Mobiliteitsprotest doet gemeenteraden in hun voegen kraken

In Anderlecht, Molenbeek en Schaarbeek verlopen de gemeenteraden al enkele maanden tumultueus. Burgerinterpellaties en luidruchtig protest over het mobiliteitsbeleid maken een sereen verloop bijna onmogelijk. “Zo kan de lokale democratie niet functioneren.”

Woensdagavond, 15 februari. Terwijl het Schaarbeekse Colignonplein er verlaten bij ligt, klinkt er geroezemoes vanuit de raadszaal. Alle publieksstoelen zijn ingenomen en er blijft volk naar binnen stromen, maar de gemeenteraadsleden hebben hun plaats nog niet genomen. De start van de zitting loopt een halfuur uit, de nervositeit bij het publiek neemt toe. “Aan het werk, bende zakkenvullers,” roepen verschillende burgers vanuit de menigte, gevolgd door luid gejuich en vervolgens boegeroep wanneer de leden van de meerderheid op hun plaats gaan zitten. De protesterende burgers dragen affiches tegen Good Move, al staat dat thema helemaal niet op de agenda.

Burgemeester Cécile Jodogne (Défi) roept op tot kalmte, maar daar wordt pas gehoor aan gegeven wanneer een vrouw uit het publiek naar voren komt voor een burger­interpellatie, die wel op de agenda stond. Opnieuw gejuich, en dan stilte, om te luisteren naar een minutenlang betoog over de toegankelijkheid van burgerinterpellaties . De Schaarbeekse vrouw sluit haar interpellatie af met een tiental eisen over het reglement van interne orde van de gemeenteraad en krijgt daarvoor een daverend applaus vanuit het publiek. Wanneer Jodogne haar repliek probeert te geven, volgt opnieuw geroep vanuit het publiek. “Jodogne, neem ontslag! Jodogne, neem ontslag!” Het lukt de burgemeester niet om zonder onderbreking te spreken. Zelfs haar oproep om een minuut stilte te houden voor de slachtoffers van de aardbevingen in Turkije en Syrië wordt onthaald op luidruchtig protest.

Alleen de oppositieleden krijgen een kans van het publiek om ongestoord in debat te gaan, maar wanneer de meerderheid het woord neemt, klinkt steevast geroep vanuit het publiek. “Jullie zijn schandalig!” “Ecolo, buiten!” “Bevrijd onze wijken!” “Schaarbeek aan de Schaarbekenaren!” “Keer terug naar Vlaanderen,” gillen verschillende mensen zelfs herhaaldelijk naar mobiliteitsschepen Adelheid Byttebier (Groen) en partijgenoot Arnaud Verstraete. Anderhalf uur lang verloopt de gemeenteraad in dat tumult, waardoor het zelfs vanaf de persbank amper mogelijk is om te verstaan wat de sprekers vertellen. Omdat enkele oppositieleden de zaal intussen verlaten hebben en daardoor het quorum niet gehaald wordt, moet Jodogne de zitting noodgedwongen schorsen. En dat voor de tweede gemeenteraad op rij.

“De laatste gemeenteraden waren ondraaglijk of zelfs onmogelijk. Onderbrekingen, beledigingen, geschreeuw, dat allemaal heeft de organisatie van de gemeenteraad de laatste tijd sterk verstoord,” blikt Jodogne een week later terug. “Het leidt tot angst onder sommige gemeenteraadsleden die zich niet meer durven uit te spreken. Terwijl een gemeenteraad net het hart van de lokale democratie is. Gekozenen moeten kunnen debatteren en het publiek moet aanwezig kunnen zijn, maar mag niet tussenbeide komen. Dat is een probleem waar ik zwaar aan til. Deze kwestie loopt parallel met de polarisatie in de samenleving die zich in Brussel sterk toespitst op het mobiliteits­beleid. Die polarisatie wordt in de hand gewerkt door sociale media en ontketent gedrag dat het onmogelijk maakt om de lokale democratie te laten functioneren.”

Brullende toeschouwers

De gemeenteraad van februari is niet de eerste zitting die de voorbije maanden ontspoorde. Eind september verstoort een honderdtal brullende toeschouwers de gemeenteraad, omdat de Schaarbeekse meerderheid een nieuw parkeerplan wil laten goedkeuren. Dat is het begin van een reeks woelige gemeenteraden in de ezelsgemeente. Een maand later komen honderden Schaarbekenaren op straat om te protesteren tegen het circulatieplan in de Berenkuilwijk. Ze ontmantelen tientallen verkeersborden en laten die achter op de trappen van het gemeentehuis op het Colignonplein, waarna het circulatieplan deels wordt ingetrokken.

Niet alleen in Schaarbeek beroert het mobiliteitsbeleid de gemoederen. 'Ongezien woelige gemeenteraad in Anderlecht door circulatieplan,' kopte BRUZZ op 15 september vorig jaar. En een maand later: 'Gemeenteraad in Anderlecht opnieuw verstoord'. Op de laatste gemeenteraad, een dag na de woelige zitting in Schaarbeek, loopt het bijna opnieuw mis. Tijdens drie burgerinterpellaties – één over democratie in een Anderlechtse school en twee over de staat van het wegdek op bepaalde plekken – staan enkele tientallen toeschouwers geregeld te gillen, terwijl ze affiches met daarop 'Ecolo-Groen, buiten!' naar het college richten. Twee uur lang moet burgemeester en gemeenteraadsvoorzitter Fabrice Cumps (PS) op geregelde basis tussenbeide komen. “Stop! Waar denkt u wel dat u bent? Wij zitten hier in een gemeenteraad en hier gelden regels,” snauwt hij verschillende keren naar de roepers, al haalt dat weinig uit.

Wanneer de burgerinterpellaties na twee uur achter de rug zijn, maant Cumps het publiek aan om de zaal te verlaten. Niet wegens ordeverstoring, maar omdat de volgende agendapunten achter gesloten deuren moeten worden besproken. Onder luid gejoel verlaat het publiek de zaal. “Zielig,” zegt Cumps nog een paar keer in de microfoon, waarna de rust terugkeert.

“Ik ben blij dat we tenminste nog zijn kunnen doorgaan met de gemeenteraad. Sinds september, met de invoering en stopzetting van het circulatieplan in Kuregem, is het heel moeilijk geworden. Er is altijd een harde kern van tien tot vijftien man die luid aan het schreeuwen is en totaal geen respect heeft voor de regels van de gemeenteraad. Dat maakt het heel moeilijk,” blikt schepen van Mobiliteit Susanne Müller-Hübsch (Groen) terug. Sinds september wordt haar naam geregeld gescandeerd tijdens de gemeenteraadszittingen. “Susanne, démission,” klinkt het dan. “Bij ons is dat intussen normaal geworden. De eerste keer was ik in shock, maar het is nu een gewoonte.”

In Schaarbeek merkten sommige journalisten en gemeenteraadsleden op dat niet alleen Schaarbekenaren de gemeenteraad bijwonen en ophitsen. Schaarbeeks burgemeester Jodogne heeft het over een harde kern die van gemeenteraad naar gemeenteraad trekt. In Anderlecht stelt Müller-Hübsch hetzelfde vast. “Er zijn wel degelijk mensen die uit de buurt komen, maar er zijn ook mensen die de ene dag op de gemeenteraden van Schaarbeek en Molenbeek staan te roepen en de dag nadien bij ons. Ik heb foto's gezien van het vandalisme in Schaarbeek (tijdens het protest tegen het circulatieplan in de Berenkuilwijk, red.) en herken mensen die onze gemeenteraad bijwonen om te komen roepen. Het is een ronddraaiend circus.”

“De gemeenteraad begint bij ons met burgerinterpellaties,” gaat de schepen verder. “En een kleine groep mensen die telkens terugkomt, heeft een abonnement op die burgerinterpellaties genomen. Zo was er op de laatste gemeenteraad een burgerinterpellatie over de asfaltering van een straat die gebruikt werd om de boel te laten ontploffen.” De interpellatie begon met de beschrijving van de staat van het wegdek in een Kuregemse straat, maar de spreker weidde al gauw uit naar Good Move en het circulatieplan en de betonblokken die er al een half jaar niet meer staan. “Dan haakt de oppositie daar nog eens op in om olie op het vuur te gooien, en dan komt het moment waarop je moet antwoorden en word je helemaal uitgescholden. Wanneer daarna de replieken volgen, loopt het altijd helemaal mis en wordt er geschreeuwd. Zo draait het circus steeds sneller en sneller,” aldus Müller-­Hübsch. “Zo loopt het een keer per maand. Sinds september is het niet meer te doen. Ik ben het totaal beu.”

Constant bedreigingen

Voorlopig blijft het bij verbaal geweld, maar de vrees dat het verder uit de hand kan lopen, leeft. In september stond de Anderlechtse schepen van Mobiliteit zelfs even onder politietoezicht, omdat haar privéadres circuleerde op sociale media in berichten van tegenstanders. “Niet alleen op de gemeenteraad, maar ook via e-mail krijg ik trouwens constant bedreigingen of word ik uitgescholden. De bedreigingen stuur ik elke keer door naar de politie, maar op de gemeenteraad kan ik alleen maar hopen dat de politie ter plaatse is als er iets zou gebeuren,” vertelt Müller-Hübsch. “Normaal is de politie aanwezig met een of twee agenten, maar of dat genoeg is als je voor een menigte van dertig schreeuwende mannen staat? Ooit kwam een man naar mijn tafel gelopen. Een politievrouw was er meteen achterna gelopen om hem tegen te houden. Wie weet wat die man wilde doen? Het ergste was toen er vorig jaar iemand naar mij gesticuleerde dat hij me de keel zou oversnijden. Nu de verkiezingen eraan komen, vrees ik dat het nog erger gaat worden.”

Of de woede de democratie in de weg staat? Absoluut, klinkt het antwoord in Anderlecht, net als in Schaarbeek. “Er zijn geen discussies meer mogelijk. Veel mensen durven ook niet meer te praten,” zegt de mobiliteitsschepen. Wat het antwoord hierop moet zijn, is onduidelijk. De burgemeester had van bij het begin kordater kunnen optreden. “Soms moet je streng zijn en zeggen dat iemand de zaal moet verlaten, maar het is nu te laat,” zegt Müller-Hübsch.
“Er zijn limieten overschreden. Dat er in september moeilijke discussies waren, kan ik begrijpen, maar het is zo gebleven. Mensen hebben precies groen licht gekregen: 'Doe maar, kom de gemeente belachelijk maken.' We moeten de eer van de gemeenteraad als instituut herstellen.”

Hoe de rust terug kan komen, dat blijft de vraag. Noch op het Raadsplein noch op het Colignonplein ligt een pasklaar antwoord klaar. Jodogne: “Samen met de politie denken we na over hoe we ervoor kunnen zorgen dat de discussies opnieuw op een normale en serene manier kunnen plaatsvinden. We willen gemeenteraadsleden opnieuw de kans geven om naar elkaar te kunnen luisteren, want zo kan het niet verder. In het parlement moet je je identiteitskaart tonen en word je bij tumult meteen buiten gezet.”

Een week voor de gemeenteraad van 29 maart stelden de Schaarbeekse groenen voor om, net als in elk parlement, identiteitscontroles in te voeren, maar dat voorstel veegde coalitiepartner Défi van tafel. “Men kan niet doen alsof men democraat is en tegelijkertijd maatregelen voorstellen die dictatoriaal lijken. Het volstaat om het reglement toe te passen. Als iemand de regels niet respecteert, vindt Défi Schaarbeek het normaal dat iemand de zaal wordt uitgezet na een waarschuwing,” reageerde de partij van burgemeester Jodogne in een communiqué.

In dialoog

Ook politicologe en professor aan de ULB Emilie van Haute vindt het een slecht idee om burgers die de gemeenteraad willen volgen om hun identiteitskaart te vragen. “Zo'n vergadering is openbaar. Ik denk niet dat zo'n maatregel de mensen zal kalmeren,” zegt van Haute. “In een gemeenteraad zit je per definitie in een context van tegenstand van de burger. Er is frustratie langs beide kanten. Een deel van de bevolking voelt zich niet vertegenwoordigd en sommige gemeenteraadsleden voelen dat ze hun vertegenwoordigende rol niet meer kunnen uitvoeren. Om hieruit te raken, zullen politici uit de gemeenteraad moeten stappen om naar de mensen toe te stappen. Het is een lang proces, maar ze zullen meer op het terrein naar de mensen moeten luisteren.”

Minister van Plaatselijke Besturen Bernard Clerfayt (Défi), ook titelvoerend burgemeester van Schaarbeek en gemeenteraadslid, erkent het probleem van ordeverstoring op gemeenteraden, maar keurt het voorstel voor identiteitscontroles af. Wel vindt hij dat oproerkraaiers uit de gemeenteraad moeten worden gezet. “Dan pas moet de politie overgaan tot een identiteitscontrole en kan er eventueel een pv worden opgesteld,” zegt hij op BX1-radio. “Dat er een debat is, is op zich een goede zaak, maar het toont misschien aan dat er onvoldoende plaatsen zijn om met de burger in discussie te gaan, buiten de gemeenteraad. In Schaarbeek is er één wijk waar Good Move felle tegenstand kent. Daar moeten we iets nieuws opzetten om een nieuwe vorm van dialoog met de burger te creëren.”

Het besef dat er iets moet gebeuren is er. Die actie lijkt ook dringend. In Schaarbeek en Anderlecht spitst het protest zich voorlopig nog toe op parkeer- en circulatieplannen, maar ook in Molenbeek verlopen de gemeenteraden de voorbije maanden behoorlijk woelig, en daar gaat het burgerprotest niet alleen over mobiliteitskwesties. Zo hebben Molenbekenaren al luidkeels hun ongenoegen laten merken over de verhoging van de opcentiemen. Op de agenda van de volgende gemeenteraad in Anderlecht staat de verhoging van de parkeertarieven. De kans dat dat de gemoederen zal verhitten bestaat, maar daarnaast wordt een burgerinterpellatie over een heel andere kwestie, de Gewestelijke Stedenbouwkundige Verordening Good Living, uitgesteld naar mei. Dat zet nu al kwaad bloed bij dezelfde burger­verenigingen die het protest tegen Good Move aanwakkerden. Zij roepen op tot protest tijdens de zitting van 30 maart. Tijdens de vorige zitting vatte een Anderlechts oppositielid het zo samen: “Good Move, Good Living, goodbye.”

Bekijk hier het filmpje van de gemeenteraad in Schaarbeek: www.BRUZZ.be/woeligegemeenteraad