Hoogspanning om Erdogan in Brussel

Over een dikke week zijn er parlementsverkiezingen in Turkije. De ‘Brusselse campagne’ verloopt niet echt in een gemoedelijke sfeer. “Mensen uit hetzelfde dorp, die naar dezelfde moskee gaan, soms zelfs binnen één gezin, weigeren nog met elkaar te spreken. Het is echt tragisch.”

D at er binnenkort verkiezingen zijn in Turkije is niet echt aan het straatbeeld te merken in Sint-Joost en Schaarbeek. Er hangen wel hier en daar affiches van Ahmet Davutoglu, de premier van Turkije en nummer twee van de AK-partij. Eén aanhanger van Erdogan heeft een grote vlag hangen aan zijn huis in Sint-Joost, en er is een ijsjesverkoper die zijn persoonlijke Audi gepimpt heeft met een nummerplaat waarop AKP prijkt. Voor de rest laat niets vermoeden dat er verkiezingen op komst zijn.

De raaf
Bij een rondvraag in de cafés rond het Houwaertplein bevestigen de meeste Turken wel dat ze zeker zullen gaan stemmen, maar veel meer willen ze niet kwijt.

ULB-professor Dirk Jacobs bevestigt wat ook wij aanvoelen: “De verkiezingen verlopen in een zeer gespannen sfeer. Een onderzoekster doet momenteel veldwerk in de Turkse buurten over kiesgedrag bij de Turkse Belgen. Zij ervaart de moeilijkheden aan den lijve.”

De verklaring is niet zo ver te zoeken. De politieke spanning in het Turkije van vandaag is om te snijden. En daar doen de nakende verkiezingen niet veel goed aan. Dat zegt Kenan Erer. Hij is radiojournalist bij de Turkse lokale radio Gold FM. Elke ochtend is hij present met zijn politiek duidingsprogramma Karganın Kahvaltısı, wat zoveel wil zeggen als ‘Het ontbijt van de Raaf’. “De raaf is mijn bijnaam,” zegt Erer in het Pi’anno café op de Haachtsesteenweg. “In het Turks is er een gezegde: ‘De raaf maakt het ontbijt klaar’. Wat zoveel wil zeggen als: ‘heb maar wat geduld’. Vandaar.”

In dat programma geeft ‘de Raaf’ elke ochtend een uitgebreid persoverzicht over één thema waarbij hij alle kranten aan bod laat komen, van de meest populaire tot de kleintjes. Daarop kunnen de Turkse luisteraars reageren. Erer: “Er bellen zowel diplomaten, expats, maar ook werklozen of de lokale handelaar. We hebben dus een heel breed publiek. Aan de reacties te horen, leeft het politiek debat zeer zeker in de Turkse gemeenschap in Brussel. Sommigen zeggen dat ze na mijn programma nog de hele dag verdergaan met erover te discussiëren. Maar we krijgen ook bedreigingen, of mails omdat we ons te kritisch zouden opstellen tegenover de huidige regering. Terwijl ik denk: we doen gewoon onze job als journalist.”

Mehmet Koksal werkt voor de Internationale Federatie voor Journalisten. Hij helpt journalisten, onder meer in Turkije, om belangenverenigingen op te richten. Hij volgt ook de vervolging op de voet in Turkije van al te kritische journalisten maar weet als Brusselaar ook goed wat er in de Turkse diaspora leeft.
Hij ziet een regeringspartij, AKP, die volledig in het defensief zit. En die van geen kritiek wil weten. Koksal: “De redenering bij de top van de AK Partij is: wie niet voor ons is, is tegen ons. Dat bepaalt mee de huidige sfeer in de Turkse wijken in Brussel.”

Splijtzwam
Die knauw in het zelfvertrouwen bij de AK Partij, die zich lang almachtig heeft gewaand, is tamelijk recent. Erer: “Sinds december 2013 is er iets veranderd. En dat is wat ik noem ‘corruptie-vraagteken’. De AK Partij wordt geplaagd door juridische schandalen. Dat heeft voor een scheur gezorgd: zij die de AK Partij nog steunen, en zij die daar nu twijfels over hebben. In de peilingen blijkt 14 procent van de AKP-aanhangers onbeslist. Dat is erg veel.”

Ook in Brussel is president Erdogan niet langer onbesproken. Erer: “Vorig jaar was Erdogan in Brussel. Er waren toen manifestanten met een lege schoendoos. Die stond symbool voor de schoendoos die eind 2013 bij de CEO van een staatsbank thuis is ontdekt en waar 5 miljoen dollar baar geld in zat. Corruptiegeld? Wie zal het zeggen.”

Mehmet Koksal ziet, naast de corruptieaffaires, nog een belangrijke splijtzwam in het politieke landschap in Turkije. Nadat Recep Tayyip Erdogan en Fethullah Gülen van de (sectaire) Hizmet-beweging toenadering hadden gezocht tot elkaar is het in heel korte tijd tot een regelrechte breuk gekomen. Koksal: “Die is heel simpel te verklaren. Erdogan heeft beslist om de privéscholen, de dershanes, om te vormen tot publieke scholen. Heel veel van die dershanes zijn in handen van Gülen. Ze waren een echte geldmachine. Vanaf 1 september zijn ze allemaal gesloten.” Gülen en Erdogan zijn nu aartsvijanden.

Erer vertelt hoe voelbaar die breuk is, tot in het hart van de Turkse wijk van Brussel, op de Haachtsesteenweg. “De Gulenisten en de aanhangers van de AK Partij zijn conservatieven, die dezelfde islamitische waarden delen, die naar dezelfde moskee gaan (Fatih Camii op de Haachtsesteenweg), vaak uit het zelfde dorp komen. Maar ze praten niet meer met elkaar. Het is tragisch. De breuk tussen voor- en tegenstanders van Erdogan loopt zelfs binnen sommige gezinnen. Dat is ongezien.”

Kiesdrempel
De beweging van Fethullah Gülen kent in Brussel een aanzienlijke aanhang. Er zijn Nederlandstalige Lucernascholen en tal van Franstalige Ecoles des Etoiles. Er is verder Betiad, de Federatie van zakenmannen, de culturele organisatie Fedactio en ook Zaman, de enige krant met een Benelux-editie, is in handen van de Fethullah Gülenbeweging.

De Hizmet-beweging is wel apolitiek, en is niet door een partij vertegenwoordigd. Erer: “Ik heb in mijn radioprogramma al verschillende keren gevraagd aan de Gulenisten welke partij ze in deze verkiezingen steunen, maar daar willen ze uitdrukkelijk niet op antwoorden.”

Volgens professor Dirk Jacobs profiteren vooral de republikeinen van de CHP hiervan. “Wat op zich een vreemd bondgenootschap is, want de republikeinen zijn voor een lekenstaat, en zijn eerder progressief. De beweging van Fethullah Gülen is religieus en uitgesproken conservatief.”

Mehmet Koksal ziet het anders: “Gulenisten stemmen voor elke partij die de AK Partij het vuur aan de schenen kan leggen.”

Voor Koksal ligt de sleutel bij die ene, vierde partij die vandaag niet in het parlement vertegenwoordigd is, de HDP. Dat is een verbond van Koerden en radicaal links, en wordt soms vergeleken met Syriza en Podemos. “Vandaag bestaat het parlement uit conservatieven (AKP), republikeinen (CHP) en nationalisten (MHP). Als de extreemlinkse HDP de kiesdrempel haalt van 10 procent, en de peilingen geven dat aan, dan verandert het hele plaatje. Dan verliest de partij van Erdogan de absolute meerderheid en moet er een coalitie worden gevormd. Het verklaart meteen de zenuwachtigheid van de AK Partij.”

Koksal verwacht dat niet alleen linkse Koerden voor de HDP zullen stemmen. Ook links-liberale intellectuelen en de christelijke minderheden kijken volgens hem uitdrukkelijk richting HDP. “Ze hopen allemaal dat de HDP de macht van de AK Partij kan breken.”

Grondwetswijziging
Radiopresentator Erer ziet ook een AK Partij die erg gecrispeerd overkomt. Erer: “De AK Partij weigert zelfs naar de studio te komen.” Koksal: “Kort door de bocht: de aanhangers van Erdogan zeggen dat de schandalen over corruptie ingegeven zijn door complotten en dat het Westen Turkije op die manier wil destabiliseren. De tegenstanders van de AK Partij zeggen dat Erdogan een sultanaat wil installeren in Turkije.”

Hoe dan ook verwacht Koksal dat het voor de AK Partij in een coalitieregering veel moeilijker zal zijn om overheidsopdrachten aan bevriende bedrijfjes door te spelen. Koksal: “Dat zal voelbaar zijn tot in Brussel. Er zijn ook Belgo-Turkse aannemers die vandaag werven hebben in Turkije.”
En er is ook de discussie over de grondwetswijziging. Erdogan wil van een parlementair naar een presidentieel kiessysteem. Als zijn partij daar alleen over kan beslissen, lukt dat alvast makkelijker.

De AK Partij krijgt intussen de steun van de moskee van Diyanet (onder toezicht van de Turkse premier). Die legt bussen in naar de ambassade, zegt Erer. “Wat meteen ook voor controverse zorgt, want sommige gelovigen vragen zich af wie die bussen betaalt.”

Paradox
En dan rest er nog de vraag hoe de Belgisch-Turkse politici hier tegenover staan. Het is een publiek geheim dat heel wat Turken in Brussel socialistisch stemmen, maar in Turkije rechts-conservatief. Zelfs PS-burgemeester Emir Kir krijgt het verwijt de partij van Erdogan te steunen. Erer: “Expliciet zal hij dat misschien niet snel doen. Maar hij is niet zo lang geleden op bezoek geweest in de Syrische vluchtelingenkampen in Turkije. Hij was daar allerminst kritisch over, terwijl er in Turkije schande wordt gesproken over de onmenselijke toestanden. Door mild te zijn, steunt hij impliciet de politiek van Erdogan.”

Lokaal voor de PS stemmen, en in het thuisland voor de oerconservatieve AK Partij. Het blijft een vreemde paradox? Dirk Jacobs: “Vanuit ons oogpunt misschien, maar voor vele Turken is het dat niet. Hier zijn ze eerder de minderbedeelden die hun heil zoeken bij de verzorgingsstaat en bij de PS, maar in Turkije hebben ze eindelijk een partij gevonden die hen toelaat om hun moslim-zijn in de openbare ruimte te kunnen beleven. Daarnaast staat Erdogan ook symbool voor het economische wonder. Ook daar hebben veel armere Turken van kunnen profiteren.”

Bekijk ook de reportage van tvbrussel