BIG CITY. Waarom een Brusselaar ooit de tatoeages van 6000 gedetineerden onderzocht

Criminaliteit is van alle tijden, dus ook het onderzoek naar criminaliteit. Eind 19e eeuw ontstond er een nieuwe stroming: de criminele antropologie. Hierbij lag de focus niet op de misdaad, maar wel op misdadiger. De vraag rees of er een crimineel type was. Daarom gingen onderzoekers verbanden zoeken tussen de uiterlijke kenmerken van misdadigers. Ook de Brusselaar Louis Vervaeck.

De grondlegger van de criminele antropologie was de Italiaan Cesare Lombroso. Hij was ervan overtuigd dat er zoiets bestond als L'uomo delinquente, de geboren crimineel. Criminaliteit zou een afwijking zijn, die erfelijk bepaald is. Meer nog, een misdadiger was volgens hem een type mens dat je kon herkennen aan bepaalde uiterlijke kenmerken. Hij onderzocht het gelaat van duizenden gevangenen en zocht verbanden in de kaken, de wenkbrauwen, de ogen, de vorm van het gezicht en de schedel ... Volgens hem zouden dat ook eigenschappen zijn, die met de evolutie van de mens zouden verdwijnen, waardoor de criminaliteit zou afnemen.

Zijn theorie stootte op veel wat tegenstand, omdat hij geen rekening hield met de sociologische contexten. De stroming die zich hiertegen afzette, richtte zich eerder op de invloed van de omgeving waarin mensen zich bevonden en het aangeleerde gedrag dat ze hierdoor gingen vertonen.

Brusselse arts

Die tweestrijd vond de jonge Brusselaar Louis Vervaeck erg interessant. Oorspronkelijk studeerde hij af in de geneeskunde. Maar toen in 1902 werd aangenomen als geneesheer, in de toenmalige gevangenis van de Miniemen, begon hij zelf een onderzoek. Hoewel zijn research aanleunde bij de criminele antropologie, hield hij ook rekening met het sociologische denken. Hij bestudeerde immers een uiterlijk kenmerk bij gedetineerden, waar ze zélf voor kozen: tatoeages.

Tussen 1905 en 1907 onderzocht hij de tatoeages van bijna zesduizend Brusselse gevangenen. Hij liet hen een vragenlijst invullen waarin hij informatie verzamelde over de gedetineerde, de tatoeëerder en de tatoeage zelf. Om de tekeningen nauwkeurig te kunnen bestuderen, tekende hij ze stuk voor stuk over.

Hoewel hij er in zijn conclusie van uitging dat er volgens hem geen eenduidig verband was tussen criminaliteit en een tatoeage, kwam hij wel tot deze bevinding: volgens hem bestond er wel zoiets als een criminele tatoeage. De tekeningen die zwaardere criminelen op hun lichaam lieten zetten, voldeden vaak aan bepaalde karakteristieken. Hij ontdekte dat ze een voorkeur hadden voor seksueel getinte tatoeages, of anarchistische of gewelddadige opschriften.

Verder zouden volgens hem tatoeages in de toekomst een manier kunnen zijn om criminelen te onderscheiden van eerlijke burgers. Hij hoopte dat de moderne pedagogie mensen zou afleren om tatoeages te zetten. Hierdoor zouden tattoos enkele nog in criminele milieus te vinden zijn. Sloeg hij daar de bal even mis!

• VOLGENDE KEER Zou je de vuilniszak kunnen afschaffen in Brussel?