Waarom in Brussel stemmen wel verplicht is

Vlaanderen heeft de opkomstplicht bij de gemeenteraadsverkiezingen afgeschaft. Maar in Brussel blijft die onverkort bestaan. Op Open VLD na is momenteel ook geen enkele andere bestuurspartij voorstander van het afschaffen van de opkomstplicht.

De gemeenteraadsverkiezingen kennen in Vlaanderen voor het eerst een ander verloop. Gaan stemmen is niet langer verplicht. Ook wie burgemeester wordt, en in welke coalitie, verloopt in Vlaanderen volgens nieuwe spelregels. Zo krijgt de partij die het meeste stemmen haalt het initiatiefrecht. Van de meerderheidspartijen levert de grootste partij ook meteen de burgemeester. Tot slot telt de lijststem niet langer mee bij de zetelverdeling.

Met de nieuwe regels steekt de Vlaamse regering de gemeenteraadsverkiezingen in een nieuw jasje, om zo de lokale democratie te versterken. Daar hoort dus ook de afschaffing van de opkomstplicht bij. Daarmee haalde vooral Open VLD haar slag thuis. Die partij pleitte al langer voor het afschaffen van de stemplicht, vanuit het idee dat iedereen daar zelf vrij over moet kunnen beslissen. België is een van de weinige landen in Europa waar stemmen verplicht is.

In de achtergrond leefde ook het idee dat de afschaffing van de opkomstplicht de proteststem (lees: het Vlaams Belang) zou kunnen neutraliseren, maar uit onderzoek blijkt dat die aanname op weinig feiten is gebaseerd. Meer nog: het Vlaams Belang heeft de afschaffing van de opkomstplicht altijd gesteund.

Uit onderzoek van de Universiteit Hasselt blijkt ook dat de overgrote meerderheid van de Vlamingen, ondanks de afschaffing van de opkomstplicht, toch van plan is om naar de stembus te trekken.

Tegenstanders van het afschaffen van de stemplicht vrezen dan weer dat die de ongelijkheid in de hand zal werken. In Nederland bleken vooral jongeren en laaggeschoolden weg te blijven.

En in Brussel?

Waarom is de afschaffing van de opkomstplicht nooit op de politieke agenda gekomen in Brussel? “Ik ken buiten Open VLD en MR weinig partijen die er voorstander van zijn,” zegt aftredend minister Sven Gatz. “We hebben ons als Open VLD op de hervorming van de fiscaliteit geprofileerd, iets waarvoor we wél medestanders vonden binnen de regering. Choose your battles, dus.”

De afschaffing van de opkomstplicht was wel een onderdeel van de ‘Toekomsten van Brussel’, de grote bevraging van de Brusselaars over de institutionele hervormingen van de hoofdstad. Daar zei 57 procent van de bevolking voorstander te zijn van het behoud van de stemplicht. Het heeft minister van Lokaal Bestuur Bernard Clerfayt (Défi) in de overtuiging gesterkt dat hier niet aan gemorreld moet worden.

En dan zijn er nog de linkse partijen. Die zijn over het algemeen geen groot voorstander van de afschaffing van de stemplicht. De partij Vooruit heeft er tijdens de regeringsonderhandelingen zelfs voor gepleit om de stemplicht terug in te voeren in Vlaanderen.

Linkse partijen gaan ervan uit dat bij de afschaffing jongeren, ouderen en kansarmen de verkiezingen links zullen laten liggen, en dat is precies een deel van hun electoraat.

Vraag is nu of Vlaanderen, dat het voortouw neemt in de afschaffing van de opkomstplicht bij de lokale verkiezingen, navolging zal krijgen. In de verschillende partijprogramma’s valt daar alvast weinig over terug te vinden. Zeker aan Franstalige kant leeft de overtuiging dat een stemplicht de democratie nog steeds het beste dient.

Al valt daar ook een kanttekening bij te maken. Bij de laatste Brusselse verkiezingen stuurde een kleine 100.000 kiezers hun kat naar de stembus, goed voor een absenteïsme van 16 procent. Het is een ongeschreven regel dat de thuisblijvers daar niet voor beboet of vervolgd worden. Stemmen is dus wel degelijk verplicht bij de komende verkiezingen, maar wie dat niet doet, riskeert weinig.