Timmeren aan Horta's Bozar-brasserie

Op 6 januari 1861, dag op dag honderdvijftig jaar geleden dus, werd Victor Horta in Gent geboren. Samen met de (her)opening van de brasserie in zijn Paleis voor Schone Kunsten een goede aanleiding om het werk van de beroemde architect nog eens in ogenschouw te nemen.

Architecte Barbara Van der Wee is de aangewezen persoon om de karakteristieken van het werk toe te lichten. Zij maakte voor het eerst kennis met Horta's werk door haar eindwerk over het Van Eetveldehuis langs de Palmerstonlaan. Ze begeleidde ook de lange restauratie van het Hortamuseum. Hetzelfde deed en doet ze met tal van andere Horta-gebouwen - van zijn kleuterschooltje in de Marollen over het Wissingerhuis in Sint-Gillis, eigendom van 'Hortaverzamelaar' Michel Gilbert, tot Horta's chef d'oeuvre: het dertigduizend vierkante meter grote Paleis voor Schone Kunsten. Bozar-directeur Paul Dujardin stelde Van der Wee in 2002 aan als 'bouwmeester' van het PSK. Het werk aan het gedeeltelijk beschermde monument is nog niet ten einde, maar een groot deel van Van der Wees masterplan is ondertussen uitgevoerd.

De brasserie was een nieuwe belangrijke stap. In 2004 was die al het voorwerp van de prioritaire bouwaanvragen, samen met het 'filmmuseum' Cinematek en de noordelijke daken. Verschuivingen in het artistieke programma, de tijdelijke brasserie van Jan De Cock en de zoektocht naar een geschikte uitbater kwamen ertussen, maar nu liggen de couverts dus klaar en zijn de 35 personeelsleden van chef David Martin (van de sterrenbrasserie brasserie La Paix in Anderlecht) aan de slag.

Wat waren de uitdagingen bij de renovatie van de brasserie?
Barbara Van der Wee: "Het is altijd de bedoeling geweest om Horta's restaurant van 1928, waarvan we foto's hebben, in ere te herstellen. Na dat oorspronkelijke restaurant is er een nieuw ingericht door de binnenhuisarchitect Christophe Gevers - zie ook Au Vieux Saint-Martin en Cap d'Argent -, maar daar schoot weinig van over en dat is dus ontmanteld. Achter de valse plafonds zat nog het oorspronkelijke plafond, dat we hebben gerestaureerd. De vloer is eik in visgraatmotief zoals elders in het Paleis. De banketten, lampen en verlichtingsarmaturen hebben we gereconstrueerd op basis van de foto's. Voor het houtwerk en de lambrisering kunnen we geen acajou meer gebruiken, maar sapeli is van dezelfde familie. De vlinderstoeltjes van Arne Jacobsen passen in het idee om modern meubilair binnen te brengen in het gebouw. Door een kleine koperdiefstal werden we ook plots geconfronteerd met de restauratie van de beschermde vitrines. Dat koper zit geplooid rond een eiken frame, maar daar moet nog een patine op die voor een bronzen kleur zorgt. Dat gebeurt door een chemische reactie bij zeven graden Celsius, dus daarvoor moeten we nog wachten tot de lente."

Het gedeelte aan de huidige Baron Hortastraat beschouwde Horta in zijn geheel als de 'horecavleugel'.
Van der Wee: "Hierboven zit een mezzanine met een laag plafond die we ook hersteld hebben, en die samen mét, maar ook gescheiden van het restaurant gebruikt kan worden. Voorlopig gaan we die ruimte gebruiken voor privébanketten of recepties. De ruimte geeft via de Bertouille-rotonde ook toegang tot het tentoonstellingscircuit."

"Onder het restaurant zat de oorspronkelijke keuken, die nu gebruikt zal worden voor de voorbereiding en de traiteurdiensten. Maar David Martin wilde absoluut zijn keuken op de gelijkvloerse verdieping. Daarvoor hebben we de ruimte kunnen gebruiken van twee kleine winkeltjes die Horta ingetekend had."

"Via een van de lichtschachten die alle verdiepingen van het gebouw daglicht geven, is er nu ook een doorgang naar wat we de Wintertuin noemen: een ruimte die als cafetaria ingericht kan worden, maar die we voorlopig voor verschillende activiteiten gebruiken. Via akoestische deuren kun je vandaaruit zelfs helemaal doorsteken naar de centrale Hortahal."

Laten de sterktes van Horta zich samenvatten aan de hand van dit gebouw?
Van der Wee: "Horta is natuurlijk in de eerste plaats bekend als dé architect van de art nouveau, maar toen hij na de oorlog terugkeerde naar de meer klassieke architectuur en de vormentaal van de art deco mee opnam, bleef hij op dezelfde manier werken. Horta was een van de weinige architecten die een 'art-nouveauruimte' kon maken, door zijn ruimtes in elkaar te laten vloeien. Technisch kon dat omdat metaalstructuren de dragende functie van de muren konden overnemen. Bij Horta kun je zo bijvoorbeeld via de trapzaal, die deel uitmaakt van de leefruimte, ook de rest van het gebouw aanvoelen. De vervloeiing van ruimtes vind je hier in het Paleis op een grandioze schaal. Op drie plannen heeft hij de acht verdiepingen uitgetekend voor wat in feite een 'stad in de stad' en een cultureel centrum avant la lettre was. Gekoppeld aan de vier grote ingangen creëerde hij vier circuits: voor de bezoekers, de artiesten, het personeel en de koninklijke familie."

"Typisch is ook dat Horta het materiaal in zijn functie toont. Je weet niet waar de structuur eindigt en waar de decoratie begint. Balken, plafonds en balustrades maken hier allemaal deel uit van de structuur, en zijn dus van beton."

Licht en lucht binnenhalen was een van Horta's sterke punten, maar het baart vandaag wel af en toe zorgen.
Van der Wee: "Er is hier overal daglicht door lichtschachten, doorkijkjes en lichtkoepels zoals boven de Hortahal. Frisse lucht was destijds bijna een obsessie vanwege de opvattingen over hygiëne en gezondheid. Vandaag moeten we inderdaad andere normen halen. Een binnentemperatuur van negentien graden is niet meer aanvaardbaar. De luchtstromen en warmtetoevoer onder controle krijgen is dus een van de grootste uitdagingen. In het restaurant, waar geen dubbele beglazing mogelijk is, zijn we dat nog aan het afstellen. Brandveiligheid en toegankelijkheid voor mindervaliden worden ook stelselmatig aangepakt. Dat wil zeggen dat je vaak voor een paar treden een lift moet intekenen."

"Ook het probleem van de lekken is bekend. Samen met de Regie der Gebouwen hebben we een enorme studie gewijd aan de rioleringen. Daar is negentien kubieke meter gruis uit gekomen van tachtig jaar verbouwingen. Er zijn nog twee proppen die we moeten verwijderen."

De monumentaliteit van de binnenkant verrast natuurlijk ook omdat die naar buiten toe zo beperkt is.
Van der Wee: "Langs de kant van het park mocht Horta niet raken aan het panorama op de benedenstad. Een van de grote projecten waar we voor staan, is de 'metro-ingang' die we daar nu hebben, te verbeteren en zichtbaar te maken. Dat laatste zou kunnen met een interventie waarvoor we waarschijnlijk nog dit jaar een internationale architectuurwedstrijd zullen uitschrijven. Ook de link met de
archeologische site van de Koudenberg bekijken we dit jaar."

In het filmmuseum Cinematek is nog een stuk van de dertiende-eeuwse stadsomwalling te zien waar Horta tegenaan bouwde. Hoe verhield hij zich tot het historisch erfgoed dat hem omringde?
Van der Wee: "Die muur was een vergeten stuk waarmee men zich toen waarschijnlijk weinig raad wist. Maar Horta kende zijn geschiedenis wel degelijk. Hij sprak bijvoorbeeld over de verhoudingen van het Koningsplein en hoe hij in harmonie daarmee wilde bouwen. Het Paleis was mooi geïntegreerd in het stedelijke landschap. Het deel dat tegen het Errerahuis is gebouwd, heeft vergelijkbare verhoudingen en is met pleisterwerk bezet. Het stuk aan de Ravenstein is uitgewerkt in baksteen. Het beeld van Horta die zich afzette tegen al wat voor hem kwam, klopt dus niet."

-------------------------------

Horta in 2011
Bozar organiseert tijdens de Bozar Sundays in het voorjaar rondleidingen en workshops over Horta.

Het Hortamuseum presenteert vanaf april een kleine tentoonstelling rond twintig jaar renovatie van de privéwoning van de architect. Ook het Autriquehuis in Schaarbeek bereidt een evenement voor.

Het Stripmuseum vernieuwt dit jaar zijn permanente tentoonstelling over Victor Horta, die voortaan op de eerste verdieping te zien zal zijn.

Het Charliermuseum renoveert dit jaar zijn achtergevel, een ontwerp van Horta. Voir et Dire Bruxelles zet in oktober de Biënnale van de Art Nouveau in het teken van Victor Horta.

Het hele jaar door zijn er ook extra rondleidingen over het werk van Horta. Korei werkt een project uit rond het verband tussen Horta en hedendaagse architectuur. Guides de Bruxelles et de Belgique
lanceert een meertalig programma rond de verschillende art-nouveauwijken in Brussel