Psychiater Dirk De Wachter: 'Zwangere Guy vertelt hetzelfde als ik'

U bent gesampled op de nieuwe hiphopplaat van Zwangere Guy. Hoe is dat gelopen?
Dirk De Wachter: Ik kreeg een mailtje van het management van Zwangere Guy. Ik had die naam al gehoord en vond die schitterend klinken, maar ik ben niet zozeer met die muziek vertrouwd. Muziek waar ik veel mee bezig ben is die van Johann Sebastian Bach. Die is al langer overleden, die belt mij niet. Mijn jongste zoon van 25 houdt wel van hiphop. Ik heb hem gebeld met de vraag: ‘Zwangere Guy, wat is dat voor iets?’ ‘Doen, papa, doen!’ zei hij. ‘Dat is gewoon top! Zwangere Guy, dat is de beste hiphop van België.’

En dus heb ik toegezegd.Ik heb natuurlijk een en ander opgezocht over Zwangere Guy. Hij heeft het over opgroeien in een grootstad. Waar houvast een probleem is. Waar eenzaamheid een probleem is. Dat is vanuit een totaal andere hoek helemaal waar ik het ook wil over hebben. Ik overdrijf niet als ik zeg dat ik mij echt vereerd voel.

Los daarvan ben ik heel opgetogen dat een publiek van jonge mensen mijn gedachtegoed kan appreciëren. Als ik nu via een jonge hiphopper een grootstedelijk doelpubliek kan bereiken waar ik niet zo gemakkelijk toegang toe heb … Dat is voor mij een droom.

Het leven in de grootstad is niet altijd gemakkelijk. In Brussel hebben vier op de tien mensen psychische problemen, volgens de laatste cijfers uit 2013. Dat is tien procent meer dan in Vlaanderen. Hoe komt dat?
De Wachter: Voor alle grote steden geldt dat ze een risicofactor vormen voor psychopathologie. Mogelijk heeft dat te maken met overprikkeling en onvoorspelbaarheid. Ook de grotere toegang tot drugs en ander escapisme speelt mee. Tegelijkertijd zoeken mensen met een psychische kwetsbaarheid ook de anonimiteit van de stad op. Ze voelen zich gestigmatiseerd op het platteland, maar de eenzaamheid in de stad dreigt hun problematiek nog ernstiger te maken.Bovendien verblijven vluchtelingen en migranten veel vaker in de stad. Opnieuw door de anonimiteit die er heerst en de mogelijkheid om zich te verbergen. Ook zij dragen vaak trauma’s mee.

Wat kunnen we doen om mentaal gezond te blijven in de stad? En hoe kan een stad dat aanpakken?
De Wachter: Heel belangrijk zijn verbinding en gemeenschapsleven. Initiatieven daartoe moeten vooral bottom-up groeien. Buren die spontaan samen buiten eten, bijvoorbeeld. Als de politiek die initiatieven niet te veel in de weg staat, dan hebben ze al goed gewerkt, om het met een boutade te zeggen.

Ook verstilling kan helpen. Hoe kunnen we stilteplekken in de stad creëren, zoals een parkje? Het verkeer temperen? Zorgen dat iedereen zich veilig voelt? En vanuit mijn perspectief: hoe kunnen we zorgen bespreken zonder dat daar een psychiater aan te pas moet komen?

Cruciaal daarbij is glocalisering. Zorg voor een coherent en duidelijk beleid waar de neuzen in dezelfde richting staan. Maar zorg dat we wel lokaal herkenbare neuzen hebben, waar mensen eens aan kunnen gaan trekken (trekt aan zijn neus). Dat ze geen mail moeten sturen naar een robot, maar dat er een mens is tegen wie ze kunnen zagen.
Het probleem in Brussel is dat je om iets te organiseren, bij wijze van spreken zes ministers moet passeren. Zo kan je geen coherent beleid voeren.

U raakt daar anonimiteit en eenzaamheid aan. In de stad kennen mensen hun buren vaak niet eens.
De Wachter: Eenzaamheid is een onwaarschijnlijk probleem, bij uitstek in westerse steden. Dat komt telkens terug in onderzoeken. Wat mij ook treft, is dat de eenzaamheid zeer groot is bij jonge mensen, twintigers en dertigers.

Psychische problemen en eenzaamheid zijn heel erg met elkaar verbonden. Die problemen zouden gehoord moeten worden. Dat is de uitdaging. Niet alleen voor politici, maar voor iedereen. Ik eindig lezingen altijd met ‘het kleine goede’ van Levinas. Iedereen kan iets doen. Als je je buurman niet kent, spreek hem aan. ‘Zullen wij om de hoek in de Walvis eens een koffietje drinken?’

Of neem een hondje. Liefst niet zo’n groot beest dat schrik aanjaagt. Maar een klein beestje, schattig, met veel haar. Mag zelfs een beetje lelijk zijn, met een platte snuit. Mensen spreken je aan. Wat is dat voor een beestje? Welk ras? En dan gaan mensen in conversatie op een bankje in de stad.

In Brussel is dat misschien minder evident. Er wonen verschillende culturen samen en je spreekt niet altijd de taal van je buurman.
De Wachter: Ja, dat maakt het wel moeilijk natuurlijk, maar ook heel boeiend. Ik ben ook niet naïef, hé. Ik weet wel dat er heel grote samenlevingsproblemen zijn tussen culturen. Zeker als die zich inbunkeren, als die zich terugtrekken in hun eigen grote gelijk, en niet willen luisteren naar anderen. Meestal klinkt het dan: zij moeten … Ja, kijk eens wat wij moeten doen. Het kleine goede vertrekt van het idee: wat kan ik doen? Soms gaat dat niet, maar het is in ieder geval een ideaal om naar te streven. ‘Die man begrijpt mij niet. Hoe kan ik die dan aanspreken?’ Iedereen begrijpt wel iets, uiteindelijk. Ik merk dat de initiatieven daarin heel vervullend zijn.

Kijk naar de vluchtelingenproblematiek. Natuurlijk is dat moeilijk en kunnen we niet zomaar alle grenzen openzetten. Maar ik heb een vriend die een aantal vluchtelingen bij hem thuis heeft opgenomen. Het is ongelooflijk dat een mens zoiets doet. Niet iedereen moet dat doen, ik bedoel maar dat de moeilijke dingen vaak ook de boeiende dingen zijn.

En die mislukken soms ook. Vreemdheid schrikt af. Dat is niet raar, dat hebben we allemaal. Probeer dat te overstijgen. Nogmaals, soms zal het niet lukken, maar soms wel. Heel vaak is dat zeer vervullend. Dan verschijnt er een mens achter de hoofddoek, achter de psychiatrische diagnose, de dakloze, de gevangene. Al die minderheidsgroepen die uit de boot dreigen te vallen. En dat is een heel smalle boot van mensen die jong, wit, knap en slim zijn. Ik denk dat het initiatief ook bij die groep ligt, die veel kansen heeft, veel mogelijkheden. Een soort ethische plicht.

Het is drie jaar geleden dat Brussel en Zaventem getroffen werden door aanslagen. In uw boek ‘De wereld van De Wachter’ zegt u daarover: “Hier blokkeer ik.” U pleitte voor meer dialoog. Hebben we sindsdien stappen vooruit gezet?
De Wachter: Ik wil daarin heel uitgesproken maar bedachtzaam hoopvol zijn. Het is vreselijk om daar cynisch op te antwoorden en te zeggen dat het allemaal hetzelfde is, dat Brussel een hellhole is. Het is de plicht van een psychiater om telkens weer te zoeken naar hoopvolle bewegingen. Ik zie dat met Bleri Lleshi, met het boekje Een Jihad van Liefde van Mohamed El Bachiri. Ik heb ook veel gesprekken gehad met Hind Fraihi, een fantastische vrouw.Ik ontmoet mensen uit veel culturen die daar zeer verstandig over nadenken. Er ontstaan openingen, maar het blijft werken. Het is nooit in orde, het zal altijd zoeken zijn.

U drukt hoop uit voor de toekomst. Hoe kijkt u naar de jongeren van vandaag?
De Wachter: Voor de dag van de jeugd heb ik ooit een discours geschreven in De Studio in Antwerpen. De organisatoren hadden gedacht dat ik heel kritisch zou zijn voor de jongeren, maar ik heb me vooral kritisch uitgelaten over mijn generatie. Wij hebben er toch wel wat van gemaakt. ‘Gasten, nu is het aan jullie.’Kijk naar heel die ecologische beweging, waar ik best kritisch over kan zijn. Zo simpel is het allemaal niet, wat die jongeren vragen. Maar als jonge mensen zich engageren voor een goede zaak, daar mogen we toch niet cynisch over zijn? Wel kritisch. Cynisme slaat alles dood. ‘Onnozelaars. Ga naar school en zwijg.’ Nee, we moeten in dialoog gaan. De hoopvolle initiatieven zoeken en ondersteunen.

We hebben het uitgebreid over de moeilijkheden in Brussel gehad. Wat zijn voor u de mooie kanten van de stad?
De Wachter: Ik ben een absolute stadmens. Zoals iemand met ADHD rilatine nodig heeft om tot rust te komen, zo kom ik tot rust in de drukte van de stad. Het is wetenschappelijk bewezen dat de prikkeling van de stad psycho­pathologie kan uitlokken. Tegelijkertijd is die prikkeling stimulerend, boeiend, fantastisch. Ik ben eraan verslaafd.

Mijn stad is Parijs, omdat ik er een aantal jaar gestudeerd heb. Als ik aankom met de TGV in Gare du Nord wandel ik enkele millimeters boven de grond. Een licht zweven – en daar heb ik geen cursus transcendente meditatie van David Lynch voor nodig.

Hier in de lage landen is Brussel de enige echte stad. Met hele chique wijken, met heel verloederde wijken. Brussel is de beste plek van het land. Daar zijn jonge mensen, daar is cultuur. Hiphop en Klara, Bozar en street art. De stad is waar het gebeurt. Woon je in Brussel? Blijf daar maar.

***

De Wachter illustreert zijn denken al eens met songtekstcitaten, vaak van Leonard Cohen. Of hij ook iets van Zwangere Guy zou citeren? Die vanuit een andere hoek dezelfde problemen als eenzaamheid en zoektocht naar houvast belicht? De Wachter kruist de armen, lacht. “Plezante vraag. Dat heb ik nog niet gedaan, maar ik sluit dat zeker niet uit.”

De volgende dag stuurt hij een sms:

Maten en respect/ Een vrouw van wie ik hou/ Later is te ver/ Vroeger was te flauw.