Plan voor monument voor slachtoffers van totalitaire regimes

Op het Jean Reyplein, het plein tussen het Leopoldspark en de metrohalte Maalbeek, plant een Europese ngo een monument voor de slachtoffers van nazisme, communisme en fascisme. De Brits-Chinese architect Tswzai So won zopas de ontwerpwedstrijd, binnenkort wordt de aanvraag voor de bouwvergunning ingediend. Eenmaal die op zak is, gaan de organisatoren op zoek naar financiers voor de gedenkplaats.

Het gedenkteken is een initiatief van de non-profitorganisatie ‘Platform of European Memory and Conscience’. Instellingen en ngo’s uit twintig landen, voornamelijk in de voormalige Oostbloklanden, zijn lid van dat platform. De organisatie houdt zich bezig met onderzoek, documentatie en onderwijs over de totalitaire regimes die in de 20ste eeuw dood en verderf zaaiden in Europa.

Het “eerste monument ooit voor alle slachtoffers van die totalitaire regimes” moet in het hart van de Europese wijk komen, op het Jean Reyplein aan de Belliardstraat en recht tegenover het Huis van de Europese Geschiedenis.

“Zeker in tijden van stijgend extremisme en nationalisme in Europa moet de tragische tol van de strijd voor vrijheid en democratie herdacht worden in het hart van de EU”, klinkt het bij Łukasz Kamiński, voorzitter van het Platform of European Memory and Conscience. “Totalitaire regimes kostten het leven aan tientallen miljoenen onschuldige mensen.”

“Het monument moet de belangrijkste reden voor het bestaan van de huidige, vredige EU belichamen: de vastbeslotenheid dat de geschiedenis zich nooit meer mag herhalen. Het moet de echte betekenis van het Europese project tastbaar maken voor alle burgers.”

Duizenden brieven

Uit de 39 inzendingen koos de jury - onder wie ook bevoegd Brussels schepen Geoffroy Coomans de Brachène (MR) en diens kabinetschef - tien laureaten. Winnaar is de Brits-Chinese architect Tszwai So van Spheron Architects in Londen.

So wou vooral de slachtoffers van die regimes aan het woord laten, zegt hij aan BRUZZ. Hij zag zichzelf bij het ontwerpen als een boodschapper, die op het Jean Reyplein bij wijze van spreken een koffer vol brieven opengooit.

“Ik heb contact opgenomen met musea en instellingen uit heel Europa en heb hun het opzet van mijn ontwerp uitgelegd. Binnen een paar weken had ik 40.000 brieven van slachtoffers gekregen, ook van hun familieleden. Dat is genoeg om het hele Jean Reyplein tweemaal vol te plaveien.”

Als het ‘monument’ er komt, wordt het dus eerder een gedenkplaats. De straatstenen op het plein zouden gedeeltelijk vervangen worden door plavuizen met daarop een kopie van de brieven. “Het is geen sculptuur, niets komt boven het straatniveau uit. Mensen kunnen er voorbijlopen zonder het op te merken. Daarmee wilde ik verwijzen naar de onverschillige houding die mensen onder totalitaire regimes aannemen.” (Lees verder onder het beeld)

Half miljoen euro

Ideaal gezien wil het Platform of European Memory and Conscience het monument op 23 augustus onthullen. Sinds 2009 is dat de Europese dag ter Herdenking van de Slachtoffers van Totalitarisme. 70 jaar eerder werd op die datum een pact getekend tussen het communistische Russische bewind en het Duitse naziregime.

Maar dan is 23 augustus volgend jaar het vroegst haalbare. “Er is immers nog geen bouwvergunning aangevraagd. De procedure begint pas te lopen wanneer het winnende project officieel een aanvraag indient”, zegt de woordvoerster van schepen Coomans.

Eenmaal die vergunning op zak, gaan de initiatiefnemers op zoek naar het benodigde budget van een half miljoen euro. Voorzitter Kamiński is er gerust in dat hij dat bedrag binnen één à twee jaar zal weten te verzamelen, voornamelijk bij overheidsinstellingen in de EU-landen die het zwaarst geleden hebben onder totalitaire regimes. “Al hangt het natuurlijk af van de politieke prioriteiten van elke regering.”

> Op 24 april wordt het winnende project officieel onthuld. Vanaf die dag is in het Europees Parlement een tentoonstelling te bekijken van de tien projecten die de jury selecteerde.