‘Winteropvang is geen oplossing’

Vandaag sluiten de laatste plaatsen in de Brusselse winteropvang voor dak- en thuislozen. Hoog tijd voor een andere aanpak, zeggen een reeks hulporganisaties in dit opiniestuk. "De winteropvang camoufleert het gebrek aan politieke antwoorden op de huisvestingscrisis."

De nachtopvang slinkt met zo’n duizend plaatsen en ook de dienstverlening overdag wordt afgebouwd. De resterende paar honderd bedden zijn onvoldoende voor de vierduizend dakloze mannen, vrouwen en kinderen.

Maar ook de duizend ‘winterbedden’ lijden aan chronische kwalen die elk jaar terugkeren. Het Brussels Platform Armoede organiseert samen met organisaties uit de dak- en thuislozensector sinds 2012 een jaarlijkse evaluatie met gebruikers van de winteropvang. Was er plaats? Voelde je je veilig? Was er voldoende hygiëne? Hoe was het eten? En het contact met de medewerkers? De resultaten voor de winter 2017-2018 volgen in juni.

Te veel bed-bad-brood

Er zijn al zaken verbeterd in de winteropvang: de capaciteit is groter en het aanmeldsysteem voor slaapplaatsen is aangepast. Maar we zien pijnpunten terugkomen die leiden tot klachten en frustraties bij de gebruikers én bij de hulpverleners. En die allemaal terug te voeren zijn tot een gebrek aan investeringen in woningen voor iedereen. Er gaan naar verhouding te veel middelen naar ‘bed-bad-brood’-noodhulp en te weinig naar hulpverlening die mensen naar een woning leidt. Ook het totale budget voor noodhulp is te beperkt.

Een veel gehoorde klacht is dat iedereen bij elkaar wordt gepropt in één slaapzaal: mensen met lichamelijke en psychische problemen, drank- of drugsverslaafden, doorwinterde daklozen, angstige mensen die net op straat beland zijn.

David* heeft het daar moeilijk mee. Hij is al 3,5 jaar dakloos en krijgt zijn situatie maar niet geregeld. Zijn fysieke toestand is zwak: hij heeft maar één nier, hoort slecht, heeft een rugoperatie gehad en loopt moeizaam met een stok. Als zijn rug het toeliet, sliep hij op straat.

“Ik heb een jaar in het bos van Liedekerke geleefd, alles beter dan zo’n slaapzaal met dertig mensen. Mensen zitten te roken en te drinken, ze doen ‘s nachts de lichten aan. Sommigen praten en roepen, sommigen hebben zich al lang niet gedoucht. Ik wil daar niet slapen, het stinkt. Ik blijf buiten en slaap maximaal twee uur per nacht. Dat is niet menselijk. Iedereen moet normaal eten en goed slapen, anders gaat het fout. Zieke en invalide mensen zoals ik moeten een aparte plaats krijgen.”

Altijd bang

Dat vindt ook Sliman. “Het is slecht georganiseerd. Het loopt verkeerd door de mix van mensen die psychisch gestoord zijn, onder invloed van drank of drugs, agressief. Je doet je ogen dicht, maar je brein slaapt niet. Je bent altijd bang dat er iets gebeurt. Dat ze je in elkaar slaan of je spullen stelen. Mensen slapen op de grond, urineren in de gang, nemen blikken bier mee naar binnen."

"De medewerkers zijn met te weinig, ze durven niets te doen. Of ze hebben er zo’n genoeg van dat ze niets meer doen. Ze worden onredelijk en behandelen ons alsof we misdadigers zijn. Het lijkt wel een gevangenis. Maar we hebben niets misdaan. Daardoor worden mensen nog agressiever. Een man kreeg geen eten omdat hij tien minuten te laat was. Maar hij was helemaal te voet gekomen omdat hij geen geld had voor de metro. Hij barstte in woede uit, begon op de deuren te bonken en werd buiten gegooid.”

Om de plaatsen eerlijk te verdelen, moeten organisaties systemen gebruiken zoals loterijen of individueel bellen voor een slaapplaats. Bij Samusocial is er sinds twee jaar een lijst met kwetsbare personen die niet hoeven te bellen. Voor de anderen blijft een slaapplaats vinden moeilijk, tot hun groot onbegrip en dagelijkse ergernis.

Sliman: “Ik belde van twee tot drie en toen ik er eindelijk doorkwam, waren ze volzet. Je mag niet meteen reserveren voor iemand zonder gsm. Nee, je moet opnieuw bellen en wachten, met het risico dat er geen plaats meer is. Ze houden geen rekening met je toestand: iemand die slecht loopt, krijgt een plaats buiten het centrum. Hij moet zwartrijden met de metro en stapelt de boetes op. Iemand die loopt als een paard krijgt een plaats vlakbij.”

Douchen om zes uur

Tijdens de winter breidt de dagopvang haar openingsuren uit, zodat die beter aansluiten op de nachtopvang. Toch ervaren veel gebruikers nog problemen. De volgende ochtend moet iedereen vroeg weg, ook putje winter, als het koud en donker is.

Chantal sliep in hoogzwangere toestand op de aparte vrouwenverdieping en vond dat vroege opstaan verschrikkelijk. “Je moet al om zeven uur opstaan en als je wil douchen om zes uur. En om acht uur moet je buiten. Er zijn mensen die liever op straat slapen, omdat ze dan met rust gelaten worden en kunnen blijven liggen tot elf uur. Gelukkig zijn er andere organisaties waar je kunt blijven tot je weer naar de nachtopvang kan.”

David is ook blij met de centra voor dagonthaal, waar je een koffie kunt drinken of even rustig zitten. Hij is de hulpverleners dankbaar. “Zonder hen was ik al lang dood. Ik heb niets: geen huis, geen geld, geen familie. Als ik minister of koning was, gaf ik alle medewerkers de Nobelprijs.”

De winteropvang is niet voldoende afgestemd op de leefwereld van dak- en thuislozen. We roepen de organisaties, maar vooral de verantwoordelijke politici op om met de gebruikers in dialoog te gaan. Op basis van die gesprekken moet de winteropvang en het hele dak- en thuislozenbeleid worden verbeterd. Een open, onvoorwaardelijke winteropvang blijft noodzakelijk. Maar we weten dat de winteropvang een gebrek aan politieke antwoorden op de huisvestingscrisis camoufleert. Winteropvang is geen oplossing, we moeten naar een systeem dat iedereen voorziet van een woning.

ARA, vzw Bij Ons-Chez Nous, Brussels Platform Armoede, DoucheFLUX, Pigment, medeondertekend door Netwerk tegen Armoede.

* Alle namen zijn pseudoniemen.