Met Jan Hautekiet door de Brusselse nacht

“Hier, rond het Noordstation heb ik de transformatie meegemaakt, ten tijde van VDB en Charly De Pauw (respectievelijk politicus en immomagnaat, red.). Van een groezelig hoerenkwartier rond een vuil station, werd het een wijk vol hoogbouw voor administraties en bedrijven.

De grote diversiteit in de stad wordt erdoor geaccentueerd. Op een voorschootgrote oppervlakte heeft Brussel ontzettend veel variatie meegemaakt, van stedenbouw en mensen tot samenlevingsvormen en ‘gevoel’. Er is geen andere stad de naam stad waardig, in al haar onvolmaaktheden, diversiteit, charme en onverstaanbaarheid. Alleen Oostende tipt wat aan die variatie. Je hoeft niet in Brussel te wonen om deelgenoot te zijn van dat intense gevoel.”

We steken de Kleine Ring over en laten Hautekiet kiezen: Nieuwstraat, Adolphe Maxlaan of Jacqmainlaan. De Brusselkenner gaat voor de middelste optie, want in de andere zijn de gevels te veel veranderd. “Langs de ooit levendige Alhambrawijk heeft zich nu de prostitutie geïnstalleerd. Die verschuiving van sociale klassen die elkaar raken, is in mijn ogen positief. Als het organisch evolueert, vind ik het leefbaar.”

Als kind woonde Hautekiet aan de Koning Soldaatlaan in Anderlecht, letterlijk in de schaduw van het Astridpark. “In huis hoorden we getier bij elke goal, maar pas ‘s avonds vernamen we op de televisie wie gescoord had. Vlakbij, in de Dokter Jacobsstraat, liep ik school in wat vandaag de ‘school van Lukaku’ heet. Van thuis tot Dilbeek lagen alleen velden.

Daar moesten we door om bij café Sleutelplas te geraken, aan de Ninoofsesteenweg,” vertelt hij. “Die stadsverruiming heeft vernieuwend gewerkt. De Vijfhoek heeft een omgekeerde inwonersverschuiving gekend. Het levendige heeft zich verplaatst naar Schaarbeek, Sint-Gillis, het Dudenpark in Vorst, waar jongeren zich nestelen. De Vijfhoek is voor de helft verworden tot het terrein van een andere klasse van bewoners.”

Dat zal Hautekiet nog meer dan verwacht opvallen, als we De Brouckère voorbij zijn. Het begin van de Adolphe Maxlaan blijft voor hem nog wat herkenbaar. “Als twintiger al zag ik hier peepshows en sekscinema’s. De Marivaux was dé bioscoop. Maar heel de mercantiele sfeer van de boulevard is verdwenen. De werken – ik weet niet waarom dat hier allemaal blijft duren – doen er geen goed aan. Toen de bladen Het Laatste Nieuws, De Standaard, La Dernière Heure en Pourquoi Pas? hier nog adres hielden, bruisten de cafeetjes anders wel van de perslui. Mijn vader werkte bij Het Laatste Nieuws, zo leerde ik de wijk goed kennen.”

Hautekiet kan het nog allemaal aanwijzen: “Dancing La Frégate, waar Michel Demaret (voor hij in 1993 burgemeester werd, red.) nog buitenwipper was. Cinéma ABC met zijn seksfilms. The English Bookshop Waterstone’s, waar ik een New York Times van twee tot drie dagen oud kon vinden. Zo’n dikke krant droeg je als een trofee.”

Mijn gids van dienst wil slalommen via de Nieuwbrug, om naar de Finisterraekerk in de Nieuwstraat te gaan. Onderweg vertelt hij nog hoe hij een collega - neen, hij noemt geen namen - tijdens de middaglunch uit een sekstent zag stappen. Aan de kerk omarmt hij - op vraag van de fotograaf - de façade. “Kijk eens hoe vreemd de Finisterrae in die huizenrij staat.”

“Je lijkt hier op Fifth Avenue te staan. Ja, zo’n transformatie van de stad doet me aan New York denken, toen ik er in de jaren 1980 kwam. Die hele kerk beleef ik dankzij de persoon van pastor Staf Nimmegeers, die op allerhande passanten insprak. Dat was nog eens ‘Brussel’. New York heeft ook die relatieve kleinschaligheid aan ruimte, waarin zoveel nationaliteiten samenleven. Brussel werd totaal ingepalmd door de grote multiculturaliteit. Ik ben geneigd dat een rijkdom te noemen, maar beken dat ik het niet durf. Omdat ik te weinig geconfronteerd word met de realiteit ervan.”

Als we de Noordgalerij passeren, is hij verbaasd dat de kleinhandel er nog standhoudt. “Mooi!” Nu naar De Brouckère. “Herinner jij je die Anspachfontein nog, die nu achter de Vismarkt staat?” dist hij op.

Wat een chaos

Op het terras van hotel Métropole geven een jazz-zangeres en een pianist het beste van zichzelf voor geen tien man. “Triestig, dat lege terras, hoe kan zo’n zaak overleven?” zucht Hautekiet. En daarna: “Wat een chaos, die straatwerken. Ik begrijp dat ze nodig zijn, en wellicht is het doordacht, maar er schort toch veel met de communicatie. Hoe weet je nu waar je passeren kan of niet, en voor hoelang? Wellicht is er urbanistisch sterk over nagedacht, waarom dit autovrij kan zijn of worden en hoe, maar duidelijk is het me niet. Wil de stad terrassen en handel, of een breed soort Ramblas? Waarom communiceert de stad niet ter plekke over die transformatie?”

Aan café Métropole blijft Hautekiet nostalgisch plakken. “Vroeger stond er een piano. Het was geen free podium, maar ik heb er nog met Rick de Leeuw op gespeeld. We hebben hier uren gesleten met Patrick Riguelle, Arno en Jan Goossens.

Hier ontmoette Arno voor het eerst Marc Moulin (1942-2008, componist en RTBF-radioproducer, red.), en ik zag dat het meteen koekenbak was, zo goed schoten die mannen met elkaar op. In 1996 was hier de epische vergadering van Sabam, waar de oude en nieuwe generatie in de clinch gingen.” Als hij omkijkt, zucht hij. “De grandeur van dit plein is weg. De buurt zat vol bioscopen en platenzaken, als La Maison Bleue. En zeggen dat ik in de Gaité Last tango in Paris heb gezien. Hoe staat die Daarkom er nu bij, zonder uitleg over wat er komt? De stad communiceert niet met haar burgers.”

Op het Muntplein denkt de muzikant in Hautekiet aan de legendarische eerste openluchtfestivals. “Brussel is een raar gegeven. Het stuwt je denken en geeft impulsen. Met Mallemunt schreef Jari Demeulemeester (oud-directeur AB, red.) geschiedenis. Hij leerde ons alles ontdekken. Ik zag hier blueszangeres Bonnie Raitt voor het eerst, veertig jaar later komt ze terug (in het Rivierenhof in juli, red.).

Er waren plekken waar je naartoe gezogen werd: de Beursschouwburg, met toen al wat nu crossover heet. Het Koninklijk Circus met Béjarts balletgezelschap. Zijn studio hier verderop was de backstage van de AB. Raymond zag ik in een theaterstuk van Marc Didden. En Vorst Nationaal was de eerste echte rocktempel. Led Zeppelin, Little Feat, The Doobie Brothers en in 1972 Buddy Miles, de drummer van Jimi Hendrix. Fenomenaal, wat er in Brussel allemaal passeerde.”

Hautekiet wil een ommetje maken langs de Koninginnegalerij. “Het blijft hét pareltje van de stad, met klassiekers als Mokafé en De l’Ogenblik (Prinsengalerij), en handel als die hoedenzaak en handschoenenwinkel. Wie koopt daar eigenlijk nog?” Onze fotograaf, zo blijkt, die er al enkele petten heeft gekocht.

“De eerste foto’s voor de publiciteit van Studio Brussel zijn in 1983 aan de Vaudeville genomen, toen was de galerij al een visitekaartje voor de stad.” Dat de Grote Markt ooit een parking was, geeft hij ook graag mee, terwijl de maan blinkt boven enkele straten met toeristen. Net als zijn passages in brasserie Cirio en kroeg A la Bécasse – “hoe kwamen we daar buiten?” - fonkelt de jongeling in de radionestor.

Op het Beursplein schaart een nachtelijke straatartiest de passanten om zich heen. “Je merkt zo dat mensen zich deze plek toe-eigenen en hier iets willen doen. Maar de stad pikt die actie niet op. Waar blijft het antwoord op die beweging? Een McDonald’s Bourse en wat rommelige hoekpleintjes spelen niet in op wat de burger aanreikt.”

Onze VIP-gids wil naar de Archiduc. “Was dat je tweede thuis?” vragen we aan de Leuvense student die buiten studietijd naar Brussel afzakte. “Neen, maar hier is wel veel gebeurd,” en hij legt zich languit in de rendez-vouszetels. “Het Brussels Kamertoneel, de Marnix in de Kartuizersstraat, Pol’s Jazz Club (van Pol Lenders, red.) en café Floréo: er was zoveel dat aanzoog, en alle soorten van publiek.

En wat wil de stad nu? Als het de bedoeling is om van de centrumlanen iets prestigieus te maken, en het sociale niveau naar boven te tillen, goed. Maar ik ben geneigd te geloven dat noch dat, noch een soort Ramblas, in de maak is. Er blijft nog heel veel werk aan de winkel aan dit stadsdeel.”

De Sint-Goriks-piétonnier vindt hij wel heel geslaagd. “Hier was niets, een lege markthal en nu is het een plekje dat sprankelt van jeugdige gezelligheid. Wat verder aan het Bloemenhofplein is nog zo een ‘eiland’, of aan het kanaal, bij De Walvis.” En weer zien we maar honderd meter ‘verandering’, dan valt het weer stil. “De nachtwinkels pakken het verkeerd aan, met hun neon. Dat bepaalt de sfeer, die unheimlich koel is. Neen, bedankt.”

Liefde voor muziek

Voorbij Fontainas gaan zijn ogen open. “Ik moet bekennen dat ik hier heel lang niet meer gelopen heb. Een mens stapt naar een bestemming in de stad, maar kijkt niet rond. Ik ben blij dat ik dit alles rustig overdoe.“

Voor Anneessens en om de hoek, terug, via de Stalingradlaan, herkent hij muziekwinkels. “Bij Vandergucht haalde ik bladmuziek. Al mijn instrumenten, van keyboards tot gitaren, kocht ik bij zaak Parys-Flore. Dat hier nog een Pêle Mêle is, zal wel volk aantrekken, maar het zal niet baten om veel in beweging te zetten. Ik geef toe dat ik niet op een terras van een Marokkaans theesalon ga zitten, al is dat spijtig, want er hangt wel sfeer.

We zullen morgen in deze stad niet meer meekunnen, als we maar twee of drie talen meer spreken of begrijpen. Zoveel is duidelijk.“

Ik geef toe dat de sociale media - zowel professioneel en privé - ons nestelen in een nieuw analfabetisme dat ons ver van de mens en de buurman houdt. Het multimediale is een virtuele wereld. Van het Noord naar het Zuid stappen, is het leven zien en beleven. Ook al behoort die Zuidwijk geen mens van toen meer toe, bevestigt Hautekiet nog.

Onze compagnon wil helemaal te voet terug, langs de Stalingradlaan. Waar de florissante groothandelszaken in textiel van het Zuidpaleis de dienst uitmaakten, hangt nu desolaatheid. “Het Rouppeplein heeft vier hoeken vol parkeerplaatsen en de fontein is niet verlicht,” zucht de stadsminnaar. ”Je ziet de kansen die gemist worden om dit plein met zijarmen supervibrerend te maken.“ Restaurant Comme chez Soi kent hij.

“Eenmaal geweest met Dirk De Prins, oud-hoofdredacteur van Deze week in Brussel (BRUZZ van voor 1999, red.). Met onder anderen Johan Verminnen mochten we iedere maand De Prins vergezellen als compensatie voor het redactiewerk dat we gratis aanleverden.”

De muziekwinkels zijn verdwenen aan deze achterkant van de Beurs. “Grootketens en de internethandel hebben die kleine muziekwinkels de loef afgestoken. Al zullen muzikanten er op zoek naar blijven gaan.“ Verwonderd gaapt hij naar één overeind gebleven jeugdvitrine in de Zuidstraat: La Maison du Miel, 1887. ”Hier kwamen mijn ouders hun honing halen,” geeft hij zeemzoet mee tegen middernacht. “Dergelijke overlevers geven karakter aan de stad. En toch heb je die paradox. Als je een buurt - als Fontainas en Anneessens – te veel opwaardeert, trek je misschien wel het vermogen aan, maar knijp je de ziel van de stad dood. Het oogt wel verloederd, maar ik zou het erg vinden als ze de lagere klasse uit de stad persen.”

Jan Hautekiet

• 19/11/1955: studeerde piano en kamermuziek aan de Academie van St.-Pieters-Woluwe
• Studeerde taal- en letterkunde, filosofie en audiovisuele communicatie aan de KU Leuven
• 1978: begint bij BRT 1- radio
• 1983: start mee Studio Brussel op
• 2002: Overstap naar Radio 1
• Muzikant, werkte met Paul Louka, Jean Blaute, Eric Melaerts, Philip Catherine, Wigbert, Patrick Riguelle
• Vele beheersmandaten, waaronder voorzitter van Sabam