Thuis begint met een huis: ex-daklozen Nathalie en Mehdi vinden plek in gemeenschapshuis

Nathalie en Mehdi, beiden met een verleden in de dakloosheid, wonen sinds september in een cohousingproject in de Heyvaertwijk, het eerste in zijn soort. Het is een belangrijke stap naar een normaal leven. “Wie op straat leeft, wordt wakker en probeert vervolgens zo snel mogelijk de dag die zal komen te vergeten.”

Het ziet er helemaal netjes uit, pas gerenoveerd, een typisch, wat anoniem, Brussels burgerhuis in de Heyvaertwijk in Anderlecht, met op elk van de drie etages een kamer met een mooie badkamer. Het is de plek waar de vzw Straatverplegers De Bijenkorf is begonnen, een cohousingproject voor ex-daklozen. Die vzw is dit jaar het goede doel van de Brussel Helpt-actie van BRUZZ. De Bijenkorf is een van de vele Housing First-projecten van de vzw Straatverplegers, maar omdat het is opgevat als samenwoonplek, met een salon, keuken, kelders en tuintje, die gemeenschappelijk zijn, is het erg innovatief.

Nathalie en Mehdi zitten samen in het salon. Nathalie toont de staande lamp die ze heeft gekregen van haar dochter. Ze is helemaal in de wolken. “Ik kom van een klein zolderkamertje en was er moederziel alleen.”

Eenzaamheid. Veel daklozen die gehuisvest worden, blijven er last van hebben. Ze worden uit hun harde omgeving weggehaald, krijgen een woning, maar missen dan in die nieuwe wijk waar ze gaan wonen plots het sociaal contact. Dat was ook zo voor Nathalie.

“Ik kom uit een groot gezin waar er altijd wat te beleven was,” vertelt ze. “Na mijn leven op straat woonde ik op verschillende plekken in de stad. Ook die eenzaamheid was erg moeilijk. Gelukkig kende ik Mehdi, die ik op straat had ontmoet. We hingen allebei rond in de buurt van het Centraal Station. Ik was zelf al meer dan een jaar dakloos toen Mehdi in mijn leven kwam.”
Sindsdien zijn beiden onafscheidelijk, en nu wonen ze samen. Als vrienden.

Acht jaar dakloosheid, daar komt niemand ongeschonden uit. Nathalie toont een litteken op haar wang. Het restant van een stafylokokkeninfectie die ze tijdens haar leven op straat heeft opgelopen. “J'étais un torchon, een dweil, toen de Straatverplegers me begonnen te helpen. Ik rook niet fris, ik had luizen. Ik dronk 's ochtends 'koude koffie'. Ken je dat? Gordon 12° uit blik. Ik hoorde mensen over mij zeggen: 'Blijf van haar weg, ze is een teringlijder.' Ik was een mummie. Ik dacht dat ik ging sterven.”

Nathalie belandde op straat na een relatiebreuk. Ze was zwanger van haar tweede dochter, die nu vijftien is, en verlaten door de vader van het kind. Acht jaar lang leefde ze op straat tot het moment kwam dat ze de dakloosheid vaarwel zou zeggen, dankzij de vzw Straatverplegers. “Ik herinner het me nog goed, ik had veel gedronken, en twee straatverplegers maakten me wakker en zeiden dat ze een appartement voor me hadden gevonden. Ik vroeg hen om me in de arm te knijpen, ik dacht dat ik droomde. Eerlijk waar, zonder hen was ik er misschien niet meer geweest.”

Van chef-kok naar de straat

Ook Mehdi vertelt zijn verhaal: “Ik was chef-kok bij de Europese Commissie. Ik had een gezin, twee wagens. Na mijn scheiding ging ik in een gemeenschapshuis wonen. Daar woonde nog een andere man. Ik belandde op straat toen zijn vrouw erbij kwam wonen. De kamer was niet langer vrij. Ik was ook mijn baan kwijtgeraakt. De enige oplossing leek op straat te gaan slapen. Daar sta je dan. Het was zomer. Dat gaat nog, maar daarna …” Mehdi zou uiteindelijk zeven lange jaren dakloos blijven.

Dakloosheid is een erg complexe en moeilijke problematiek, vermoedelijk een van de moeilijkste in een stedelijk beleid, omdat er veel factoren spelen: relatiebreuken, armoede, mentaal welzijn, alcoholisme. Het aantal daklozen in Brussel is ook fors toegenomen de laatste jaren en een one-fits-all-oplossing bestaat niet, zelfs al is huisvesting altijd de basis.

Er is de ontnuchterende vaststelling dat het voor veel daklozen heel moeilijk is om zelfstandig de stap te zeggen naar die gewone wereld. “Als je het echt wil, kan het,” zegt Nathalie vandaag. En toch slagen velen er niet in.

Mehdi legt uit: “Als je dakloos bent, heb je een eigen wereld gemaakt, ja, zelfs één met een sociaal leven. Het is geen prettige wereld, maar toch is het aartsmoeilijk om eruit te stappen. Je verliest na een tijd alle besef van de normale wereld. In het begin probeer je je papieren nog op orde te hebben, om kans te maken op een leefloon, of ga je zelfs op zoek naar een appartement. Je ziet echter snel dat dat onbetaalbaar is. En hoe kan je een afspraak maken als je geen telefoon hebt? Bovendien zal een huisbaas niet snel iemand met een leefloon een huurcontract geven.” “Je komt dan aan op je afspraak met je reiskoffers, met je hele hebben en houden,” beaamt Nathalie, “Dat geeft niet meteen vertrouwen.”

“Hoe moet je weer een familiaal leven opstarten?” stipt Mehdi aan. “Op een bepaald moment is dat insurmontable: een berg waar je niet meer over raakt. Je bent al je zelfrespect kwijt. Het beeld dat je van jezelf hebt, verdwijnt, je leeft van dag tot dag. Op zo'n moment is het veel makkelijker om wakker te worden, tevreden te zijn met het weinige dat je hebt, dan de ladder in de hand te nemen om uit de put te klauteren.”

Mehdi en Nathalie hebben de crackepidemie die lelijk huishoudt onder de Brusselse daklozen niet meer meegemaakt, maar er was wel de verlokking van alcohol. Onlangs stierf een van hun dakloze vrienden aan de gevolgen ervan. Mehdi heeft er zelf ook mee geworsteld: “Wie op straat leeft, wordt wakker en probeert vervolgens zo snel mogelijk de dag die zal komen te vergeten.”

Een bezoek aan De Bijenkorf leidt naar de appartementen op de verdiepingen. Een mooie, ruime kamer aan de straatkant, Ikea-meubeltjes, een flatscreen en een moderne badkamer. Kadertjes aan de muren maken het extra gezellig.

In de tuin staat een vijgenboom, vlakbij is er een school. De spelende kinderen zijn goed te horen. “Het geeft deze buurt iets familiaals,” glundert Mehdi. “Elke dag om 8.35 uur worden we gewekt door de bel van de school,” lacht Nathalie.

De Bijenkorf kwam er in samenwerking met de gemeente Anderlecht, die het huis in de Heyvaertwijk ter beschikking stelde. In ruil heeft de vzw Straatverplegers zich geëngageerd om het te renoveren, in lijn met wat de Sociale Verhuurkantoren doen. De Straatverplegers hebben er drie appartementen in ondergebracht. Na Nathalie en Mehdi komt later een derde huurder.

De vzw wil graag een aparte poot oprichten om huisvesting beter te kunnen beheren. Waarom is hier voor de cohousing-­formule gekozen? Daar is deels een praktische reden voor, zegt Koen Van Den Broeck van de Straatverplegers: “Het is een eengezinswoning, en het was stedenbouwkundig niet mogelijk om er separate appartementen van te maken. Dus hebben we van de nood een deugd gemaakt en er een gemeenschapshuis van gemaakt.”

“Er is nog een andere reden,” zegt Van Den Broeck: “We weten dat eenzaamheid een probleem kan zijn bij daklozen die we huisvesten, een gemeenschapshuis kan een manier zijn om hieraan te verhelpen. En als deze formule goed werkt, kan ze navolging krijgen. We hebben al ervaring met daklozen die we laten samenwonen, onder meer via ons project met modulewoningen. Dit is een andere formule waar we uit kunnen leren.”

“Natuurlijk is er ook een financieel voordeel aan de cohousingformule,” vervolledigt Mehdi. “Ik had een klein studiootje van meer dan 500 euro per maand, zonder kosten, nu woon ik voor 440 euro kosten inbegrepen. En we koken ook samen, zodat de kosten nog lager liggen.”
Al is dat eten nooit heel luxueus. Nathalie en Mehdi moeten op de centen letten. Ze hebben allebei een bewindvoerder die alles regelt, van de huur, de energiekosten tot de gsm-factuur. Zelf moeten ze rondkomen met 100 euro per week, maar klagen doen ze daar niet over.

Het straatleven is duur

“Weet je, op straat leven is erg duur,” zegt Mehdi. “Mensen beseffen dat niet. Je eten kost meer en is ongezond. Je hebt geen koelkast, dus moet je veel weggooien. Je gaat af en toe op hotel om weer op te laden. Je kan je kleren niet wassen, gooit ze weg en moet er nieuwe kopen om er toch weer netjes uit te zien. Hier in De Bijenkorf kunnen we zorgzaam en zuinig met het eten omgaan. We kunnen onze kleren in de kast hangen! Dat klinkt misschien wat onnozel, maar voor wie op straat heeft geleefd, betekent dat heel wat.”

“Een deur die je kan sluiten, die je veiligheid geeft. Een bed, lakens, een veegborstel om het huis netjes te houden,” somt hij op. “Een thuis, un chez-soi, is de eerste voorwaarde om je leven opnieuw op de rails te krijgen. Een job gaan zoeken als je op straat leeft, dat kan gewoon niet.”
Voorlopig loopt alles op wieltjes Nathalie en Mehdi kennen elkaar door en door, en samenleven kan bijna zonder afspraken. Mehdi: “We wassen samen af, zelfs al is er een afwasmachine. Het principe is: de gemeenschappelijke ruimtes moeten er zo proper als de dag ervoor bijleggen.”

De Straatverplegers gingen niet over een nacht ijs bij de opstart van het cohousingproject. Al van in april dit jaar weten Nathalie en Mehdi dat ze in dit proefproject betrokken worden, en dat ze een van de drie uitverkorenen zijn. Er gingen veel vergaderingen aan vooraf, onder meer met de bemiddelingsdienst van de gemeente Anderlecht. Die heeft veel ervaring met huishoudelijke conflicten en kon, preventief, tips geven om goed samen te leven.
Nu is het wachten tot de derde huurder komt. Nathalie en Mehdi zullen de nieuwkomer van harte verwelkomen. Zij weten wat het is om eindelijk thuis te komen.

Inschrijven voor de Grootste Spaghettislag ter Wereld kan nog tot donderdag 23 november, 12 uur ‘s middags. Alle informatie over het evenement op zaterdag 25 november 2023 is te vinden via brusselhelpt.be