Armand Swartenbroeks, de Kompany van zijn tijd

De naam Armand Swartenbroeks doet bij weinig mensen een belletje rinkelen. Nochtans was deze Brusselaar, die veertig jaar geleden overleed, een icoon van Daring Molenbeek, Rode Duivel, oorlogsheld én burgemeester van Koekelberg. Een boek en toneelstuk moeten eer­herstel brengen.

Op de meeste oude elftalfoto's van Daring Club de Bruxelles of de Rode Duivels tussen 1911 en 1930 is Armand Swartenbroeks herkenbaar aan zijn grote postuur en zijn wat hoekige hoofd met bros en snor. Meestal staat hij links achteraan op de foto, wat vanuit zijn standpunt rechts achteraan is: de positie die de Koekelbergse verdediger ook op het veld innam. Swartenbroeks zou met Daring drie landstitels winnen en met de Rode Duivels de Olympische Spelen van 1920. En dat allemaal 'na zijn uren', en tussen de oorlogen door, want Swartenbroeks was in de eerste plaats een arts, die in zowel WO I als WO II aan het front moest opdraven.

“Ik zie De Bruyne nog geen gewonden opereren of Lukaku burgemeester zijn,” zegt Marc Hendrickx, auteur van het boek Armand en initiatiefnemer van het gelijknamige theaterstuk. “Met een boutade kan je zeggen dat als Swartenbroeks een Amerikaan was geweest, zijn leven al zes keer verfilmd zou zijn geweest. Wij Belgen vergeten zo'n levensverhaal zelfs.”

Kruidenierszoon
Hendrickx dook in archieven om de biografische puzzel van de arts-atleet-­politicus te leggen. Armand Swartenbroeks werd op 30 juni 1892 geboren als zoon van Joseph Swartenbroeks en diens tweede vrouw Victorine De Brauwere. Zij verhuisden hun kruidenierszaak van de Stefaniastraat in Laken naar de Jetselaan 36 in Koekelberg, toen daar de wijk rond het Elisabethpark werd ontwikkeld. Ze belandden zo naast de chocoladewinkel van de bekende industriële koekjes- en dessert­fabriek Victoria in de De Neckstraat om de hoek. Een van de stichters van Victoria was Émile Bossaert, en zijn leven lang zou Swartenbroeks een innige vriendschap onderhouden met de zoon van de koekjesbaas, Oscar Bossaert, die zijn ploegmaat bij Daring én bij de Rode Duivels werd, maar ook zijn gangmaker in de politiek als burgemeester van Koekelberg.Swartenbroeks begon met voetballen op internaat in Namen. Zodra de goede student in 1910 voor arts ging studeren aan de ULB, werd hij lid van de universiteitsploeg en van de Victoria Football Club van Sint-Agatha-Berchem. Een jaar later – hij was dan nog altijd maar negentien – tekende hij een aansluitingskaart bij Daring, waar hij al snel in de eerste ploeg werd gedropt, die kampioen speelde in het seizoen 1911-1912.

Balveroverende tackle
Hendrickx typeert Swartenbroeks als een atleet die geen moment onbenut laat om verschillende sporten te beoefenen, en zich als voetballer onderscheidt met zijn balveroverende tackle, een goed kopspel, en een stevige rechtervoet om de bal tot bij de aanvallende linies te brengen. Op de eerste titel met Daring zullen er ondanks de rivaliteit met Union nog twee volgen voor Swartenbroeks – de laatste voor de oorlog in 1914, en de eerste na de oorlog in 1921. Hij debuteert op 20 april 1913 bij de nationale ploeg, waar hij vanaf het seizoen 1922-1923 de kapiteinsband zal dragen tot hij in 1928 zijn 53e en laatste interland speelt – op dat moment een record. Eind 1930 stopt hij ook bij Daring.

“Maar stel je dan voor,” zegt en schrijft Hendrickx, “dat je met dat talent om te studeren en te voetballen plots midden in de meest krankzinnige slachtpartij aller tijden belandt om een wel zeer expliciete praktijkoefening als arts te krijgen.” Hendrickx besteedt in zijn boek veel aandacht aan de periode aan het front in Noord-Frankrijk, waar namelijk ook veel… gevoetbald wordt.

Vergeleken bij de halve mythe van de Christmas Truce op kerstavond 1914, toen vijandige troepen zogezegd uit de loopgraven kwamen voor een potje voetbal, is het feit dat de geallieerde soldaten onderling veel voetbal speelden erg concreet. “Gaat het in eerste instantie om geïmproviseerde matchen, algauw ontstaan ploegen van verschillende regimenten of divisies die het tegen elkaar opnemen.” Bronnen maken gewag van zo'n 500 voetbalteams, legerselecties, provincies die het tegen elkaar opnemen en zelfs een Antwerp-Beerschot aan het front. Maar het strafste verhaal is dat van The Front Wanderers, waarvan Swartenbroeks een van de trekkers is – een “alternatief nationaal elftal” dat vanaf eind 1915 tot lang na de oorlog wedstrijden speelt tot in Italië en Engeland toe. “Ook voor het goede doel, want wat The Front Wanderers financieel bijeenrapen gaat naar sport- en ontspanningsmateriaal voor de soldaten en naar vluchtelingen in Engeland en Schotland.” De sportieve bonus levert Hendrickx een ander uitgebreid hoofdstuk op. “De voetbal­activiteiten tijdens de oorlog lanceren de nationale ploeg met Swartenbroeks voor het goud op het voetbaltoernooi van de eerste naoorlogse Olympische Spelen in 1920 in Antwerpen, op dat moment het equivalent van de wereldtitel.”

Borstbeeld kwijt
1920 is ook het jaar waarin Swartenbroeks zijn artsenpraktijk verhuist naar het herenhuis op nummer 285 op de Leopold II-laan. Hij is daarnaast ook actief in het Brugmann-ziekenhuis, en vanaf 1927 in Sint-Elisabeth in Ukkel, als chef de médecine générale. 'Swart' heeft dan op vraag van Bossaert al deelgenomen aan de gemeenteraadsverkiezingen van 1926, waardoor hij onder diens burgemeesterschap gemeenteraadslid wordt voor de lokale liberale partij. In 1939 wordt hij schepen, en na de Tweede Wereldoorlog – waarin hij zich opnieuw nuttig maakt als arts – burgemeester van 1956 tot 1971, nadat Bossaert een appendicitis niet heeft overleefd.

Swartenbroeks zelf overlijdt pas in 1980, maar raakt alsnog in relatieve vergetelheid. Hendrickx: “Omdat hij heel bescheiden was. Hij leefde volgens de olympische idealen van de amateursport, deed alles voor de goede zaak en het vaderland en stond bekend om zijn fairplay. Hij werd ongemakkelijk van alle medailles en eerbetuigingen, dus toen Koekelberg buiten zijn wil om een school naar hem vernoemde, stelde hij nadien vooral alles in het werk om ook een school naar Oscar Bossaert te vernoemen. Daarnaast had hij geen kinderen of andere nabestaanden. Nergens is sprake van een persoonlijk archief. Al het biografische materiaal is verdwenen. Zelfs zijn borstbeeld is onvindbaar.”