Twaalf jaar stilstand in de Vooruitgangstraat

La Poissonnerie, een voormalige viswinkel op de zuidelijke straathoek, is het epicentrum van dat soort activiteiten. De buurtbewoners verdelen er voedseloverschotten, zamelen er tweedehandskleding in en steken er de koppen bijeen over de toekomst van de straat. Elke donderdag is er bovendien een table d’hôte. ‘Niet panikeren, organiseren,’ is het devies van het voormalige kraakpand, mooi zichtbaar op een spandoek voor alle pendelaars die er met de trein langsrijden.

Voor nummer 260 houdt Olivier halt. Het huis is in erbarmelijke toestand. De dakgoot lijkt los te komen, een deel van de gevelpleister donderde al naar beneden. “Als het regent, stroomt het water er echt binnen,” zegt Olivier. “Dit huis moeten we misschien onbewoonbaar laten verklaren.”

Olivier en Myrrha verblijven in een van de zowat vijftig woningen die door spoorbeheerder Infrabel zijn overgedragen aan een vereniging met een erg Brusselse naam: de ‘ASBL Woningen 123 Logements VZW’. In totaal beheert de vzw zo al appartementen voor honderd tijdelijke bewoners in dit deel van de straat. De tijdelijken namen de voorbije jaren de plaats in van historische bewoners die verhuisden. Ze betalen geen echte huur, maar een kostenbijdrage van enkele tientallen euro’s per maand.

De nieuwe bewoners zijn soms, maar lang niet altijd kunstenaars. “Het klassieke verhaal wil dat kunstenaars een buurt meerwaarde geven en zo gentrificatie inleiden,” zegt Philippe, een van de eerste tijdelijke bewoners van de straat. We ontmoeten hem op het ene trottoir dat alle veroordeelde huizen verbindt. “Hier willen we dat bewust vermijden. Een deel van de woningen gaat zelfs naar sans-papiers en we betrekken zoveel mogelijk gewone buurtbewoners. In de moestuin bijvoorbeeld, of met de klereninzameling die Marokkaanse moeders organiseren.”

Twaalf jaar onduidelijkheid

Hoe het zo ver kwam? Daarvoor moeten we terug naar 2005. Dat jaar krijgen de bewoners nieuws dat inslaat als een bom: spoorbeheerder Infrabel wil de capaciteit van zijn netwerk ten noorden van het Noordstation uitbreiden. En dat kan volgens het bedrijf alleen door een nieuw viaduct te bouwen over een traject dat dwars door de huizen aan de oostkant van de straat voert. De treinen zouden er op een hoogte van een tiental meter boven de straat rijden, op een niveau dat zich ruim boven de huidige spoorwegbedding bevindt (zie grafische weergave).

Door het nieuwe viaduct zouden treinen in het noorden van Brussel elkaar niet voor de voeten gaan rijden. Vandaag moeten stellen die uit de flessenhals van de Noord-Zuidverbinding komen elkaar immers kruisen voor de sporenbundel zich even verderop splitst. Maar kruisen betekent tijdverlies en dus ook een kleinere capaciteit op een netwerk dat nu vaak volledig verzadigd is op die plek.
De 26 huizen in de Vooruitgang­straat moesten dan ook onherroepelijk tegen de vlakte. Tegen 2008, kregen de bewoners te horen. Vandaag, een vol decennium later, staan ze er nog.

Een afbraakdatum durft Infrabel al lang niet meer te geven. “We hebben momenteel geen vergunning voor dit project,” mailt de communicatiedienst ons. “In het huidige meerjareninvesteringsplan (tot en met 2020, red.) is er geen budget ingeschreven om dit project te realiseren.”

In die twaalf jaar wachten had de straat al lang ten prooi kunnen vallen aan leegstand. Dat is wat gebeurde in de Zuidwijk, waar tot voor kort hele huizenblokken langzaam wegrotten, met hier en daar nog een bewoner tussen de krotten.

De deal met de vzw behoedde de straat daar uiteindelijk voor. Vanzelf ging dat niet. Er was massieve druk van buurtbewoners, actiegroepen en uiteindelijk ook gewest en gemeente nodig. Infrabel ging uiteindelijk akkoord om een halftijdse kracht te betalen aan Woningen 123 voor het beheer van de vele tijdelijke appartementen. “Dat is goed, maar tegelijk is het te weinig om het degelijk te doen,” zucht Olivier. “Het gevolg zie je bij nummer 260.”

Vegen

Infrabel kocht de voorbije jaren bijna de hele straat op. Bijna, want 7 van de 26 huizen zijn vandaag nog steeds in andere handen. Een van die eigenaars is de 45-jarige Ylmaz. We ontmoeten hem op het trottoir voor het opbrengsthuis waar hij zelf gelijkvloers woont. “Drie jaar geleden bereikte ik een mondeling akkoord met Infrabel over de verkoop, maar sindsdien heb ik er niets meer van gehoord. Ik weet niet wat Infrabel wil, j’aimerais voir clair dans tout ça. Net zoals de andere bewoners.”

In afwachting van duidelijkheid probeert Ylmaz er het beste van te maken. Door binnen te renoveren - grote verbouwingen mogen niet meer - maar ook door buiten te vegen. “Ik maak regelmatig het trottoir schoon voor mijn eigen huis en dat van mijn twee buren. Netheid is belangrijk, ik zeg het ook altijd tegen mijn kinderen.”

De straat schoon houden. Dat thema houdt meer dan één bewoner bezig. Alsof die concrete daad wat tegenwicht kan bieden voor de onzekere toekomst van de straat. Ook Sermin (58) begint er spontaan over. “Vroeger was het hier properder en kijk nu eens!” De vrouw wijst naar het trottoir, waarop we amper een papiertje bespeuren.

Sermin kwam als drie maanden oude baby van Turkije naar de Vooruitgangstraat. Frans spreekt ze met een smakelijk Brussels accent (Bonswère!). Of ze, net als veel Turken in Brussel, uit Emirdag komt? “Neen gij, dat zijn boeren, die zelfs hun tapijt op het trottoir leggen in de zomer. Ik kom uit Istanbul!”

Drie jaar geleden verkocht Sermin, die werkt als poetsvrouw, haar huis aan Infrabel. De toekomst bekijkt ze gelaten. “Als ik weg moet, ga ik terug naar Turkije. We mogen toch ook wat profiteren van onze oude dag?”

De laatste jaren voelt de vrouw zich sowieso minder veilig op straat ’s avonds. “Jongeren mogen wel wat meer respect hebben voor buurtbewoners. Veel ouders schieten daarin tekort. Bevallen dat kan iedereen, maar je kind opvoeden, ho maar! Maar ik moet nu naar mijn werk. Au revwère, monsieur.”

We nemen afscheid van de Vooruitgangstraat. In de etalage van de Poissonnerie herinnert een vergeelde affiche aan acties van weleer. Een trein rijdt er een huizenblok aan flarden. Rue du progrès, on arrête pas le progrès, lezen we. Uw trein heeft een vertraging van minstens tien jaar, dat lijkt vandaag een betere slogan.

Lees ook het aanverwante artikel "Spoorinvesteringen: Wachten op liberalisering"