Jogchum Vrielink: ‘Verbod op onverdoofd slachten raakt aan de godsdienstvrijheid’

Een verbod op onverdoofd ritueel slachten staat op gespannen voet met de godsdienstvrijheid. Dat zegt specialist grondrechten Jogchum Vrielink (Université Saint-Louis), die voor hoorzittingen was uitgenodigd door het Brussels parlement.

Keurt het Brussels parlement over enkele weken een verbod goed op onverdoofd slachten? Het belooft een spannende stemming te worden, waarbij het verre van zeker is dat het voorstel van ordonnantie van de meerderheidspartijen Défi, Groen en Open VLD om het onverdoofd ritueel slachten te verbieden een meerderheid van de stemmen kan verzamelen.

Halen de voorstellen het niet, dan zal het onverdoofd ritueel slachten in Wallonië en Vlaanderen verboden zijn, maar in Brussel niet. Dat is ook vandaag al de situatie. “Mooi toch, hoe dit kan in een federaal land als België,” zegt Jogchum Vrielink, die gespecialiseerd is in grondrechten en recht en religie.

Hij sprak maandag in het Brussels parlement tijdens de hoorzittingen over voorstellen van ordonnantie. Hij toonde er zich een koele minnaar van een verbod op onverdoofd slachten.

Bij een verbod op onverdoofd slachten moet de godsdienstvrijheid afgewogen worden tegen het dierenwelzijn. Maar waarom is dat zo’n moeilijk debat?
Vrielink: Het is een emotioneel debat, zowel voor wie strijdt voor dierenwelzijn, als voor de religieuze gemeenschappen. In beide gevallen gaat het om intense diepgewortelde overtuigingen die met allerlei gevoelens gepaard gaan.

Dat maakt het een lastig debat. Ik twijfel niet aan de oprechtheid van zij die opkomen voor het dierenwelzijn, net zoals de religieuze gemeenschappen ook heel oprecht vinden dat een verbod op onverdoofd slachten de uitoefening van hun godsdienst in gevaar brengt.

Omdat we er zelf niet helemaal uit geraken, stappen we naar een rechter, of zelfs naar het Grondwettelijk Hof, met de vraag wie nu eigenlijk gelijk heeft. En dan komt die met het begrip proportionaliteit op de proppen. Wat bedoelen die rechters daar juist mee?
Vrielink: Proportionaliteit omvat een aantal voorwaarden voor het inperken van grondrechten, hier dus de godsdienstvrijheid. Er moet een legitiem doel zijn om het grondrecht in te perken. De inperking moet ook pertinent zijn: laat de maatregel wel toe om het beoogde doel, in dit geval het dierenwelzijn, te bereiken? Vervolgens is er de noodzakelijkheid: zijn er geen minder verregaande middelen die het doel ook kunnen bereiken? En er moet een evenwicht zijn tussen het doel dat je wilt bereiken en de inperking van het grondrecht. De proportionaliteitstest vormt een soort kader of structuur, maar het is natuurlijk nog altijd zo dat je de cursor meer naar links of naar rechts kan plaatsen. Het is vaak niet zwart of wit.

Zowel de Europese als de Belgische rechters hebben geoordeeld dat het onverdoofd slachten in Vlaanderen en Wallonië wel degelijk een proportionele maatregel is. Maar u bent het daar niet mee eens?
Vrielink: Ik heb minder moeite met de uitspraak van het Europees Hof van Justitie. Dat heeft geoordeeld dat het verbod op onverdoofd slachten zoals dat in Wallonië en Vlaanderen bestaat, geen inbreuk is op het EU-recht. Maar het Europees Hof zegt natuurlijk ook niet dat zo’n verbod een must is: staten hebben een appreciatiemarge.

Ik heb het moeilijker met het Belgisch Grondwettelijk Hof, dat niet meer dan een copy-paste heeft gemaakt van de uitspraak van het Europees Hof van Justitie. Het had wat meer moeite mogen doen om een antwoord te formuleren op argumenten van de religieuze gemeenschappen, die specifiek gebaseerd waren op de Belgische Grondwet. Per slot van rekening heeft België een traditie in het beschermen van de godsdienstvrijheid.

U vindt een verbod op onverdoofd slachten te vergaand?
Vrielink: Op dit moment wel. Om verschillende redenen. Vlaanderen en Wallonië hebben het onverdoofd slachten verboden maar het moet wel een ‘omkeerbare verdoving’ zijn. Het dier moet na de verdoving terug kunnen leven. Maar ook bij zogezegd ‘omkeerbare’ verdovingen sterven dieren wel eens. Staan die technieken wel volledig op punt?

Verder zullen er bij een verbod op onverdoofd slachten ook meer dieren getransporteerd worden, om elders onverdoofd geslacht te worden. De vraag is of dat niet juist voor meer dierenleed zorgt, in plaats van voor minder.

Het Europees Hof van Justitie heeft ook geoordeeld dat een verbod op onverdoofd slachten niet strijdig is met het EU-recht maar dat de gelovigen wel halal of koosjer vlees moeten kunnen importeren. Maar als elke lidstaat een verbod instelt, zullen de gelovigen in de EU hun vlees dus uit derde landen moeten importeren. Vaak is de controle op het dierenwelzijn in die landen veel minder gewaarborgd dan hier.

We moeten tot slot ook kijken naar mogelijk discriminatie. En dat is, alvast voor mij, misschien nog het grootste pijnpunt. We zien dat er wel wordt opgetreden tegen dierenleed bij religieuze gebruiken, maar dat andere vormen van onverdoofd doden van dieren, zoals de jacht of het sportvissen, ongemoeid worden gelaten. Het Hof van Justitie zei dat dat geen discriminatie is: verdoving bij jacht of recreatievisserij zouden namelijk niet mogelijk zijn, “omdat deze activiteiten anders worden uitgehold.”

Dat is precies het argument van de religieuze gemeenschappen in de juridische geschillen. Voor hen is er bij een rituele slachting ook geen verdoving mogelijk, ‘zonder dat de activiteit wordt uitgehold’. En rituele slacht raakt bovendien een grondrecht, terwijl dat voor jacht en sportvisserij niet of veel minder het geval is: dan is het extra raar om het eerste prioritair te verbieden.

De religieuze gemeenschappen zijn nu naar het Europees hof voor de Rechten van de Mens gestapt om het Vlaams en Waals verbod aan te vechten. Ondanks alle argumenten die u aanhaalt denkt u toch dat de kans klein is dat ze het daar kunnen halen.
Vrielink: Inderdaad. Het Europees Hof in Straatsburg laat over het algemeen een ruime marge als het over godsdienstvrijheid gaat. Ik denk dus niet dat het verbod in Vlaanderen en Wallonië een schending geacht zal worden van het Europees Verdrag. Bovendien zal het jaren duren voor er een uitspraak is.

Zijn de geesten niet aan het veranderen? Vele mensen vinden dierenwelzijn steeds belangrijker. Het verklaart misschien ook waarom rechters vandaag ook anders oordelen dan tien jaar geleden.
Vrielink: Het klopt zeker dat dierenwelzijn aan maatschappelijk belang wint. En je kan mij, als iemand die in zijn vrije tijd veel aandacht geeft aan dieren (Vrielink is een bekende 'Twitter-ornitholoog' en vogelfotograaf, red.), er moeilijk van verdenken om dierenleed te veronachtzamen. Maar ik ben ook jurist en dan zie ik dat er op juridisch vlak niet echt grote wijzigingen zijn geweest die een verandering in de rechtspraak kunnen verantwoorden.

Dierenrechten zijn bijvoorbeeld niet ingeschreven in de Belgische Grondwet. Het lijkt me dan moeilijk om de godsdienstvrijheid al te verregaand in te perken, met het dierenwelzijn als argument. Dat is misschien ouderwets, maar als jurist kijk ik nu eenmaal meer naar wat er juridisch voorligt en minder naar hoe een maatschappij aan het evolueren is.