Magali Pratte van Samusocial: ‘Het wordt een harde winter voor asielzoekers’

Deze week gaat het winterplan in. Dat moet daklozen beschermen tegen de kou en de regen, maar voor duizenden asielzoekers dreigt de straat. “Er komt extra opvang, maar dat is een druppel op een hete plaat,” zegt Magali Pratte van Samusocial.

Tegen eind dit jaar zullen er zesduizend asielzoekers zijn zonder opvang. Dat is een schatting van Fedasil, dat instaat voor de opvang van asielzoekers. Een groot deel belandt op straat, in Brussel, dat door zijn centrale ligging nog altijd het gros van de dakloze asielzoekers telt.

Hoe is het zo ver kunnen komen? Dat vraagt ook Magali Pratte van Samusocial zich af. Ze is er opdrachthouder voor asiel en migratie. De dienst probeert zo goed en zo kwaad als het kan de asielzoekers die geen opvang krijgen van Fedasil onderdak te bieden. Maar de situatie wordt alsmaar nijpender, en niets wijst op een snelle verbetering.

“Vandaag zijn er in ons land naar schatting vier- tot vijfduizend asielzoekers, alleenstaande mannen, die geen opvang hebben,” zegt Pratte. “Ze leven op straat, in kraakpanden of op de sofa bij vrienden. Dat is al een jaar zo. Fedasil schat dat het er eind dit jaar zesduizend zullen zijn. Volgens de wet hebben zij allemaal recht op opvang, dat wil ik toch even onderstrepen, maar de federale overheid kan hen dat niet bezorgen. Ze wordt daar ook voor veroordeeld.”

Sinds wanneer is de situatie zo urgent geworden?
Magali Pratte: Alleenstaande mannen met een lopende asielaanvraag kregen al langer geen plaats meer in de opvang. Toen in september de gezinnen voorrang kregen, werd het voor hen nog nijpender. Vandaag zitten we in een situatie dat ook gezinnen met kinderen, en daar zijn soms baby's bij, niet meer opgevangen kunnen worden en op straat moeten overnachten. Ook voor alleenstaande vrouwen is opvang niet meer gegarandeerd.
Het zegt veel over ons normbesef. Dat alleenstaande mannen maanden zonder perspectief op straat leven, zijn we als normaal gaan beschouwen.

Hoe gaan de ploegen van Samusocial daarmee om?
Pratte: Op sommige dagen gaat het, maar er zijn dagen dat het pompen of verzuipen is. Het is onvoorspelbaar. 's Ochtends weten we hoeveel mensen zich willen inschrijven maar pas om 18 uur horen we hoeveel opvangplekken we moeten vinden, terwijl we goed weten dat er eigenlijk nergens plaats is.
Donderdag twee weken geleden, was de ergste nacht tot nu toe. Het was koud, het regende. We zaten met tal van gezinnen, sommige met baby's, en slechts een handvol plaatsen. Onze ploeg ter plaatse zag de gezinnen naar hen toelopen in de hoop dat ze een plekje konden krijgen. Er was een jongen van vijftien die net een hartoperatie achter de rug had. En dan moeten wij kiezen. Het gezin met een baby? Of de jongen? Dat is hartverscheurend. En we weten intussen dat het einde niet in zicht is: de asielzoekers blijven toestromen en de winter staat voor de deur.

Waar overnachten asielzoekers meestal?
Pratte: Onze mobiele equipes treffen hen vooral aan Pacheco, aan Klein Kasteeltje en voor de humanitaire hub aan Thurn & Taxis (waar alleen dagopvang is, red.), waar er elke nacht 150 slapen. Het is de plek waar ngo's de kartonnen tentjes hadden geïnstalleerd die burgemeester Philippe Close heeft laten weghalen. Daardoor lijkt het misschien alsof ze er niet meer zijn, maar ze slapen wel degelijk nog buiten.

Wat zegt dat?
Pratte: Als asielzoekers zonder meer op straat slapen, wordt het geduld. Zodra het iet of wat op een kamp begint te lijken, wordt er hard opgetreden.

Is dat niet begrijpelijk vanuit het perspectief van de burgemeester?
Pratte: ​​​​​​​Vorige week konden onze equipes zien hoe de politie van de Stad Brussel meer dan honderd asielzoekers die op de brug over het kanaal aan het Klein Kasteeltje onder geïmproviseerde zeildoeken slapen, vrij hardhandig ontzette. Vervolgens lieten ze hen enkele meters verder op de brug wel toe, maar dan op het grondgebied van Molenbeek (in een andere politiezone, red.). Het is een anekdote die de absurditeit van de opvangcrisis van vandaag aantoont.

Hoe is het met de dakloze asielzoekers gesteld?
Pratte: Ze begrijpen er niets van. Ze hebben recht op opvang, maar zelfs als ze op straat slapen, mag dat op een deel van de brug wel, en op het andere niet.
Voor de rest gaat het natuurlijk niet goed met hen. Wie vier maanden op straat leeft, en dat is zowat de gemiddelde wachttijd voor een plekje, krijgt gezondheidsproblemen. Schurft bijvoorbeeld, door lang in dezelfde kleren te slapen.

Je kan zeggen dat jonge en fitte mannen dat nog wel even uithouden, maar ook zij verzwakken na een tijd. Ze hebben geen uitzicht op verbetering en gaan ook psychisch achteruit. Die mentale gezondheid is een steeds groter probleem. Vergeet niet dat ze vaak al een traumatische reis achter de rug hebben.
Dat is de rekening die we als maatschappij moeten maken. Of ze nu asiel krijgen of niet, ze zullen maanden moeten recupereren van hun leven op straat. Of in het ergste geval belanden ze in de chronische dakloosheid. De kosten voor onze samenleving zijn veel groter dan hen nu opvang te geven.

Wat minder geweten is, is dat er ook meer en meer Oekraïners zonder opvang vallen. Belanden zij ook op straat?
Pratte: Ik wil eerst even zeggen dat de opvanggezinnen de redding zijn geweest voor de huisvesting van Oekraïense vluchtelingen. Zonder dat zaten we met duizenden Oekraïners op straat.
Maar ook voor de opvanggezinnen wordt het zwaar, er zouden er nieuwe moeten worden gevonden, en de dispatching van Fedasil werkt niet naar behoren. Om te antwoorden op je vraag, ja, er belanden nu ook Oekraïners op straat. Er komen nog elke dag gemiddeld honderd Oekraïense vluchtelingen aan in België, meestal in het Zuidstation. Velen kunnen terecht bij families, want er is een hecht netwerk van Oekraïners in België. Maar voor enkele tientallen per dag is er geen opvang. Ook daar springt Samusocial bij, maar de plaatsen zijn beperkt.

Enkele weken geleden sloten staatssecretaris voor Asiel en Migratie Nicole de Moor (CD&V) en Brussels minister-president Rudi Vervoort (PS) een akkoord over de creatie van 1.200 extra plaatsen. Hoe staat het daarmee?
Pratte: Zeshonderd plaatsen waren er al, maar die zal Fedasil nu dankzij het akkoord financieren. Daar komen nog eens zeshonderd plaatsen bij voor humanitaire winter­opvang, die nieuw gecreëerd worden. Dat zijn tijdelijke plaatsen tot eind juni.
Samusocial zal een deel uitbaten, in bestaande gebouwen. We werven daar personeel voor aan. Ook zijn we op zoek naar nieuwe gebouwen, maar dat neemt tijd. Er is een akkoord nodig met de eigenaar, met de brandweer.

Daarmee doet Brussel zijn deel?
Pratte: Zeker, maar laat het duidelijk zijn: het is een druppel op een hete plaat. De geplande opvang zal in enkele dagen weer vol zitten. Er is massaal veel bijkomende opvang nodig. We zijn daarom voorstander om plaatsen te openen in hotels. Er is personeel, er is de infrastructuur. Dan kan het snel gaan. In 2015 is de opvangcrisis op die manier voor een stuk aangepakt.

De federale regering is er resoluut tegen gekant, ook eerste minister Alexander Decroo (Open VLD).
Pratte: Dat is juist. De regering is bang voor het beeld dat dat zou geven, zowel bij de publieke opinie als bij de asielzoekers zelf. De federale overheid gelooft dat asielopvang in hotels een aanzuigeffect veroorzaakt, terwijl daar geen wetenschappelijke evidentie voor is. Als iemand uit zijn land wil vertrekken, vertrekt die. Punt. We zijn dat stadium ook al ver voorbij. We zitten in een noodsituatie. Ik kan me niet voorstellen dat mensen liever hebben dat asielzoekers op straat leven dan in een hotel.

Begrijpt u dat sommigen zeggen dat er een limiet is van ‘s lands draagkracht? België is zeker niet de slechtste leerling van Europa als het aankomt op asiel verlenen.
Pratte: Onze opdracht is noodopvang organiseren. We zoeken oplossingen voor de mensen op straat.
Voor de rest geloof ik dat migratie van alle tijden is. Vluchtelingen zijn er altijd geweest en zullen er altijd zijn. Maar als dat jaar in jaar uit in ons land opvangcrisissen geeft als deze, moeten we nadenken hoe we daar beter op kunnen anticiperen. Er is ook de vraag over de eerlijke verdeling van de noodopvang over ons land, en daarmee de medewerking van alle actoren : federaal, gewesten en gemeenten. Brussel kan dit niet alleen dragen.

U heeft in weeshuizen gewerkt in Centraal-­Amerika, aan ontwikkelingssamenwerking gedaan, in de inburgering gewerkt, u bent voogd van niet-begeleide minderjarigen. Wat vindt u het moeilijkste aan uw baan vandaag?
Pratte: De massa mensen die we moeten helpen. Je zag deze opvangcrisis zo op ons afkomen. We hebben geanticipeerd door de alarmbellen te laten afgaan, maar er gebeurde niets. Je voelt je dus machteloos. Het is de hele tijd pleisters plakken, hier en daar. Zorgen dat de daklozen op de minst erge manier de nacht kunnen doorkomen, door ze een deken te geven, een muts en handschoenen, of een blik tonijn of een flesje water. Dat staat ver van de idealen die je nastreeft. En zelfs al blijven we professioneel, het doet je ook iets als mens.
Tegelijk proberen we ook structureel na te denken, zodat we dit niet nog eens moeten meemaken. Maar jammer genoeg is daar nauwelijks tijd voor.