Vijftig jaar na Joke Smit: '#metoo roepen is niet genoeg'

Wat is het belangrijkste dat Joke Smit heeft nagelaten?
Marja Vuijsje: Nadat ze die brieven had ontvangen, richtte ze samen met Hedy d’Ancona Man Vrouw Maatschappij op. Dat waren werkgroepen van mensen die politiek Den Haag wilden beïnvloeden. Die inspireerden andere groepen die ludieke acties voerden, en gaandeweg werd het een soort olievlek die we de ‘tweede golf’ zijn gaan noemen. Van een heleboel zaken die toen zijn bedacht, kunnen meisjes van vandaag nog profiteren. De abortusvrijheid kwam er, en het onderwijs aan meisjes heeft een enorme impuls gekregen. Joke Smit wilde dat mannen- en vrouwenlevens meer op elkaar gingen lijken. Ze wilde een echte herverdeling van het betaald en het onbetaald werk tussen mannen en vrouwen. Dat wilde ze bereiken door een vijf uur durende werkdag in te voeren, zodat beide partners in een gezin even veel tijd binnens- als buitenshuis doorbrengen.

Dat is niet gelukt.
Vuijsje: De tendens is nu inderdaad dat vrouwen topbanen moeten hebben en even hard werken als mannen, met werkweken van tachtig uur. Dat kan alleen als laagbetaalde vrouwen al die dingen doen die vrouwen eerst zelf deden: het huis schoonmaken, de kinderen verzorgen, de oude ouders richting graf begeleiden. Joke Smit, en ikzelf ook, stond voor een maatschappij die meer ontspannen zou zijn, in plaats van de opgefokte neoliberale wereld waarin we zijn terechtgekomen. Een wereld waarin zorg en onderwijs en het culturele leven - al die dingen die ‘zacht’ worden genoemd - minstens zoveel waarde hebben als de economische kant.In de jaren 1970 begonnen feministen zoals Joke Smit onder het motto ‘het persoonlijke is politiek’ de maatschappelijke dimensie te laten zien van het privéleven. Ze vond dat het niet alleen aan de vrouwen is om aan de keukentafel met hun man te onderhandelen over wie de kinderen doet, maar aan de maatschappij om na te denken over zelfontplooiing en zorgtaken. Die feministische eisen zijn niet alleen goed voor vrouwen, maar ook voor mannen. Het is voor een man ook niet zo leuk om nooit tijd te hebben voor de kinderen.

Ook vandaag maken vrouwen en mannen het persoonlijke politiek, door verhalen over seksisme of racisme te vertellen via sociale media. Je schreef dat dat voor Joke Smit niet genoeg zou zijn.
Vuijsje: Op het moment dat ik dat schreef, waren vrouwen op sociale media hun hart aan het luchten over seksuele intimidatie onder de noemer #metoo. Dat is heel goed, want dat zet dingen op de agenda. Maar ik denk dat Smit had gevonden dat je ook invloed moet uitoefenen via de politiek of het bedrijfsleven: de plekken waar beslist wordt over hoelang de werkdag is, en wat de belangrijke maatschappelijke issues zijn. We zijn er niet door alleen maar #metoo te roepen: want van wie eis je nu eigenlijk iets? Dat wil niet zeggen dat ik sociale media flauwekul vind, maar als je het daarbij laat, is het over een jaar voorbij, dan komt er weer een andere hype.

Toch hebben die hypes, die zich organiseren achter een hashtag, wel degelijk reële consequenties gehad voor seksistische mannen die hun baan hebben verloren.
Vuijsje: Dat is waar, en daar komt ook mijn aarzeling vandaan. Want ik vind het niet verkeerd dat mannen die finaal over de schreef zijn gegaan, gestraft worden, maar ik vind dat de vorm die het nu heeft aangenomen het probleem van machtsverschillen en seksueel geweld niet echt oplost. Je kunt die mannen veroordelen, maar je kunt ook kijken naar de cultuur waarin dat gebeurt.

In welke zin is het activisme veranderd sinds de jaren 1970?
Vuijsje: Vroeger ging het meer over solidariteit en collectieve actie. Jonge feministen van vandaag zijn groot geworden in een tijd waar iedereen een soort supervrouw moet worden: hun wenkbrauwen moeten geëpileerd zijn, en hun schaamlippen moeten goed zitten. Er zijn zoveel normen waar vrouwen nu aan moeten voldoen waar wij nooit aan hebben gedacht.

Waar komt dat volgens u vandaan?
Vuijsje: Uit een neoliberaal mens- en wereldbeeld, en je spiegelen aan enorme voorbeelden. Dat idee van een ontspannen samenleving waarin mensen genieten van mooie films en muziek, verdwijnt met de ratrace waarvan we denken dat we eraan mee moeten doen.

Nederlandse vrouwen krijgen vaak op hun donder omdat ze parttime willen werken, en dus geen carrière kunnen maken. En dan denk ik: waarom is de arbeidsmarkt niet beter afgestemd op een levensloop?

Toen Joke Smit met Man Vrouw Maatschappij begon, had ze het idee dat tegen het jaar 2000 alles wel geregeld zou zijn. Onze argumenten waren duidelijk beter dan die van de mensen die de vrouwen in de keuken wilden houden. Maar er is een enorme golf van truttig populisme over de wereld aan het rollen, dus een krachtige tegenbeweging is nodig.

Is truttig wel het goede woord? Je zou het ook gevaarlijk kunnen noemen, met mensen als Donald Trump of de Hongaarse Viktor Orbán die verworven vrouwenrechten willen terugdraaien.
Vuijsje: Dat is inderdaad ronduit gevaarlijk. Niet alleen voor vrouwen, maar voor een heleboel mensen. Ook populisten in West-Europa, zoals in Nederland Geert Wilders of Thierry Baudet, vind ik enge mensen. Opvallend is dat ze koketteren met een aantal progressieve ideeën uit de jaren zeventig, alsof zij de grote ridders zijn van de homobeweging.

Alleen om extra te kunnen slaan op mensen die uit een islamitisch land komen. Ze doen net alsof de vrouwen hier bevrijd zijn dankzij hen. Dat is niet het soort bewegingen waar de ontspannen maat­schappij uit voortkomt die Joke Smit voorstelde, integendeel.

Wat zou de rol kunnen zijn van een feministische tegenbeweging?
Vuijsje: Hier en daar hoor ik iemand zeggen dat er een progressieve populistische beweging moet komen, om met dezelfde wapens te vechten, maar daar twijfel ik aan. Ik heb er geen recept voor.