Telewerk scherpt ongelijkheid aan: 'Gesloten kantoren treffen meest kwetsbaren'

“Al onze medewerkers zijn bezet. Belt u later nog eens terug. Of stuur een mail.” Wie een uitkering nodig heeft, kan door telewerk en gesloten kantoren lang wachten. Vaak te lang. Tegelijk klopt een nieuwe groep die zijn huur of elektriciteitsfactuur niet meer kan betalen aan bij Brusselse OCMW's. Of hoe mede door corona de ongelijkheid niet alleen dreigt te verdiepen, maar ook te verbreden.

Het is midden oktober. Een man met vrouw en kinderen kan zijn huur niet meer betalen, omdat hij zijn deeltijdse uitkering niet ontvangt. Tot april hielp de vakbond hem om de nodige documenten in te vullen, maar sindsdien zijn die kantoren wegens verplicht telewerk dicht. Zelf kan hij ze niet invullen, de man is analfabeet. Hij belt dagelijks naar het Centrum Algemeen Welzijnswerk (CAW) in Brussel of zij al iets hebben gehoord van de vakbond. De hulpverlener mailt de vakbond. Onderwerp: 'hoogdringend.'

“Beste, ik contacteer u voor één van uw leden. Meneer X heeft sinds mei een deeltijdse job als autowasser. (…) Van mei tot en met juni heeft hij zijn aanvullende deeltijdse werkloosheidsuitkering niet ontvangen. Idem voor augustus tot nu (…). Er moeten bepaalde documenten ingevuld worden. Hij probeerde dit, maar deed dit fout. Het gevolg is dat hij telkens per brief de boodschap krijgt dat de nodige documenten niet ontvangen zijn. X heeft het hierdoor financieel enorm moeilijk en is enorm gestresseerd. Hij heeft hulp nodig bij het invullen, hij kan dit duidelijk niet alleen. X betaalt voor jullie diensten. Jammer genoeg zijn jullie telefonisch niet bereikbaar. Zouden jullie hem zo spoedig mogelijk een afspraak willen geven, aub?

Pas dertien dagen later volgt een gedeeltelijk antwoord van de vakbond. De CAW-hulpverlener vraagt meteen of het formulier nu dan wel correct werd ingevuld. En wat met de betaling van mei en juni? Een antwoord op de vraag voor een afspraak komt er niet. De hulpverlener dringt aan. Stilte.

Een week later mailt het CAW weer. “Beste, meneer wacht nog steeds op een afspraak. Hij heeft het nog steeds financieel moeilijk.” Nog drie dagen later. “Ik heb X weer aan de lijn gehad, redelijk wanhopig. Hij ontving nog geen enkele betaling. Dus nogmaals: kan u X een afspraak geven om dit in orde te brengen?”

Weer zes dagen later hoort de hulpverlener ook van een coördinator dat een afspraak niet kan. Ook niet per uitzondering. Vier dagen later mailt ze opnieuw. “Als dit niet spoedig opgelost geraakt, gaan wij over tot een formele klacht.” Weer drie dagen later volgt wederom eenzelfde reactie. CAW: “We blijven in cirkels draaien. Meneer kan lezen noch schrijven. (…) Ik vind het jammer dat wij u de kwetsbaarheid van één van uw leden toelichten en vragen om hem een afspraak te geven en jullie de bal blijven teruggooien.” Op die laatste mail van 26 november volgt nooit een antwoord.

Verdomhoekje

“Zo kan ik ettelijke situaties opsommen van de voorbije maanden,” zegt Marijke Van den Dries, beleidsmedewerker van het CAW Brussel. “Wij proberen te voorkomen dat mensen in de problemen komen door hen naar de nodige sociale diensten doorverwijzen. Maar sinds telewerk verplicht is, kan je nauwelijks of alleen zeer moeilijk een fysieke afspraak krijgen bij de vakbond, de Hulpkas of de mutualiteiten. Bij de OCMW's varieert het. Alle dienstverlening moet digitaal verlopen, maar de meeste van onze cliënten zijn daar om allerlei redenen niet toe in staat.”

Bij enkele mutualiteiten kan de telefonische wachttijd tot anderhalf uur oplopen, onbetaalbare telefoons voor mensen met een beperkte belwaarde. De e-mailadressen op de site van één OCMW waarnaar wordt doorverwezen, kloppen niet. Gevolg: geen antwoord. Zo heeft een man vijf maanden moeten wachten op een leefloon. Voor vier mensen probeert een hulpverlener vruchteloos een dienst te bereiken, ze hebben momenteel geen inkomen.

Het CAW wordt zelf al overstelpt met problemen van eenzaamheid, psychische nood of gebroken gezinnen. “Daarbovenop krijgen wij nu veel vragen om de dienstverlening bij anderen op te lossen,” zegt Van den Dries. “Corona versnelt de evolutie naar een digitale maatschappij. Men gaat ervan uit dat iedereen kan downloaden of digitaal een formulier kan invullen. Dat is niet zo. Voor de kwetsbaarste groep wordt er geen alternatief meer geboden. Wie niet mondig, assertief of digitaal geletterd is, belandt in het verdomhoekje en dreigt in de armoede terecht te komen.”
Ze erkent de moeilijke situatie bij veel diensten. “We weten dat vakbonden, de Hulpkas en andere diensten door de tijdelijke werkloosheid veel meer dossiers moeten behandelen en overwerkt zijn, maar zo kan het niet verder. Het duwt mensen nog dieper in de miserie.”

Aanschuiven

“De toegankelijkheid is al langer een pijnpunt, maar vroeger kon je tenminste nog aanschuiven in de wachtrij voor het loket tot je geholpen werd,” beamen wijkwerkers Marie De Leener en Aziza El Miamouni van de Wijkacademie De Quartier vzw in Molenbeek. “Nu worden ze helemaal aan hun lot overgelaten. Men onderschat hoeveel kwetsbare mensen verloren lopen in die digitale wereld.”

Sommigen zijn niet geletterd. Anderen kunnen wel een whatsappbericht sturen, maar geen uitgebreide mail om een complex werkloosheidsdossier toe te lichten. Of ze hebben gewoon geen wifi. “Soms zit wifi in de huurprijs van een sociaal woonblok, maar werkt die vaak niet,” aldus El Miamouni. “Probeer dan maar een dossier online in te vullen.”

Ook zij merken dat een oplossing soms pas komt als een hoogopgeleide assertieve kennis of buur met een groot hart zich in de situatie wil vastbijten. “Toen een gescheiden vader ontdekte dat hij geen uitkering meer kreeg, probeerde hij ettelijke keren bij de vakbond binnen te raken,” vertelt De Leener. “Toen dat eindelijk lukte, zeiden ze dat de RVA een bepaalde code niet had doorgegeven. Dus moest hij van nul herbeginnen. Uiteindelijk heeft mijn zus de juridische dienst van de vakbond aan de lijn gekregen en is het gedeblokkeerd. Maar toen was die man al vier maanden niet betaald.”
Nog een gevolg: het persoonlijke contact verdwijnt. “Een goede sociaal assistent probeert in een gesprek te achterhalen wat er écht aan de hand is en de juiste oplossing te zoeken,” zegt El Miamouni. “Nu verdwijnt dat.” De Leener werkt al achttien jaar in Brussel en ziet de situatie verergeren. “Deze crisis scherpt de ongelijkheid in Brussel verder aan.”

Reserves

Corona dreigt de kloof ook te vergroten. “Ik weet niet hoe lang dit me nog lukt,” verzuchtte de uitbater van een restaurant in Jette vorige week. “Ik stop al maanden 400 euro spaargeld in mijn zaak, maar ik verdien niets. Een vriendin investeerde vorig jaar fors in haar restaurant, maar ziet zich gedwongen haar appartement te verhuren. Ze slaapt nu in haar restaurant.” Beiden wilden liever anoniem blijven. “Ze wil niet met haar miserie in de krant.”

Dat ook nieuwe groepen in de problemen komen, merken ze bij OCMW's over heel Brussel. Zelfs in de rijkere gemeente Sint-Lambrechts­-Woluwe. “Sinds kort komen mensen die we vroeger niet zagen, aankloppen voor hulp,” zegt voorzitster Fabienne Henry (Défi). “Ze werkten, maar door tijdelijke werkloosheid of een overbruggingskrediet daalden hun inkomsten sterk. Eerst hebben ze hun eigen reserves aangesproken of kregen ze nog steun van familie of vrienden. Maar dat blijft niet duren. Nu moeten ze bij ons aankloppen omdat ze hun huur, elektriciteits­facturen of crèchekosten niet meer kunnen betalen.”

Een vergelijkbaar geluid bij het OCMW in Jette. “Het aantal leefloners is met zestien procent gestegen,” zegt voorzitter Joris Poschet (CD&V), “maar het aantal dat nu aanklopt voor hulp om facturen te kunnen betalen, ligt naar mijn aanvoelen nog een stuk hoger. De groep is divers: mensen zonder papieren die zwartwerk zagen wegvallen, maar ook zelfstandigen.”
Verdiept corona de ongelijkheid in Brussel? “Mogelijk,” reageert Poschet. “Ik kan zelf veel sparen, omdat ik niet meer op café ga, zoals veel mensen met een vaste job. Maar wie al in een zwakkere positie zat of niet door een vast statuut beschermd is, boert achteruit.” Bij het OCMW Brussel klinkt het dat de “kwetsbare bevolking een hoge prijs betaalt voor de crisis”.

Wurglening

Wie in nood is, grijpt soms naar oplossingen die hen nog verder de dieperik in duwen. Dat merkte Dries Verhaeghe van het dienstenchequebedrijf Zita Cleaning. “Ik werf langdurig werklozen aan. Dan geeft Actiris Activasteun, waarbij een stuk loon betaald wordt door de RVA.”

De voorbije maanden moesten poetshulpen soms zelf in quarantaine, soms was dat het geval voor hun klanten. “Die uren worden normaal door de coronawerkloosheid of Activasteun vergoed. Maar die betaling liet enkele maanden op zich wachten. Als je dan alleenstaande bent, dan red je het niet altijd.”

Dat merkte Verhaeghe toen plots beslag werd gelegd op het loon van zijn poetshulp Gabriela. “Omdat ze die uitkering maar niet kreeg, zag ze geen andere oplossing dan een wurglening aan te gaan. Die rekenen torenhoge interesten aan. Die kon ze niet betalen, waardoor die kredietmaatschappij bij mij aanklopte.”

Els Rochette (one.brussels-sp.a) kaartte de uitbetalingsproblemen van de Activapremies aan in het Brussels parlement. “Er zit inderdaad heel wat vertraging op de uitbetaling van de Activapremie, wat voor veel mensen problematisch is,” gaf minister van Werk Bernard Clerfayt (Défi) toe. Zowel bemiddelaar Actiris als de RVA ontvangt klachten over die vertragingen bij de uitbetalingen, aldus Clerfayt. “De uitbetalingsinstellingen zeggen overstelpt te worden met werk en stellen dat de meeste vertragingen te wijten zijn aan de verhoogde werkdruk ten gevolge van de lockdown en de tijdelijke werkloosheid.”

“Een Brusselaar die twee tot drie maanden niets krijgt uitbetaald, wordt echt in de armoede gestort,” reageerde Rochette. “Zoiets moet toch kunnen worden opgelost? Kunnen er geen extra aanwervingen overwogen worden?” Clerfayt antwoordde dat hij in het begin van de crisis personeel van Actiris ter beschikking heeft gesteld van de vakbondsorganisaties in Brussel. “Ze hebben dat geweigerd.” Sindsdien heeft hij geen vraag om hulp meer gekregen.

Ook Van den Dries bleef niet stilzitten. Ze verenigde zich met CAW's en armoedeorganisaties in Vlaanderen en kaartte de problemen aan op een al gepland overleg met de vakbonden en de mutualiteiten. “Sommige vakbonden kondigden aan actie te zullen ondernemen, één vakbond reageerde dat ze in maart zouden kijken wat mogelijk was. Zo lang kunnen we niet wachten. Er moet nu ingegrepen worden.”