Hongerstaking dwong Gewest en federale regering samen te werken

De Gewesten zoeken veel mensen in de zogenoemde knelpuntberoepen. Tegelijkertijd zijn er in België al veel mensen aan het werk in de informele economie. Ongeregistreerde werknemers startten daarom eind mei een hongerstaking om druk te zetten op het beleid om legaal te kunnen werken. Wat is er veranderd sindsdien?

“We zagen dat België op zoek ging naar arbeiders in het buitenland, dus we zeiden: kom eerst naar ons, we hebben alles in huis.” Aan het woord is Tarik, één van de woordvoerders van de Union des Sans Papiers pour la Regularisation. “Ik ken ingenieurs, elektriciens, mensen uit de bouw. Er worden mensen gezocht in die functies. We wilden dat de gewestministers op zoek gingen naar een oplossing zodat wij konden solliciteren voor de knelpuntenberoepen.”

Het is de reden dat L’Union des Sans Papiers pour La Regularisation eind mei start met de hongerstaking. Want om te kunnen werken is een wettig verblijf nodig. En dat is de bevoegdheid van de federale regering. Hetgeen waarvoor de USPR heeft geijverd, is niet gelukt. De criteria voor regularisatie zijn niet openbaar gemaakt. Tijdens de laatste collectieve regularisatie in 2009 waren een aantal van die criteria bijvoorbeeld langdurige asielprocedures, ouders van Belgische kinderen, duurzame lokale verankering (vijf jaar in België) en een arbeidscontract van een jaar dat de eisen voor het minimumsalaris respecteert.

De Raad van State heeft de instructie vernietigd, maar delen ervan worden vandaag nog gebruikt voor de beoordeling van individuele regularisaties in het artikel 9bis van de Vreemdelingenwet. Individuele regularisatie is een discretionaire bevoegdheid van de staatssecretaris en wordt beoordeeld door de overheid. Federaal migratiecentrum Myria hamert al lang op meer transparantie over de beslissingen die daar gemaakt worden.

Tekorten op de arbeidsmarkt

Wat Tarik zegt klopt: sinds dit jaar gaat Vlaanderen ook in het buitenland op zoek naar werknemers voor knelpuntenberoepen. Dat wil zeggen Europa én daar buiten. Voor die tijd was arbeidsmigratie van mensen van buiten Europa een tijd lang voorbehouden aan hooggeschoolde profielen of moest een werkgever aangeven dat hij écht niemand anders kon vinden op de Europese markt.

Dat veranderde na het ratificeren van de gecombineerde vergunning, een richtlijn van Europa. Vlaanderen maakte als eerste een dynamische knelpuntenberoepenlijst die openstaat voor middengeschoolde werknemers van waar ook ter wereld. Op die manier wil het gewest tegemoetkomen aan een krapte op de arbeidsmarkt in functies als zorgkundigen, monteur elektrische en elektronische producten, bakker en patissier of sanitairinstallateur.

In 2019 werden er 731 arbeidskaarten toegekend aan mensen die kwamen werken in knelpuntenberoepen in Vlaanderen, weet Dries Lens van de Universiteit Antwerpen die destijds het onderzoek voerde dat heeft bijgedragen aan de beslissing van toenmalig Vlaams minister van Werk Philippe Muyters (N-VA) in 2018. In 2020 gaat het om 1.014 werknemers die een aanvraag deden voor een knelpuntenjob via het eengemaakte platform Working in Belgium.

Ook Wallonië heeft een aantal knelpuntenfuncties opengesteld voor werknemers in het buitenland, in Brussel is er nog geen speciale lijst voor het buitenland. Maar er bestaat wel een lijst met zo’n 112 knelpuntenberoepen, gaande van verkoper in een groothandel, callcentermedewerker, loodgieter tot taxichauffeur.

Gecombineerde vergunning

Het doel van de gecombineerde vergunning is de procedures vereenvoudigen. Het gaat namelijk om een eengemaakte werk- en verblijfsvergunning. In de praktijk is het minder eenvoudig dan het lijkt.

De zesde staatshervorming heeft de bevoegdheid arbeidsmigratie overgeheveld naar de gewesten. Dat betekent dat elk gewest de regels omtrent arbeidsvergunningen zelf kan herschrijven. “De organisatie zal er niet eenvoudiger op worden,” waarschuwden onderzoekers aan de Universiteit Antwerpen Ninke Mussche, Vincent Corluy en Ive Marx al in 2012.

“Een klein land ontwikkelt immers drie verschillende regelingen voor arbeidsmigratie naast elkaar, terwijl het verblijfsrecht federaal blijft. De defederalisering zal een verhoogde samenwerking tussen verschillende beleidsniveaus meer noodzakelijk maken. Maar deze evolutie biedt ook kansen voor de gewesten om arbeidsmigratie te moderniseren en daarbij af te stemmen op de noden van de eigen arbeidsmarkt.”

Brusselse plannen federaal geblokkeerd

De Economische en Sociale Raad van het Brussels Hoofdstedelijk Gewest (CESRB) adviseerde in 2016 dat het arbeidsrecht rechtstreeks toegang zou geven tot het verblijfsrecht. Dat blijkt uit een interne werknota van Ecolo Brussel van begin juli. De partij pleitte toen voor een goede samenwerking tussen Gewest- en de federale regering in het kader van het eengemaakt loket Working in Belgium waar mensen kunnen solliciteren voor de knelpuntenberoepen.

Uiteindelijk hebben de gewesten en de federale regering hun samenwerkingsafspraken in 2018 vastgelegd. Daarbij werd ook afgesproken dat de Dienst Vreemdelingenzaken betrokken zou blijven voor het goedkeuren van de verblijfsvergunning. In 2020 verdedigde minister Bernard Clerfayt (Défi) het idee om een werkvergunning te verlenen aan ongeregistreerde arbeiders in Brussel mits hun baan beantwoordt aan een reële behoefte op de arbeidsmarkt. Défi heeft begin juni aan de federale regering laten weten dat het Gewest bereid is om werkvergunningen af te geven aan deze mensen.

Ook werkgevers­organisatie Beci en vakbonden ACV en ABVV zijn daar voorstander van. Maar dat voorstel werd begin juni in de Commissie Binnenlandse Zaken verworpen.

Halverwege juli roept Waals minister van Werk Christie Morreale (PS) de Interministeriële Conferentie voor Werk bijeen. Na afloop laat Brussels minister van Werk Bernard Clerfayt (Défi) nogmaals weten: "Als de federale regering positieve veranderingen wil doorvoeren, zal ze kunnen rekenen op de medewerking van het Brussels Gewest. Wij pleiten voor de toekenning van een gecombineerde vergunning, als de uitgeoefende job overeenkomt met een nood op de Brusselse arbeidsmarkt.” Dat is op dezelfde dag dat Ecolo en PS dreigen uit de federale regering te stappen.

Compromis

Om de sectoren met een tekort aan arbeidskrachten te ondersteunen, wil de Brusselse regering een soepel beleid voeren in de toekenning van werkvergunningen, zei Clerfayt ook. De partij pleit ook voor een grotere flexibiliteit bij de toekenning door de federale staat van verblijfsvergunningen voor werknemers die jobs invullen in essentiële sectoren, waarvoor het niet mogelijk is binnen een redelijke termijn lokale arbeidskrachten te vinden.

Recent heeft het Brussels agentschap voor Economie en Werkgelegenheid de nieuwe voorwaarden online gezet om een aanvraag te doen voor de gecombineerde vergunning. Het agentschap verduidelijkt: als de werkaanvraag is goedgekeurd door het Brussels Gewest, betekent dit niet automatisch dat de Dienst Vreemdelingenzaken dit ook goedkeurt. Dit is en blijft federale materie. Als voorwaarde voor een verblijfsvergunning noemt het agentschap de Vreemdelingenwet van 1980, dat het volgens sommigen ontransparante artikel 9bis als basis heeft.

Het Brussels agentschap lijst wel een aantal voorwaarden op die het mogelijk maken om een gecombineerde vergunning aan te vragen van onbepaalde duur. Het gaat om mensen die kunnen aantonen dat ze in het verleden met een arbeidskaart hebben gewerkt en afkomstig zijn uit de landen waarmee België internationale verdragen heeft afgesloten, zoals Marokko of Turkije. Ook voor hen geldt dat de Dienst Vreemdelingenzaken hun verblijf moet goedkeuren.

Aanvragen gecombineerde vergunning

Aanvragen voor de gecombineerde vergunning gebeuren bij voorkeur door de werkgever via het online loket Working in Belgium dat sinds ruim een maand ook in Brussel actief is. Een aanvraag kan van waar dan ook gedaan worden, verzekert Cécile Myster, woordvoerster van Brussel Economie en Werkgelegenheid. Als het agentschap de aanvraag goedkeurt, wordt deze doorgestuurd naar de Dienst Vreemdelingenzaken. Als ook DVZ akkoord gaat, wordt de gecombineerde vergunning afgegeven.

Voor wie dat zal lukken en voor wie niet, is de grote vraag. Tarik van Union des Sans Papiers pour la Regularisation herhaalt: "Er is geen akkoord." Er zijn geen garanties voor de naar schatting 150.000 werknemers zonder wettig verblijf. "We zijn bezig de dossiers voor te bereiden met de juristen en de advocaten. Als we klaar zijn dienen we ze in en wachten we af," zegt Tarik.