Socioloog Benyaich: ‘Sociale ongelijkheid is een tijdbom’

“Deze stad heeft de hardware van een provincienest, maar de software van een metropool. Enorm boeiend als je financieel gewapend bent, hard voor wie van de hand in de tand moet leven. Als me hier één ding stoort, dan is het wel de sociale ongelijkheid.” Bilal Benyaich is politicoloog, maar ook beleidsmedewerker van de Strategische Adviesraad voor het Welzijns-, Gezondheids- en Gezinsbeleid bij de Sociaal-Economische Raad van Vlaanderen (Serv). Hij schreef het boek Europa, Israël & de Palestijnen.

O nze-Lieve-Vrouw ter Sneeuw doet haar naam alle eer aan: voorzichtig schuifel ik over het maagdelijk witte Vrijheidsplein naar mijn afspraak met Bilal Benyaich. Voor wie het goed heeft, is dit een ongemakje met poëtische kantjes; voor wie het slecht heeft, een gesel - de zoveelste. Bilal Benyaich heeft het goed, maar hij weet waarover hij spreekt als hij het heeft over sociale ongelijkheid.
"Ik ben opgegroeid in Diest, in een mijnwerkersgezin. Als klein manneke al ervoer ik het feit dat niet iedereen gelijk was, ik zag dat de maatschappij er een van hardnekkige socia­le lagen was. Ook in het onderwijs: ik was de enige leerling van allochtone afkomst in het Sint-Jan Berchmanscollege, en dat in een stadje met een grote Turkse gemeenschap. Twee zaken vielen op. Ten eerste ging 99 procent van de Diestse allochtonen naar het gemeenschapsonderwijs. Ten tweede werden die leerlingen haast een voor een afgevoerd naar het beroeps- of technisch onderwijs. Niemand die zich daar veel vragen bij stelde... Door mijn reizen naar Marokko zag ik daarnaast de groeiende kloof, zowel economisch als op het vlak van identiteit, tussen de Marokkanen in het moederland en in de diaspora."

"Het inzicht in sociale tegenstellingen kreeg ik dus van kleins af mee. Leven in Brussel heeft dat nog versterkt. Omdat de sociale ongelijkheid je hier in het gezicht slaat. Een ongelijkheid die zich, vreemd genoeg, van langs­om meer etnisch begint te uiten. Potentieel is dat uiterst gevaarlijk: als dit zo verder gaat, als de armoede binnen bepaalde bevolkingsgroepen onevenredig blijft toenemen, dan kun je socia­le rellen gaan verwachten. Klassenrellen met een etnisch sausje. Zeker omdat rijk en arm heel dicht bij elkaar leven. De rand van Brussel is, vergeleken met de binnenstad, ontzettend rijk, de kantoorwijken zijn ontzettend rijk vergeleken met de volkswijken. De blanken zijn ontzettend rijk in vergelijking met de kleurlingen, de moslims arm vergeleken met de niet-moslims."

"Verdien je deftig de kost, dan ben je 'gewapend' om hier te leven. Dan is Brussel enorm boeiend. Ben je werkloos, dan is het zoveel moeilijker om de vele positieve aspecten van Brussel te kunnen vatten en ervan te genieten. En veel inwoners krijgen gewoonweg de kans niet om die positieve zaken te omarmen. Onder hen heb je een groot aantal kinderen en jongeren zonder veel toekomstperspectief."

"Je kunt er gewoonweg niet naast kijken: heel wat frustraties die leven bij de jeugd, zijn te herleiden tot dit probleem. Een voorbeeldje: een groot deel van de jongeren die in bepaalde wijken van Anderlecht geboren en getogen zijn, komt nooit in het stadscentrum. Die weten bij wijze van spreken zelfs niet hoe ze in dat centrum moeten geraken, laat staan in gemeenten zoals Ukkel. Hun leven, hun bewustzijn is beperkt tot hun straat, hun wijk, en verder kijken ze niet. De nieuwsgierigheid hebben ze, maar niet de middelen en bijgevolg ook niet de moed. Zo zorg je voor een gesegregeerde stad met verschillende, soms haaks op elkaar staande mentaliteiten. Brussel is dan misschien een paradijs voor de nieuwkomer uit Vlaanderen of Wallonië met een diploma op zak, maar voor de autochtone Brusselaars is het hier vaak de hel."

Vacuüm
De minder mooie kanten van Brussel raken Benyaich ontegensprekelijk, maar toch voelt hij zich als een vis in het water. "Ik woon hier nu zeven jaar, ik ben me heel snel - vanaf de eerste dag, eigenlijk - Brusselaar gaan voelen. Veel sneller dan dat ik me Diestenaar voelde. Diest is een mooi stadje omgeven door dorpen en gemeenten, het ene al kleiner dan het andere. Vlaanderen, Vlaanderen. Soms had ik daar een beetje het gevoel in een vacuüm te leven. Alsof er daarbuiten geen wereld bestond. Er verandert weinig, alles gaat ontzettend traag, de mensen zijn aangenaam, maar monodimensionaal. Wie gaat studeren in de 'grote' stad, Leuven of Hasselt, komt meestal terug om zich te settelen. In Diest, Zichem, Scherpenheuvel, Schaffen, Webbekom, Kaggevinne..."

"Brussel is de antipode van dat landelijke Vlaanderen. Op een wel heel beperkt aantal vierkante kilometer heb je ontzettend veel variatie, ontzettend veel contact tussen verschillende werelden. Wat Brussel nóg specialer maakt, is het feit dat het de hardware heeft van een provinciestad, maar de software van een wereldstad. Een wereldstad die, in tegenstelling tot zoveel andere hoofdsteden in West-Europa, niet samenvalt met 'de natie'. Iets waarvan Vlamingen en Walen niet weten wat ze ermee moeten: al wat negatief is, projecteren ze op Brussel; al het positieve projecteren ze op respectievelijk Vlaanderen of Wallonië. En dat is natuurlijk klinkklare onzin."

Woord en daad
Brussel zit dus wel degelijk in Benyaichs bloed, maar zijn blik reikt tot ver over de grenzen van het Gewest, van België. Daarvan getuigt zijn boek Europa, Israël & de Palestijnen, dat in oktober van vorig jaar verscheen. "Het behandelt de relaties van de Europese Unie met Israël en de Palestijnen, zowel vanuit historisch als hedendaags perspectief. Met als uitgangspunt: in welke mate slaagt de Europese Unie erin die twee conflictpartijen dichter bij elkaar te brengen? Vanuit mijn expertise - politieke wetenschappen en internationale relaties - was het een uitgelezen kans om de mensen kennis te laten maken met het onderwerp. Er bestaat weinig literatuur over die relaties in het Nederlandse taalgebied."

"Wij, Europeanen, dragen wel degelijk verantwoordelijkheid voor het conflict in het Midden-Oosten. We lagen mee aan de basis van het ontstaan van het conflict en zullen per definitie mee aan de basis moeten liggen van een oplossing. Een nog belangrijkere vraag dan: 'Doen we voldoende doen om de conflictpartijen dichter bij elkaar te brengen?' is: 'Doen we wat we doen, juist?' En daar is mijn antwoord: 'Neen!' Want Europa heeft wel degelijk bepaalde hefbomen om te kunnen wegen op die twee conflictpartijen en zelfs op de Verenigde Staten, de belangrijkste internationale speler in de regio. En toch komt Europa er niet toe de weinige, maar relevante instrumenten die het heeft, consequent toe te passen op het conflict. Neem nu de handelsakkoorden met de twee partijen, met daarin een mensenrechtenclausule: op crisismomenten slagen we er maar niet in die clausule in te roepen en zo druk uit te oefenen op Israël."

"Cru gezegd: Europa heeft de slechte gewoonte om zich steeds weer belachelijk te maken. Omdat we noch internationaal echt verenigd zijn, noch de moed hebben om daadwerkelijk voor onze waarden en normen uit te komen. Te handelen zoals we praten. Als we in het Israë­lisch-Palestijnse conflict consequent zouden zijn met die waarden en normen, die we vaak met verve verdedigen in de derde wereld, dan zouden we al een heel eind verder staan en aan geloofwaardigheid winnen. Dan zouden landen in het Zuiden ons niet meer kunnen beschuldigen van een beleid van twee maten en twee gewichten en zouden andere grootmachten ons gaan respecteren. Maar als we nog niet eens conflicten in onze achtertuin mee kunnen helpen oplossen, waarom zouden we ons dan nog moeten uitspreken in conflicten in pakweg Tibet of Kasjmir? Ik bedoel: Israël-Palestina, en de uitkomst daarvan, zijn ontegensprekelijk van primordiaal belang voor onze plaats en onze belangen in de wereld."

------------------

Bilal Benyaich, Europa, Israël & de Palestijnen, uitg. ASP, 320 blz., 22,95 euro