Van Flagey tot gemeentehuis Molenbeek: deze Brusselse plekken gaven België vorm

Jos Vandervelden vertelt in zijn nieuwe boek Het verhaal van België de geschiedenis van ons land aan de hand van honderd beslissende plekken. BRUZZ sprak met de auteur en zocht drie Brusselse locaties uit met verrassende verhalen.

1. Het Vandenpeereboomhuis
Een premier in crisis en een huis vol kunst

Op het Dapperheidsplein 17 in Anderlecht vind je vandaag de Academie voor Beeldende Kunsten, maar de plek was ooit de thuis van een veelgeplaagde premier met een erg korte en tumultueuze ambtstermijn. De eerste eigenaar van het gebouw was namelijk Jules Vandenpeereboom, een Kortrijkse advocaat die het in 1899 tot premier schopte. Die job bracht hem naar Brussel waar hij een prachtige villa inrichtte met duizenden kunstobjecten.

Postzegelprotest

De regering-Vandenpeereboom was echter een kort leven beschoren: met amper zes maanden telde ze de kortste regeerperiode in onze geschiedenis en ze wordt tot vandaag omschreven als een van de meest stuntelige ploegen ooit. De invoering van tweetalige postzegels en het verbod op het vervoeren van pornografische magazines hadden al voor ophef gezorgd. Maar uiteindelijk bleek een wetsontwerp over een kieshervorming de grote struikelblok voor zijn kibbelkabinet.

Het wetsontwerp leidde tot hevig protest en mondde zelfs uit in rellen waarbij het huis van de premier werd vernield. "Jules Vandenpeereboom moest wekenlang onderduiken in een hotel, zijn eigen partij liet hem vallen en hij trad uiteindelijk af," vertelt auteur Jos Vandervelden. "Nadat ik me verdiepte in Vandenpeerebooms carrière, had ik zelfs medelijden met die man."

Onderaardse gang

Jules Vandenpeereboom overleed uiteindelijk in 19717 in Anderlecht. Als fervent kunstliefhebber zonder erfgenamen wilde hij dat zijn huis na zijn dood als museum werd ingericht. Hij schonk zijn eigendom aan de staat, op voorwaarde dat het toegankelijk zou blijven voor het grote publiek. Een museum werd het uiteindelijk niet, maar sinds 2002 kreeg de Academie van Anderlecht er een thuis en werd het 'Vandenpeereboomhuis' een beschermde site.

Het huis is vandaag vrij te bezoeken. Onder de waterpomp en put, die bewaard bleven, zou naar verluidt een onderaardse gang vertrekken naar de kerk op het Dapperheidsplein. “De geplaagde premier zou de geheime gang gebruikt hebben om ongemerkt te gaan bidden in de Sint-Pieter-en-Sint-Guidokerk tegenover zijn huis,” vertelt auteur Jos Vandervelden.

2. Gemeentehuis Molenbeek
De geboorteakte die de taalwetgeving in een stroomversnelling bracht

Op het Gemeenteplein in Sint-Jans-Molenbeek pronkt sinds 1855 een gemeentehuis. Het gemeentehuis van vandaag, met zijn kenmerkende groene koepel, is echter het tweede op die plek. Het originele gemeentehuis speelde onverwacht de hoofdrol in de geschiedenis van de taalwetgeving in België.

Dat zit zo: op een doordeweekse dag in 1872 wilde de vierentwintigjarige Jozef Schoep de geboorteaangifte van zijn pasgeboren zoon regelen in het gemeentehuis. Sint-Jans-Molenbeek was op dat moment nog een Vlaamse gemeente, in de rand van het groeiende Brussel. De loketbediende sprak Schoep aan in het Frans, waarop de jongeman weigerde zijn aangifte te doen.

Wat volgde was een juridische strijd die eindigde in een veroordeling van het Hof van Cassatie op Schoeps naam. De rechtszaak leidde tot verontwaardiging en er kwam protest van meer dan achtduizend flaminganten. “Voor het eerst had de taalkwestie zoveel volk tegelijk op de been gebracht”, benadrukt auteur Jos Vandervelden.

De rechtszaak zorgde voor een stroomversnelling in de taalwetgeving. Enkele maanden na de uitspraak volgde een wet rond de gelijkberechtiging van het Nederlands binnen justitie die een symbool werd in de taalstrijd.

De zoon van Jozef Schoep bleef uiteindelijk rechteloos tot in 1882. Zijn geboorteakte werd pas tien jaar na de eerste poging ondertekend, een jaar na de dood van Jozef Schoep.

3. Flagey
Tv en politieke censuur als hoofdrolspelers in de schoolstrijd

Het Flagey-gebouw, vandaag een gerenommeerd cultuur- en radiohuis, kent een lange geschiedenis als omroepgebouw. Sinds de opening in 1938 was het het hart van de nationale omroep. De radio-uitzendingen het Nationaal Instituut voor de Radio-Omroep (NIR) en later BRT, uitzendingen van concerten en vanaf 1950 ook voor televisie vonden er plaats. Vandaag is het de thuisbasis voor de nieuws-, radio- en televisieredactie van BRUZZ.

Maar Flagey is meer dan een radiohuis. In 1955 kwam het gebouw in het oog van een storm terecht tijdens de schoolstrijd.

Politieke radiocensuur

De strijd tussen het rijksonderwijs en het katholieke onderwijs bereikte in dat jaar zijn kookpunt. De katholieke strekking organiseerde een mars tegen de sociaalliberale schoolhervormingen van de regering, maar de rijkswacht verbood betogers naar Brussel te komen en de overheid legde een samenscholingsverbod op. Tevergeefs: de mars op Brussel werd een massaal succes, de stad liep vol. Niet veel later braken de eerste rellen uit.

De regering probeerde het succes van de mars in de doofpot te stoppen en rekende daarvoor op het Nationaal Instituut voor de Radio-Omroep, gevestigd in Flagey. De radionieuwslezers kregen de opdracht de mars af te schilderen als een mislukking, wat ze ook deden in het middagjournaal. Maar in alle zenuwachtigheid zagen de ministers een belangrijk kanaal over het hoofd: televisie.

Televisie opent doofpot

In 1955 hadden de meeste gezinnen al een radio, maar televisie stond nog in zijn kinderschoenen. Misschien vergat de regering daarom de tv-redactie dezelfde censuur op te leggen. De televisiemakers in de Flagey-studio’s kregen vrij spel en toonden ‘s avonds de beelden van de massale opkomst voor de ‘verboden’ mars. Wat via de radio verzwegen werd, was zo voor iedereen zichtbaar op de buis.

Het voorval van politieke censuur toont de belangrijke rol van de pionier tv-makers in het Flagey-gebouw tijdens de hevige schoolstrijd. Minister voor Binnenlandse Zaken Piet Vermeylen hield aan zijn uitspraken over de mars een spottende bijnaam over: ‘Pietje de Leugenaar’.

De verhalen van het Vanpeereboomhuis, het gemeentehuis van Molenbeek en het Flagey-gebouw en 97 andere plekken in België doet Jos Vandervelden uit de doeken in Het verhaal van België. Het boek met foto’s van Alexander Dumarey verschijnt op 26 maart.