Neo en Uplace: waar eerst winkelen?

Het Neo-project op de Heizel ligt op koers. Een tijdje geleden stelde het stedenbouwkundige bureau zijn visie voor aan het publiek. Toch loert de concurrentie – letterlijk – om de hoek. Het ziet ernaar uit dat het shoppingcentrum Uplace in Machelen al binnen de vijf jaar realiteit zal zijn. Neo is een project van veel langere adem. “Vijftien à twintig jaar.”

D e tijd dat Neo nog argwanend werd omschreven als 'megalomaan' en 'een strijd tussen de Stad Brussel en het Brussels Hoofdstedelijk Gewest', lijkt voorbij, althans buitenskamers. Maar ook binnenskamers staan de neuzen min of meer in dezelfde richting. En dus presenteerde de Stad Brussel twee weken geleden de visie van stedenbouwkundig bureau KCAP broederlijk met minister-president Charles Picqué (PS) aan de verzamelde pers. In elk geval werd duidelijk dat het het Nederlandse studiebureau niet aan ambitie ontbreekt.

De krijtlijnen van wat de komende twintig jaar een nieuwe Heizel moet worden, zijn: behoud van voldoende open ruimte, de integratie van allerhande losstaande gebouwtjes, 'dicht' bouwen, en een ontspannende creatieve wijk creëren voor zowel Brusselaars als (internationale) bezoekers van de stad.

Allereerst is er de axialiteit. Kees Christiaanse van KCAP: "We oriënteren de Heizel om één hoofdas, die van het Atomium naar de plek leidt waar nu het Koning Boudewijnstadion ligt. Rond dat stadion komen nieuwe gebouwen met woningen, winkels en talloze uitgaansmogelijkheden, een congrescentrum met internationale uitstraling, een evenementenhal, een museum en een groot stads- en ontmoetingsplein. Voor het stadion zelf zijn er twee opties: ofwel blijft het behouden en renoveren we het, ofwel wordt er op een andere plaats in de stad - zoals Schaarbeek-Vorming - een nieuw en moderner stadion gebouwd en wordt het voormalige stadion dan geïntegreerd in de zeer gemengde stadswijk. Langs de rechterkant van de as stadswijk-Atomium blijft het bestaande park behouden, samen met Trade Mart. De tentoonstellingshallen van de oude Expo zouden behouden blijven. Maar axialiteit betekent niet alleen dat alles rond één as gespiegeld wordt: het staat ook voor de rechte manier waarop we de straten, boulevards en verbindingsgangen in de nieuwe stadswijk zullen aanleggen en hoe we alle verschillende hoeken van de Heizel met elkaar verbinden: met rechte assen."

Burgerlijke bouwkunde
Een leuk toemaatje is dat de wereldtentoonstelling van 1958 als inspiratiebron wordt genomen. Onder meer het idee van een kabelbaan spreekt KCAP aan, net als de heropbouw van de Pijl van de Burgerlijke Bouwkunde, het betonnen modernistische monument-paviljoen van Jean Van Doosselaere en André Paduart dat de Expo in 1958 sierde.

"Expo 58 was en is nog altijd een referentie. Als je over de Heizel spreekt, dan kun je bijna niet zonder het grote evenement dat de vlakte vorm gaf," zegt Christiaanse.

Parking C, het grote parkeerterrein dat eigendom is van de Stad Brussel maar op het grondgebied van het Vlaams-Brabantse Grimbergen ligt, zou een belangrijk parkeerterrein in de periferie worden bij het project. Tegelijk wil KCAP alle plekken voor langparkeren onder de grond stoppen. "Dat komt de continuïteit en de openbaarheid ten goede," zegt de Nederlandse stedenbouwkundige. "Wandelen en fietsen wordt de regel op de Heizelvlakte, met zo weinig mogelijk storende parkeerplaats bovengronds. De tram moet zoveel mogelijk bezoekers rechtstreeks naar de Heizel kunnen brengen. Daarom is het raadzaam een nieuw tramstation te bouwen. Niet aan de rand, maar in het nieu­we Heizel-gedeelte, tussen de winkels."

Die geest van openbaarheid verklaart ook de erg compacte stadsplanning voor de nieuwe Heizel. "Na de Expo is de Heizel zonder richting uitgebreid. Een extra gebouw hier, een themapark daar, zonder uniformiteit. Overal staan er losse gebouwtjes die slecht onderhouden zijn. Dat stoort in een park. Daarom willen we het compact."

Dat brengt ons automatisch bij nog enkele lauwwarme hangijzers. Op de vraag of er nog plaats is voor Mini-Europa, Kinepolis en Océade, antwoordt Christiaanse: "Ja, maar misschien niet op de plaats waar ze nu liggen. Het kan dat er een betere plaats elders op de Heizel gevonden wordt."

Een heter hangijzer is de financiering van al dat fraais. "Die is nog niet zeker. Deze plannen zijn een stedenbouwkundige visie. In geen geval zeggen ze iets over de uiteindelijke architectuur. Integendeel: het is nu aan architecten om concrete gebouwen te gaan uittekenen."

De politieke wereld voegt daar nog aan toe: "Om deze plannen op de Heizel te kunnen realiseren, moet het Gewestelijk Bestemmingsplan gewijzigd worden. Dat kan vrij snel. Daarna verwachten we begin 2012 de nodige vergunningsaanvragen in te dienen, die dan later in 2012 afgeleverd zouden moeten kunnen worden."

Machelen
KCAP en de politiek mikken op een gefaseerde aanpak van het hele project. "Zo is er minder hinder en kan het project op de lange termijn uitgewerkt worden."

Die lange termijn kan natuurlijk ook nadelig zijn. Het Uplace-project in Machelen - op een voormalig brownfield, een oud industrieel terrein - heeft voorsprong op Neo, en geen klein beetje: daar spreken ze al van een shoppingcentrum in... 2015.

Is dat geen probleem, twee zulke shoppingkernen op zo'n korte afstand van elkaar? Waarnemers zeggen dat zoiets economisch weinig realistisch is. Bovendien verenigen zowel milieugroeperingen als zelfstandigenorganisaties en de stadsbesturen van Vilvoorde en Leuven zich in het protest. Er zijn vele tegenstanders van het project, maar toch lijken de Vlaamse regering en de gemeente Machelen, waar Uplace zal liggen, vooralsnog alleen de voordelen te zien.

Ook is er het gerucht dat het de miljonair Bart Verhaeghe, de directeur van Uplace, helemaal niet om de reconversie van een oud industrieterrein te doen is, maar dat Uplace het hele project zal verkopen zodra alle vergunningen afgeleverd zijn om er veel winst uit te slaan zonder daadwerkelijk te moeten investeren. Uplace onderhandelt op dit moment met de Australische investeerder Westfield, een vastgoedmakelaar, voor de financiering van het project. Het prijskaartje zou zeshonderd miljoen euro zijn. Volgens De Tijd zou Westfield op termijn co-eigenaar van Uplace kunnen worden. Een volledige overname door Westfield zou echter niet de bedoeling zijn.

Vragen
De vele en diverse tegenstanders van Uplace hebben een veertigpuntenlijst opgesteld met argumenten contra Uplace 'van onafhankelijke bronnen'. Het voornaamste argument is misschien dat de komst van een shoppingcentrum daar de noodzakelijke winkeleconomie uit stadskernen weghaalt, waardoor stadscentra aan belang inboeten ten voordele van grote shoppingcentra in de stadsrand, waar je met de auto naartoe moet.

Nog tot eind juli kan iedereen de vergunningsaanvraag van Uplace bij de gemeente Machelen inkijken.

Nee, het pleit over de te bouwen shoppinggelegenheden is nog lang niet beslecht. Waar is de tijd dat er via via documenten werden gelekt waarop plannen werden uitgetekend voor kantoren voor de Europese instellingen op de Heizel, en velen verontwaardigd reageerden op zoveel geheimzinnigheid en op de belangenvermenging tussen politiek en vastgoed?