, heeft tegen dan misschien een agressieve kanker. Met onze actie willen wij daarom ook de ontoegankelijkheid van de zorg aankaarten.

Welke vragen stellen zorgverleners jullie hier zelf over?
Maher: Zij zeggen ons ten eerste dat ze die groepen niet kunnen bereiken. Toch niet preventief. Wie al kanker heeft, gaat uiteraard wel naar het ziekenhuis. Maar ook dan, tijdens de behandeling, is het een grote uitdaging om de omgeving te betrekken. De covidcrisis heeft daarbij niet geholpen. In veel ziekenhuizen is het nog altijd niet toegelaten om een extra persoon mee te nemen naar een consultatie. Voor patiënten die de taal niet goed machtig zijn, is dat een probleem. En dan zit je nog met hoge personeelstekorten, waardoor artsen weinig tijd hebben om uitleg te geven. Terwijl mensen met een migratieachtergrond, opnieuw door die angsten, vaak minder vragen zullen stellen. Als zij gevraagd worden om zelf te kiezen voor een operatie, hebben ze liever dat de dokter beslist. Ze gaan ervan uit dat die het altijd beter weet. Dat soort beslissingen ligt moeilijk.

Is ontoegankelijke zorg niet meer een armoedeprobleem dan een cultureel probleem?
Maher: Dat hoeft niet noodzakelijk samen te gaan, maar het klopt dat zorg vaak de laatste bekommernis is voor mensen in armoede. Kanker doet in de voorstadia ook geen pijn. Waarom zou je dan naar een dokter gaan? Zeker als je erop moet wachten en moet betalen. Maar preventie gaat niet alleen over mensen in armoede of met een migratieachtergrond. Ook de darmkankerscreenings kunnen in ons land nog altijd beter voor een groot deel van de bevolking. Wij hopen met onze iftar ons steentje bij te dragen aan de bespreekbaarheid.

• Life Iftar, zaterdag 25 maart 2023, vanaf 17.30 uur in GC De Kriekelaar