Huiszwaluwen te gast aan Ceres-maalderij

Het is duizelingwekkend om hoog aan de muren van de Ceres-maalderij de huiszwaluwen te zien rondcirkelen. Volgens de laatste telling waren er 162 koppeltjes, goed voor 57 procent van de Brusselse zwaluwenpopulatie. Elders in Brussel steeg het aantal door de plaatsing van kunstnesten. Hoopvolle cijfers dus voor de insectenetende trekvogels in Brussel, al zorgt de koude lente dit jaar voor een terugval.

M et een wetenschappelijke naam als Delichon urbicum is het niet verwonderlijk dat de huiszwaluw (in het Frans hirondelle de fenêtre) een stadsbewoner is. De dakgoten en houten richels aan de oude bakstenen gebouwen van de maalderij lijken het populairst, al kun je ook een nest ontwaren aan de recentere betonnen silo's.

René De Boom van de Vogelwerkgroep Noordwest-Brabant kent als plaatselijke teller hun favoriete plekjes. "Het bakstenen torengebouw is geliefd, maar ook de metalen loopbruggen tussen de gebouwen, waar ze hun nesten bouwen in de U-vorm onderin. Vorig jaar telde ik er 162, terwijl er in 2005 nog maar 41 waren, 84 in 2008, 120 in 2010... Misschien werden mijn tellingen beter, met een telescoop, met oog voor uitwerpselen en nestmateriaal op de grond. Maar terwijl de huiszwaluwen op andere plaatsen achteruitgingen, lijkt dit een ideaal toevluchtsoord, met een veilige aanvliegroute."
"Zwaluwen zijn kolonievogels, ze zitten graag samen met zoveel mogelijk buren."

Modderbolletjes
De Vogelwerkgroep doet waarnemingen en voert tellingen uit voor de Algemene Broedvogelmonitoring (ABV). De Boom kent de zwaluwen door en door. "Boerenzwaluwen zijn half maart terug, huiszwaluwen pas half april. Ze hebben er dan een reis van achtduizend kilometer op zitten vanuit de natuurparken ter hoogte van Nigeria. Vele sneuvelen onderweg door uitputting of stropers, Frankrijk is daarvoor berucht. Na twee weken rust beginnen ze met de restauratie van hun nest van vorig jaar of met de bouw van een nieuw nest in de buurt van hun geboorteplek."

De locatie aan het kanaal is daarom goed gelegen. "Daar is nog modder te vinden. Om een nest te metselen vliegen het mannetje en het wijfje af en aan met wel duizend modderbolletjes. Ze broeden hun vijf tot zes eitjes uit - soms tot drie broedsels op een seizoen - en voeden hun jongen drie weken op het nest. Maar de cyclus van de natuur mag niet te veel verstoord zijn. Als het met de bloemen en insecten achteruitgaat, dan gaat het ook met de vogels achteruit. Daarom heeft de maalderij nog een troef volgens mij: de wolken bloem trekken insecten aan."

De Boom vreest wel voor de tellingen van dit jaar. "De zwaluwen zijn drie tot vier weken later teruggekomen. Het was een slecht voorjaar in Zuid-Frankrijk en Spanje en ze bleven wachten bij de koude grens. Veel vogels waren verzwakt of kwamen niet terug. Ik schat dat er tot veertig procent minder broedsels zijn."

Lokvogels
De Groupe de Travail Hirondelles (GTH) van Aves, de ornithologische pool van Natagora die samenwerkt met Natuurpunt, volgt de huiszwaluwen in Brussel al jaren op.

"Er zijn nog zes locaties met huiszwaluwenkolonies in Brussel," zegt Charles Carels van de zwaluwenwerkgroep. "De grootste is de Ceres-site, de andere zijn Mater Dei in Sint-Pieters-Woluwe, de Bezemhoek, het Keymplein en Piepelingen in Watermaal-Bosvoorde, en een art-decogebouw in de Gerijstraat in Vorst waar vroeger de hoofdzetel van Diamant Boart zat."

"Nu kennen wij álle nesten, maar de vorige decennia was dat niet het geval, en toen zijn waarschijnlijk veel nesten gesneuveld. Nesten onder de dakgoten zijn natuurlijk een beetje vuil. Wegnemen mag niet, want zwaluwen zijn beschermd, maar wat er 's nachts gebeurt, ziet niemand."

Behalve die in Haren bestaan alle andere kolonies voor driekwart uit kunstnesten. Daarmee wordt sinds 1995 geëxperimenteerd. "Solide nesten, geplaatst in een omgeving waar zwaluwen getolereerd worden, en ze zijn minder vuil. Deze beschermingsmaatregelen zijn een succes, want in 2011 waren er samen bijna driehonderd broedkoppels, terwijl dat er in 2002 slechts een dertigtal waren. In de jaren 1970-1980 moeten er naar schatting nog acht- à negenhonderd geweest zijn, verspreid over tientallen locaties," zegt Carels.

Omdat zwaluwen kolonievogels zijn, is het echter heel moeilijk om compleet nieuwe broedplaatsen te creëren. Zwaluwen zijn geen mezen die je gemakkelijk kunt lokken, klinkt het bij ornithologen. "Als er al zwaluwen wonen, dan kunnen er in een straal van twee-, driehonderd meter nieuwe bijkomen, maar niet vijf kilometer uit de buurt. Soms lukt het wel, na het plaatsen van kunstnesten én het afspelen van een cd met zwaluwgeluid."

Zomerbodes
En de boerenzwaluw (Hirundo rustica) in Brussel? Vogelwaarnemer Alain Boeckx telt ze voor Natagora-Aves. "Dit jaar zijn er niet zoveel door het slechte voorjaar, maar vorig jaar waren er een 25-tal koppeltjes, bij een hoeve, in paardenboxen, bij particulieren," vertelt hij. "Af en toe broeden er nog elders enkele, zoals in het Scheutbos in Molenbeek of in Bosvoorde, maar samen toch nooit meer dan een tot vijf koppels per jaar. Hoog tijd dus om inspanningen te doen voor deze nuttige en sympathieke diertjes, waarnaar we elk jaar weer uitkijken."