Kristine De Mulder: ‘Je kunt ook de wereld hier ontdekken’

Vijftien jaar archeologische research en schrijfwerk voor de VRT, vijftien jaar communicatie in de verzekeringswereld, vijftien jaar Europalia. In drie shiften tot 66 jaar, de carrière van Kristine barones De Mulder. Met Nieuwjaar zet ze er een punt achter. Thuis uitkijken op het parkbeeld La folle chanson van Jef Lambeaux is haar niet genoeg. “Ik ga eerst maanden wandelen om Brussel beter te leren kennen.”

Tot daar de goede voornemens van de directeur-generaal van Europalia, bijna met pensioen. Geboren en getogen Brusselaar, en wereldreiziger. Volgend jaar zal De Mulder consulting voor het culturele veld aan-bieden, iets waarmee ze erg vertrouwd is.

Waar staat Brussel in de wereld?
KRISTINE DE MULDER: In vergelijking met andere steden van dezelfde omvang, is Brussel enorm aanwezig. Als je in Toronto of in Shanghai een tv aanzet, hoor je altijd het woord Brussel vallen. Vaak omdat de Europese instellingen hier gevestigd zijn. De politieke berichtgeving in de media staat bol van ‘Brussel heeft besloten om…’ Maar Brussel laat zich ook kennen door de sterke artistieke scene. In disproportie tot de grootte van de stad, zitten hier heel veel kunstenaars met grote namen, van de muziek en dans tot de visuele kunsten. Dat dat gewaardeerd wordt, bewijzen de internationale cultuuragenda’s.

U heeft met zoveel volkeren in de wereld onderhandeld, wat doet dat met een mens?
DE MULDER: Het verrijkt jezelf, en corrigeert je houding tegenover de andere. Ik ben er nederiger door geworden. Of ik nu schitterende brains tegenkwam onder historici, academici, artiesten of politieke zwaargewichten, altijd bleef ik gefascineerd. Het heeft me meer doen relativeren, want overal kom je ook mensen tegen met een ongelooflijke hybris - brutale arrogantie -, die vooral belang hechten aan zichzelf.

En ook een rode draad gevonden in die samenlevingen?
DE MULDER: Praten met een Chinees is anders dan met een Indiër of Braziliaan. Al spreekt iedereen pidgin of huis-tuin-en-keuken-Engels, je mag niet zondigen tegen bepaalde codes van een cultuurgemeenschap. Zo niet, doe je deuren slaan. Toch vallen overal gemeenschappelijke waarden op. Het gaat om wat zelfs vierduizend jaar terug al van belang was, van het oude China over Mesopotamië en Griekenland tot Egypte: familie, eenzelfde gevoel van vriendschap, lekker eten en drinken - van een wodka in Rusland tot een caipirinha in Brazilië - en de ontroering door schoonheid, of het nu kunst, een landschap of een bloem is. Het zijn die basiswaarden die alle volkeren samenbrengen.

We mogen ook niet blind zijn voor de conflicten die alsmaar ontstaan.
DE MULDER: Ik zie drie constanten in de aanleiding tot conflicten, waar ook ter wereld. Hoogmoed van mensen die denken dat alles hen toekomt. Het leidt doorgaans tot het tweede: ‘machtswellust’. Daarnaast – spijtig genoeg – ‘religieus extremisme’: onvrijheden van denken en een gebrek aan eerlijke communicatie. Die drie maken dat de wereld wordt vergiftigd. Ik deblokkeer conflictsituaties op mijn manier. Eerst probeer ik de mensen te laten uitspreken, en blijf ik stil. Dan probeer ik even in hun kleren te kruipen. Vervolgens vraag ik anderen om raad. Wat me ook vaak hielp, was een lange, slapeloze nacht. Tijd brengt raad. Eigenlijk helpt het al veel als je altijd de positieve kant blijft bekijken: zoeken waar het goede ligt.

Wat is uw aanpak als verzoener in conflicten, bijvoorbeeld bij moeilijke onderhandelingen die Europalia met gastlanden moest voeren?
DE MULDER: Ik heb nooit de pretentie gehad van een verzoener te zijn, maar ik heb altijd geloofd in multiculturaliteit. Dat heeft te maken met het feit dat ik in Brussel ben geboren, er altijd heb gewoond en mijn kinderen school zag lopen tussen tientallen nationaliteiten in Etterbeek. Het multiculturele zit duidelijk in het DNA van deze stad.

Waar schuilt het gevaar van de diplomatieke aanpak?
DE MULDER: Het grote gevaar is dat je te inschikkelijk wordt. Te veel compromissen gaat sluiten. Je moet ook opletten dat je – in de drie jaar dat Europalia intens met een gastland onderhandelt – niet misleid wordt. Men kan je foute boodschappen meegeven. Zelfs een wetenschapper is nooit volledig objectief. In het geval van Europalia Turkije hebben we meermaals halt moeten roepen. Promotie van de cultuur werd weleens verward met propaganda. Vermits Europalia geen propagandamachine is, waren er discussies. Wij geven het woord aan verschillende artiesten en invalshoeken van de cultuur, maar niet aan een eenzijdige versie van een thematiek.

Europalia verzet man en geld om de buitenlandcultuur in woord en beeld te etaleren. Is die etalage niet achterhaald in een tijd van internet?
DE MULDER: Meer dan ooit is een Europaliafestival nodig. Iedereen wordt overspoeld door informatie via het web en de sociale media, maar kennen we de bronnen van die informatie? Meestal is de info die je opzoekt niet gedateerd. Ze kan tien jaar of twee dagen oud zijn. De wereld verandert te snel. En wat Europalia meer en meer doet, is alle informatie in een brede en hedendaagse context plaatsen. Het zet aan tot een beter begrip voor andermans cultuur. Het doet je wantrouwen kantelen naar begrip en toenadering. Kunst speelt daar een heel belangrijke rol in.

Angst zit in de mens, van het kruipende kind al dat schrikt van het onbekende.
DE MULDER: We zijn allemaal altijd wat bang voor het vreemde en de verandering. Vandaag ben ik wat bang voor morgen, als dat pensioen komt. Het is door te leren begrijpen waar je naartoe gaat in een volgende fase van je leven, dat je die angst kunt gaan relativeren. En leren begrijpen doe je door vragen te stellen, te luisteren je open te stellen voor informatie die de andere geeft. In boeken of bij een goed gesprek.

Reizen doet leren. Zegt u dat ook na vijftien jaar Europaliagastlanden uitgevlooid te hebben?
DE MULDER: Zeker. Maar je kan ook perfect thuis blijven en de wereld hier ontdekken. Het is evident dat je in de negentien gemeenten van Brussel de hele wereld aan je ziet voorbijgaan. In de architectuur en artistieke uitingen van deze stad leer je ontzettend veel. Het is altijd mijn droom geweest om negen talen te spreken. Toen ik gedurende drie jaar opgravingen deed in Libanon, sprak ik zelfs een mondje Arabisch. Mijn moeder is van Kaaskerke, dus West-Vlaams spreek ik ook. Een vreemde taal spreken, is een plezier, omdat je hierdoor een volk veel beter begrijpt.

Wat ik spijtig vind, is de aftakelende interesse in kunsten door het onderwijs. Als ik de cijfers van schoolbezoeken van Europalia Japan 1989 bekijk en ik leg ze tegen het aantal schoolbezoeken voor Europalia China 2009, dan staat er 1.800 tegenover 180. Hoe is dat zover toch kunnen komen? Vandaag heeft kunst geen plaats meer in het curriculum van het onderwijs. Voor de toekomst is dat een ramp. Kunst leert je kritisch te zijn, naar schoonheid te kijken, naar het vreemde. Als je dat niet meekrijgt tot achttien jaar, dan kan dat later moeilijk bijgebeend worden. Daar wil ik tijdens mijn pensioen misschien nog iets aan doen.

Het inzicht van 2016

“Niets is zeker. Dat is me dit jaar sterk voor ogen gekomen, ook al weet een mens dat wel. Als je altijd al dacht dat Brexit maar gescherm was, en niet kon gebeuren. Als je altijd het gevoel had in een veilige stad te wonen, en die aanslagen treffen ons abrupt. Dan zie je dat van vandaag op morgen alles kan omkeren. Ook de confrontatie met het nakende einde van mijn job, doet plots een onbekende horizon opduiken. Hoe zal dat zijn de eerste dag dat ik opsta, en nergens meer verwacht word? Dus zelfs al was ze aangekondigd, de verandering, als ze er staat, verrast ze nog.”