Prinses Esmeralda verzet zich tegen koloniale beelden: 'Ik kan zeggen wat ik wil'

Prinsessen volgzaam? Niet per se. Dat toonde prinses Esmeralda van België met haar standpunt over koloniaal erfgoed begin deze maand nog eens aan. Want of ze nu opgesloten wordt bij een klimaatbetoging of op de barricaden staat om koloniale standbeelden te verwijderen: de rebelse prinses doet het gewoon. Ook al wordt haar dat niet altijd in dank afgenomen. “We mogen de nieuwe generatie niet blootstellen aan deze koloniale standbeelden.”

Dat prinses Esmeralda (65), dochter van koning Leopold III en Lilian Baels, weinig belang hecht aan protocol, wordt duidelijk wanneer we haar eerste mailtje ontvangen. Met een afsluiter als Have a lovely day. Esmeralda, is de toon gezet: de prinses is er niet één met glazen muiltjes. Wel is Marie Esmeralda van België een geëngageerde journaliste – ze schrijft onder haar nom de plume Esmeralda de Réthy – en haalt ze met haar scherpe opiniestukken niet zelden de krantenkoppen.

Dat gebeurde onlangs nog, toen ze in een opiniestuk pleitte om alle koloniale standbeelden van Leopold II – haar betovergrootoom – uit het straatbeeld te verwijderen, omdat ze kwetsend zijn voor slachtoffers van racisme. Begin deze maand herhaalde ze haar standpunt bij RTL-TVi. “We moeten die standbeelden verwijderen. Die vereren mannen – en ja, het waren allen mannen – die blanke racisten waren en dood en lijden brachten voor mensen uit Afrika, Azië en Latijns-Amerika,” was haar boodschap. Ze riep er de toorn van MR-voorzitter Georges-­Louis Bouchez mee over zich af. Die toonde zich 'ongerust' over de prinses en wees erop dat ze ook aan haar koninklijke titel kon verzaken als ze de gevolgen van haar status niet zou kunnen dragen.

Van een prinses had men een dergelijk opiniestuk misschien niet meteen verwacht?
Prinses Esmeralda: Ik zie het nochtans als mijn taak om eerlijk te zijn en de waarheid te vertellen, nét omdat ik deel uitmaak van de koninklijke familie. Het is belangrijk om hierover te spreken en zoveel mogelijk verschillende stemmen in het debat aan bod te laten komen.
Deze koloniale standbeelden – en dan heb ik het niet enkel over die van Leopold II – staan in het midden van de publieke ruimte. Dat wil zeggen dat het figuren zijn die we zouden moeten aanbidden. Maar die mensen hebben ook erg criminele zaken begaan. Het koloniale pad was crimineel en die waarheid kunnen we niet zomaar onder de mat vegen. We mogen de nieuwe generatie – en zeker de generatie die divers is en uit minderheidsgroepen bestaat – niet blootstellen aan deze standbeelden.

De werkgroep rond dekolonisatie van de openbare ruimte in Brussel deed in februari enkele aanbevelingen. Zo beveelt de werkgroep de aanleg van een centrale 'stortplaats' aan, waar afgedankte koloniale beelden kunnen in worden ondergebracht, als een van de mogelijke bestemmingen. Wat vindt u daarvan?

Prinses Esmeralda: Het hangt er een beetje vanaf over welke standbeelden het gaat, we kunnen daar wel een soort van schaal in aanbrengen: sommige figuren waren erger dan andere. Ook in een museum is er ruimte om aan educatie te doen. Dat is misschien een betere plek voor standbeelden omdat je er het hele verhaal kan doen.

Koning Filip betuigde in een toespraak ter gelegenheid van de zestigste verjaardag van de onafhankelijkheid van Congo in 2020 al 'diepe spijt' voor de gruweldaden van de vroegere vorst. Volstaat dat?
Prinses Esmeralda: Nee, maar het was wel een erg belangrijke stap. Er zijn niet veel staatshoofden in Europa die hem daarin voorgingen. Ik denk dat verontschuldigingen nodig zijn, omdat we anders geen nieuwe relatie kunnen opbouwen. Ik ben ook blij dat België gestart is met het teruggeven van een aantal artefacten.

Standbeelden verwijderen is natuurlijk slechts één aspect van het dekolonisatieproces. Moet België ook overgaan tot reparaties voor de schade die het aanrichtte?
Prinses Esmeralda: Dergelijke processen beginnen natuurlijk altijd bij het vernietigen van standbeelden en gebouwen, dat toont de geschiedenis aan. Het is een eerste woede, maar nadien moeten we verder denken. Ik vrees dat reparaties erg moeilijk te kwantificeren zijn. Daarom denk ik dat we beter kunnen focussen op zaken als eerlijke handel en de schuld van een aantal landen kwijtschelden.
De koloniale propaganda leeft vandaag nog deels verder. Zo bestaat er bij sommige mensen een zekere nostalgie naar het koloniale verleden. Daarnaast zien we dat westerse multinationals nog altijd grondstoffen weghalen uit het globale zuiden. Daar is nog niets aan veranderd.

MR-voorzitter Georges-Louis Bouchez nam u uw publieke standpunt niet in dank af. Hebt u sindsdien nog iets gehoord van hem?
Prinses Esmeralda: Nee, dat was een politiek statement van hem en ik ga daar ook niet op ingaan. Er zijn veel politici die graag op die manier reageren, die graag controverse scheppen op Twitter en andere sociale media. Waarom hij verwees naar het verzaken van mijn koninklijke titel weet ik niet. Ik ontvang geen geld van de overheid en dat is de reden waarom ik kan zeggen wat ik wil. Ik denk niet dat ik de monarchie in gevaar breng. We zijn 2022 en de dingen zijn niet meer zoals in 1900.
Voor de rest kreeg ik – voor zover ik weet – geen reacties van andere politici. De koninklijke familie reageerde evenmin. Ik ben heel vrij in mijn acties en mijn woorden en ze weten dat. Er is daar geen probleem.

Sprak u met uw vader – wijlen Leopold III – en met de rest van de familie, over kolonisatie en dekolonisatie?
Prinses Esmeralda: We hebben dat niet in de familie bediscussieerd, maar ik had vaak veel boeiende gesprekken met mijn vader toen hij nog leefde. Zo leerde ik van hem dat onze visie op de wereld zo eurocentrisch is. Mijn vader reisde veel en sprak met lokale gemeenschappen. Hij zei me altijd dat wij slechts een heel klein deel van de wereld zien en dat die wereld veel diverser is dan we denken. Witte mensen maken amper ongeveer elf procent uit van de wereldbevolking, maar we voelen ons wel de belangrijkste groep.

Hoe doet Brussel het in vergelijking met andere steden inzake dekolonisatie?
Prinses Esmeralda: Ik heb in de buurt van Brussel gewoond – Argenteuil – tot ik 23 was. Nadien vertrok ik naar Parijs en de voorbije 21 jaar woon ik in Londen. Maar ik kom regelmatig terug naar Brussel, want ik voel me daar thuis. Ik hou ervan om door de Brusselse straten te wandelen en er de street art te bewonderen.
Brussel doet het beter dan Londen wanneer het op dekolonisatie aankomt. Brussel is al veel moeilijkere gesprekken gestart, daar zijn we in Londen nog niet aanbeland. Er zijn in Groot-Brittannië wel al een aantal standbeelden verwijderd, maar het gebeurt vaker in andere steden zoals in Leeds of Bristol. Het gaat er hier trager aan toe dan in Brussel. Ik vrees dat de Britten nog ergens dat gevoel hebben van deel uit te maken van een rijk, the empire.

Behalve uw standpunt over dekolonisatie, bent u ook al actief opgemerkt in de klimaatbeweging. Tijdens een manifestatie van Extinction Rebellion werd u zelfs even opgepakt. Ook voor vrouwenrechten zet u zich in. Waar komt uw engagement voor al die verschillende thema's vandaan?
Prinses Esmeralda: Ik geloof dat de klimaat­crisis echt de meest existentiële crisis is die we kennen. Ze is al jaren bezig en vorige zomer zagen we ook de overstromingen in Wallonië. Zulke zaken zullen steeds vaker voorkomen en het zet onze meest basale mensenrechten onder druk. En zoals altijd worden vrouwen er extra door getroffen. Hoe langer ik actief ben in dit veld, hoe meer ik merk dat alles met elkaar verbonden is en we intersectioneel moeten denken. We zullen de klimaatcrisis niet oplossen als we de ongelijkheid niet aanpakken. Dat engagement heb ik deels mee van mijn vader, die ook altijd bezorgd was om het milieu en de biodiversiteit.

Hoe kijkt de koninklijke familie naar bewegingen als Extinction Rebellion?
Prinses Esmeralda: Dat kan je natuurlijk beter aan hen vragen (lacht). Spijtig genoeg wordt klimaatactie snel weggezet als iets politieks, terwijl we deze crisis vooral moeten zien als iets waar iedereen bij betrokken is, ongeacht je politieke kleur.

Sommige mensen noemen u erg 'woke'. Anderen werpen u namen toe die minder flatterend zijn.
Prinses Esmeralda: Ik word ook heel vaak rebels genoemd. Ik aanvaard dat, want ik sta liever aan die kant dan aan de zijde waar onrechtvaardigheid wordt geaccepteerd. Soms zeggen mensen me dat ik niet tegen de wet mag ingaan, zoals met Extinction Rebellion. Maar als een wet niet goed is, moeten we die aanklagen, net zoals met apartheid en slavernij gebeurde. Die zaken waren ook ooit legaal en daar moest ook tegen gevochten worden.

Slechts weinig leden van de koninklijke familie durven een publiek standpunt in te nemen wanneer het dekolonisatie of de klimaatbeweging betreft. Waarom kunt u dat wel?
Prinses Esmeralda: Ik voel niet dat iemand me kan vertellen wat ik moet zeggen. Veel leden van de koninklijke familie zouden trouwens graag wat meer hun stem laten horen, maar als de regering hen vertelt wat ze moeten doen, dan wordt het voor hen zo goed als onmogelijk om iets te zeggen.
Als journalist en auteur is het mijn rol om mijn stem te verheffen voor de gemeenschappen die dat niet kunnen. En ik krijg misschien veel reacties op wat ik zeg of doe, maar dat is eerder goed. Als je je te goed gedraagt, verandert er niets.

Uw kinderen zijn allebei jonge twintigers. Wat denken zij over uw publieke standpunten?
Prinses Esmeralda: Mijn kinderen zijn helemaal zoals ik, ze zijn jong en radicaal en ik ben erg trots op hen. Ze zijn sterk geëngageerd. Ik probeer hen mee te geven dat we allemaal burgers van de wereld zijn en dat wij geprivilegieerd zijn. Daarom moeten we zoveel mogelijk proberen bij te dragen aan een betere wereld en moeten we oog hebben voor de problemen.

Komen er nog opiniestukken van uw hand?
Prinses Esmeralda: ​​​​​​​Absoluut, ik zal zeker niet stoppen. Mijn opiniestukken zullen altijd draaien rond vrouwen, klimaat en de mensen die onderdrukt worden. Ik wil nog zeggen dat het vandaag belangrijk is dat we oog hebben voor de vluchtelingen van overal in de wereld. Er komen momenteel veel vluchtelingen uit Oekraïne, maar we mogen ook de andere mensen die hun land zijn moeten ontvluchten, niet vergeten.