Lieven Scheire over AI: ‘Ik verwacht geen Terminator-scenario’

Indien dit artikel door artificiële intelligentie was geschreven, zou er waarschijnlijk een betere inleiding boven hebben gestaan. Nu leest die ietwat droogjes dat de goedlachse ambassadeur van de wetenschappen Lieven Scheire naar een uitverkocht Koninklijk Circus komt met zijn show over AI.

Voor BRUZZ Lieven Scheire aan de tand voelt over zijn show Artificiële intelligentie, wil hij al even meegeven dat het allereerste onderzoekscentrum voor AI van het Europese continent in Brussel lag. “In het Verenigd Koninkrijk had je al wel een pionier als Alan Turing, maar op het continent pionierde de VUB 40 jaar geleden met zijn AI-lab. En dat in een tijd waarin AI in de kelders van de universiteit vertoefde in plaats van in de spotlights, en de rest van de wereld ervan overtuigd was dat die gekke freaks bezig waren met iets totaal onrealistisch, waar al zeker geen carrière in zat. Wiskundig geneuzel in de marge, in de hoop dat er ooit eens een geest uit de fles zou komen. Wel, die geest is nu uit de fles. Al zijn het vooral de AI-wetenschappers zelf, en zeker die van de VUB, die het meest nuchter blijven. Als je de huidige hype over AI een beetje wilt downplayen, dan moet je maar eens naar het AI-lab aan de VUB gaan. Ze zullen je zeggen dat het gewoon slimme matrixwiskunde is.”

Matrixwiskunde? Wij willen vooral dromen en doemdenken. Waar focus jij dan op in je AI-show?
Lieven Scheire: Ik zal het natuurlijk hebben over de mogelijkheden van AI, nu en in de toekomst. Maar ik wil ook graag tonen wat er onder de motorkap van AI draait. Om de boel een beetje te demystificeren voor wie AI als iets magisch ziet. Het onderzoek naar AI is al begonnen in 1956, en dus 68 jaar oud. Heel lang werd artificiële intelligentie gebouwd op basis van rule-based programmering. Maar de huidige golf van AI bootst met software een neuraal netwerk na: 'hersencellen' die signalen sturen naar elkaar. Een jaar of tien geleden is dat plots heel goed beginnen te werken. Wat de oude software heel slecht kon – patroonherkenning – kan dat netwerk heel goed. Als je het een foto van een kat toont, zal op het einde van het netwerk een lichtje branden bij het woord 'kat'. Daardoor kreeg je apps die planten, dieren, geluiden en gezichten herkennen, op zich al een revolutie. Veel processen die we vroeger met de oude software en robotica niet geautomatiseerd kregen, zoals kwaliteitscontrole van landbouwproducten of zaken die van de band rollen, zijn dat nu wel.
En toen kwam ook nog eens iemand op het idee om die nieuwe software zélf patronen te laten genereren: van een menselijk gezicht dat nooit heeft bestaan of van een surfende giraf op de planeet Mars. Die generatieve AI is nog een revolutie binnen de AI-revolutie.

ChatGPT is ook een voorbeeld van die nieuwe automatisering, ditmaal op het terrein van de creatieve en intellectuele beroepen.
Scheire: AI is inderdaad het 'weefgetouw' van de kennisarbeid. Toen weefmachines de handenarbeid overnamen, heeft dat tegelijk voor efficiëntiewinst en voor enorme protesten gezorgd. Toch zien we dat handenarbeid vandaag allesbehalve verdwenen is. Dus is het nu ook maar de vraag wat de gevolgen zijn van het automatiseren van de hersenarbeid.

Misschien heb jij dat al aan ChatGPT gevraagd? Wat zeg jij tegen scenarioschrijvers die defensief reageren op tools die hen kunnen helpen maar ook overbodig maken?
Scheire: Ik begrijp de onrust, omdat er jobs zullen verdwijnen. Maar uiteindelijk zal er dankzij de nieuwe hulpmiddelen misschien ook meer productie van kennisarbeid zijn. ChatGPT gaat ook niet vanaf nul een afgewerkt scenario produceren. Specialisten zullen de machine om suggesties vragen en zelf beslissen waar zij op voortwerken.

Toch stelt AI ons ook de vraag naar wat nog de toegevoegde waarde van de mens is, als de data waaruit AI put veel groter is dan het geheel aan kennis waar wij uit geput hebben om te worden wie wij zijn. Instinct, ambitie, veroverings- en expansiedrang?
Scheire: Bij levende wezens speelt de biologische evolutie ook een rol. Onze instincten komen daaruit voort. Bij aapjes ontstaat er solidariteit met de eigen groep en vijandschap naar buiten toe. Maar AI die katten kan herkennen, gaat niet plots instinctief handelen of bij zichzelf denken 'nu wil ik de wereld veroveren.' Al zouden bij AI die getraind wordt met de taal van een diersoort met dominantiedrang, zoals de mens, de daaraan gelinkte taalpatronen in die neurale netwerken kunnen binnensijpelen. Ik verwacht van niet, maar de kans is niet nul. Kenners die zich zorgen maken – zoals Elon Musk of computerwetenschapper Geoffrey Hinton – gaan ook niet uit van een onwaarschijnlijk scenario waarbij AI de mens wil besturen. Maar omdat de kans niet nul is, en de gevolgen zo groot, moet je het volledig kunnen uitsluiten.

De vooruitgang heeft sowieso wel wat 'last' van de mensheid die ter wille van routine en comfort nogal kieskeurig is op technologie die 'mag' doorbreken.
Scheire: Dat lijkt me zowat de essentie: niet zomaar snel technologie ontwikkelen die we niet willen, maar technologie gebruiken om ons leven comfortabel in te richten. Als AI voor grote efficiëntiewinst zorgt, dan zou je bijvoorbeeld naar een vierdagenwerkweek kunnen evolueren. Het lijkt me nuttiger om over zo'n socio-economisch herverdelingsscenario na te denken dan over een Terminator-scenario.

Zo'n vierdagenwerkweek geeft ons de tijd om behalve naar je show over AI ook naar het Nerdland Festival te gaan. Ooit gedacht dat je zoals Chriet Titulaer zaliger een merknaam en gangmaker zou worden op het kruispunt van wetenschap en entertainment?
Scheire: Ik heb er wel van gedroomd, hoor. Er waren nog voorbeelden, zoals de fysici Brian Cox in Engeland en Neil deGrasse Tyson in Amerika. Ik had vrij snel door dat er een veel groter publiek was voor bevattelijk en entertainend uitgelegde wetenschap dan doorgaans door kranten en tv-zenders werd ingeschat. Op het Nerdland Festival vertrekt alles vanuit wetenschappelijke interesse. Met veel talks, workshops en demo's. Net als een muziekfestival, maar dan met wetenschappers die het goed kunnen uitleggen. En met ligstoeltjes in de zon, een comedy-line-up of De slimste mens ter wereld live. Wetenschappelijke en technische profielen doen het goed op de arbeidsmarkt, maar ik ben er altijd in geïnteresseerd geweest door de verwondering, de beleving, de wauwmomenten en het plezier.

Op 4/5 doet Lieven Scheire het Koninklijk Circus aan met zijn show Artificiële intelligentie; het Nerdland Festival loopt van 24 > 26/5 in Domein Puyenbroeck, lievenscheire.be