Het leven van een loser: Amerikaanse boekenreeks immens populair bij Brusselse jeugd

Ook Brusselse jongeren vallen massaal voor de avonturen van Bram Botermans uit de reeks Het leven van een loser. Niet iedereen juicht dat succes toe. “Je geeft je kind ook niet altijd McDonald's te eten.” Al zijn er ook experts met mildere meningen. “Boekenreeksen zijn vooral veilig. Het is als een kamer binnenlopen waar al je vrienden al klaar zitten.”

De schooldeuren zijn misschien dicht, maar heel wat Brusselse kinderen zetten de lessen gewoon voort in de fictieve school van Bram Botermans. Die zelfverklaarde loser vertelt in zijn dagboekenreeks Het leven van een loser over zijn avonturen en ongemakken op de middelbare school, in een stijl die kinderen vanaf negen jaar doet gieren van het lachen. En zijn laatste boek is net vorige maand vertaald in het Nederlands, Inkoppertje.

“Ik lees zo'n boek uit in één dag uit, als ik me een beetje concentreer,” vertelt de 11-jarige Alex uit Sint-Pieters-Woluwe. Hij is net klaar met zijn vijfde leerjaar en start in september in het eerste middelbaar van de Europese school op de grens met Kraainem. De leerjaren lopen daar voorop. “Ik heb de boeken toevallig ontdekt via de klasbieb en vond die heel leuk. Er staan veel prenten in, een beetje zoals een strip, en daar hou ik van. Zo hoef ik mijn fantasie minder te gebruiken. Ik kan goed nadenken als het gaat over dingen bouwen, bijvoorbeeld, maar niet tijdens het lezen. Dan wil ik mijn geest laten rusten.” Aan de Kronieken van Narnia hield hij hoofdpijn over, vertelt hij, en Oliver Twist vond hij pas leuk na lang doorbijten. “Ik lees het liefst dunne boeken, die je in een kwartier kan uit hebben.”

Alex is niet de enige van zijn leeftijd die Het leven van een loser verslindt. In de wekelijkse BRUZZ-rubriek De Slaapkamer vertellen jonge tieners met uiteenlopende achtergronden zeer geregeld over de populaire boekenreeks. In de bibliotheken van Evere, Anderlecht, Sint-Agatha-Berchem en Ukkel horen de boeken bij de top tien van meest uitgeleende titels. Verder in die lijstjes staan Dagboek van een muts, vooral populair bij meisjes, en Niek de Groot, eerder een jongensboek. Voor iets jongere kinderen zijn de boeken van De waanzinnige boomhut helemaal in. Ook Geronimo Stilton blijft het goed doen.

Het zijn allemaal reeksen die, net als Het leven van een loser, tekst met tekeningen combineren en geen zware levensthema's aanhalen. “Het is altijd grappig,” zegt Alex, zoals die keer dat Bram Botermans door de riolering naar een vriend kroop om maar niemand te kruisen op straat. Het hoeft, met andere woorden, niet altijd Dirk Bracke of Carry Slee te zijn.

Nederlandstalige jeugdboekenschrijvers worden volgens de Brusselse bibliotheken zeker nog uitgeleend, maar moeten aan populariteit inboeten door vertalingen van Engelstalige boeken en strips.

“Als je er een uitleest, kun je niet stoppen,” vertelt Lena van 11 uit Anderlecht over Het leven van een loser. Die reeks is geschreven en getekend door de Amerikaan Jeff Kinney, ooit nog game­designer. “Het is gemakkelijk als je graag iets wil lezen, maar niets dat te moeilijk is.” Lena leest niet graag verhalen, vertelt ze. “Maar wel geschiedenis. Nu lees ik over de oude Egyptenaren.” Alex is dan weer begonnen aan zijn nieuwe chemieboek voor volgend schooljaar. “Echt interessant.” Maar fictie boeit hen dus niet meteen. Een gat dat Het leven van een loser makkelijk weet op te vullen. “Ik zie meestal al aan de cover of ik een boek leuk ga vinden of niet,” zegt Alex. De reeks over Bram Botermans las hij in twee maanden tijd helemaal uit.

Bingereading

Het eerste deel van Het leven van een loser verscheen in 2007 in de Verenigde Staten, in het Engels als Diary of a Wimpy Kid. Intussen telt de reeks negentien boeken, waarvan al achttien vertaald in het Nederlands, en heeft Wimpy Kid een eigen kerstfilm, een Instagrampagina en TikTok-kanaal met liefst anderhalf miljoen volgers.

“De boeken bestaan al een tijdje, maar het vraagt altijd een zeker volume vooraleer een reeks goed begint te lopen,” vertelt Steven Van Ammel van boekenwinkel Passa Porta. “Sinds een vijftal jaar zijn het megasellers, net als Dagboek van een muts en De waanzinnige boomhut. Jonge serielezers houden nu ook van Warrior cats en De Grijze Jager, die naar fantasy neigen. Noem het binge­lezen voor kinderen. De boeken zijn herkenbaar in de winkel en als je er één hebt gelezen, snap je meteen de volgende.”

Dat jongeren van reeksen houden, wisten ze al in de vorige eeuw met boekenreeksen als De Vijf en De olijke tweeling. Ook Harry Potter is vandaag nog altijd razend populair, blijkt in de bibliotheken. De laatste nieuwkomer in het fantasy-genre is Skandar van de Britse schrijfster A.F. Steadman, met al drie boeken op de teller. Skandar gaat over eenhoorns. En ook mangastrips zijn bijzonder graag gelezen, merken ze bij Muntpunt en de bibliotheken van Evere en Ukkel. Het gaat van Pokemon en Dragon Ball tot nieuwere series als Tokyo Ghoul en One-Punch Man. De interesse is daar zelfs zo groot dat de Brusselse bibliotheken de vraag niet kunnen bijhouden, want Nederlandstalige vertalingen van manga­strips zijn schaars.

Specifiek aan Het leven van een loser is de minder ernstige toon, zegt Steven Van Ammel. “Het is een tussenfase voor kinderen die nog vasthouden aan het rudimentaire van strips en toch al benieuwd uitkijken naar de leefwereld van hogere klassen in het middelbaar. De verhalen spelen op humoristische wijze in op het echte leven op school. Veel ouders kopen die boeken gretig om hun kinderen toch maar íets te laten lezen.”

Taalniveau

Dat klinkt bijna als een toegeving. Precies wat de Nederlandse leerkracht en auteur Anne Steenhoff aanklaagt. Dit voorjaar publiceerde ze haar boek Een lui letterland over de tanende leescijfers bij kinderen in Nederland, maar ook bij ons. “De boeken van Het leven van een loser en Dagboek van een muts worden inhoudelijk in de markt gezet als boeken voor kinderen van twaalf, maar als je kijkt naar het taalniveau komen ze niet verder dan het tweede of derde leerjaar. Dan heb je kinderen die structureel onder hun niveau lezen,” zei Steenhoff dit voorjaar bij Radio 1. De auteur was verhinderd om BRUZZ deze week verdere toelichting te geven. “Het zijn eigenlijk Amerikaanse strips, die helemaal niet geschreven zijn met een rijke taal. Aan zo'n snel ritme zijn ze natuurlijk gewend, want ook via sociale media krijgen ze korte, online content in hapklare brokken aangeleverd.” Steenhoff pleit voor meer en vooral uitdagender lezen bij kinderen. “Als je kinderen tien jaar lang alleen McDonald's zou laten eten, moet je niet verbaasd zijn wat eruit komt. Wel, het is even onverantwoord om een tienjarige zelf te laten kiezen wat die leest,” zei zij bij Radio 1.

Het is kritiek die niet iedereen deelt. “Je hoeft hier zeker geen milieu- of waardeoordeel op te plakken. Ik ben zelf literatuurwetenschapper en toch heb ik mijn zoon alleen maar enthousiast kunnen maken voor Het leven van een loser,” vertelt professor jeugdliteratuur Vanessa Joosen (Universiteit Antwerpen). “Een reeks kan kinderen een veilig gevoel geven. Ze kennen de personages al en weten een beetje wat ze kunnen verwachten. Vergelijk het met een kamer binnenlopen vol vrienden.” Dat neemt een aantal drempels weg om aan een boek te beginnen, zegt Joosen. “Het zijn best stevige boeken van rond de tweehonderd bladzijden, maar door de vele prenten en het hoge leestempo geeft het kinderen toch een gevoel van voldoening. Zo kan wie weinig leest een positieve leeservaring opbouwen. Ook wie wel veel en graag leest, kan de loserboeken graag vastpakken als ontspanning.”

Al kan een reeks ook gaan vervelen. “Zodra kinderen de personages ontgroeien, moet je hen begeleiden naar andere boeken. Daar is de rol van bibliotheken heel belangrijk,” zegt Joosen. “Het vraagt soms expertise om de juiste lezers bij de juiste boeken te brengen.”

Expertise en tijd, die vooral in kleinere bibliotheken wat meer voorhanden is. “Bij ons nemen de boeken van loser, muts en andere series al snel een halve meter plaats in de rekken. Natuurlijk verhoogt die zichtbaarheid de populariteit,” klinkt het in de gemeentelijke bieb in Ukkel. “Maar medewerkers duiken ook samen met de kinderen de rekken in, op zoek naar boeken op hun niveau, aansluitend bij hun interesses en toch uitdagend. Momenteel is Brown Girl Dreaming van Jacqueline Woodson enorm gevraagd. Opvallend, want in dat verhaal zijn de zinnen opgedeeld in versregels,” zegt de bieb. Het boek valt buiten het traditionele format, maar de woorden blijken raak genoeg om jonge tieners te laten lezen. Wat oudere jongeren durven het zelfs in het Engels uit te lenen als de Nederlandstalige uitgave de deur uit is. “We denken dat vijftienplussers hun inspiratie op TikTok halen, via hashtags als BookTok. We stellen onze collectie ook op basis van die trends samen.”

Nog in de fictiehoek doen De Goede Dieven van de Britse Katherine Rundell en Oma Boef van David Walliams het momenteel goed, die wat meer in de stijl van Roald Dahl liggen. Dat zijn boeken voor jongere kinderen vanaf 8 jaar. Ook jeugdauteur Anna Woltz is populair, net als Milouska Meulens. Zij was ooit nog presentatrice van het Nederlandse jeugdjournaal. Bij Muntpunt zijn de boeken van Netflix-hit Heartstopper en de filmreeks De hongerspelen bij de meest geliefde onder jonge tieners. En opnieuw van Engelstalige hand.

Met al die Angelsaksische en soms commerciële invloed wijst Steenhoff van Een lui letterland op het risico om een zekere rijkdom in het Nederlands te verliezen, zei ze bij Radio 1. Die bezorgdheid deelt professor Joosen, al ziet zij kansen in het onderwijs. “Lezen staat onder druk, dat is zeker zo, maar het gaat vooral om ruimte maken. Heel effectief om de leescijfers te verbeteren, is kinderen in stilte laten lezen. Zonder doelstelling en alleen voor hun plezier,” zegt ze. Dat kan tijdens de lesuren, maar gebeurt niet overal even vaak. “Het is soms moeilijk omdat leerkrachten met zoveel dingen moeten bezig zijn, maar het is wel belangrijk om kinderen de rust te geven om te kunnen lezen.”

Rust die deze zomervakantie nog helemaal openligt. Voor Het leven van een loser, mangastrips of toch die ouderwetse Dirk Bracke? “Bracke mag dan overleden zijn, het soort boeken is zeker niet verdwenen,” zegt Joosen. “Alleen is er nu minder duidelijk één auteur van wie lezers alles willen lezen.” Tenzij die Jeff Kinney heet, natuurlijk. Zijn negentiende boek van Het leven van een loser wordt na de zomer vertaald. Tijd zat om die halve meter uit te lezen.