Drugsgeweld in Molenbeek: ‘Plots kunnen jongeren hun hele familie onderhouden’

Na het veertiende schietincident dit schooljaar draaien de nieuwsschijnwerpers nog maar eens richting Oud-Molenbeek. Dat het geweld vooral met drugstrafiek te maken heeft, staat buiten kijf. Dat zo'n geweld evengoed elders in het gewest een probleem is ook. “Drugsgeweld is deel van een zakenmodel,” zegt Sarah Frederickx, criminologe en woordvoerster van politiezone Zuid.

Als er in dezelfde wijk om de paar weken schoten vallen, wordt al snel aan drugsgeweld gedacht. Maar vanwaar die toename? En wat doen politie en gerecht om het probleem aan te pakken? Het zijn vragen die we graag aan de betrokken politiezone hadden gesteld of nog beter: aan het Brusselse parket, dat het onderzoek leidt. Alleen waren beide partijen de voorbije maanden bijzonder karig met commentaar.

De naburige politiezone Zuid is spraakzamer. Criminologe en woordvoerster Sarah Frederickx neemt ons er mee door de belangrijkste drugshotspot op het grondgebied. De Peterboswijk staat bekend als een echte drugsdrive-in, al is er volgens de politie beterschap. Met haar hoge vrijstaande flat­gebouwen doet de modernistische wijk wat denken aan scènes uit The Wire, de steengoede en realistische reeks over de drugsproblematiek in Baltimore. En hoewel het pas rond de middag is, worden de woordvoerster en de fotografe meteen al op enkele intimiderende opmerkingen getrakteerd. Pottenkijkers zijn hier niet gewenst. “Kogels zijn signalen aan de concurrentie, in Antwerpen communiceren ze met granaten.”

We tellen dit schooljaar al veertien schietincidenten in Oud-Molenbeek. Toch communiceren de betrokken politiezone West en het Brusselse parket, dat het onderzoek leidt, amper. Daardoor ontstaat veel onzekerheid over de feiten én over de aanpak van het probleem. Het contrast met de open stijl van politiezone Zuid is groot.
Sarah Frederickx: Wij hechten inderdaad veel belang open communicatie. Maar het is nu eenmaal zo dat politie vaak kritiek krijgt en de rangen in een korps zich dan snel sluiten. Toch blijft de grootste belemmering ons beroepsgeheim en het geheim van het onderzoek. Wat het parket betreft: veel van de woordvoerders zijn fulltime substituut en moeten tussendoor nog een gaatje vinden om de communicatie te doen. Sommige parketten, zoals Antwerpen, investeren in een echte woordvoerder, waardoor je een meer open cultuur creëert. Ook voor Brussel zou dat een meerwaarde kunnen zijn. Misschien slaat het gerecht trouwens in het algemeen beter die richting in.

Het wapengeweld in Oud-Molenbeek houdt verband met de drugshandel daar. Flakkert dat fenomeen ook in de zone Zuid op?
Frederickx: Er is inderdaad meer geweld de laatste jaren, al gaat het in absolute aantallen niet om zoveel gevallen. Dat geweld maakt deel uit van een crimineel zakenmodel. De drugshandel heeft zich de voorbije jaren steeds verder geprofessionaliseerd. De lokale drugshandelaar is een kmo geworden en doorgegroeid tot een multinational. En hoe meer geld ermee gemoeid is, hoe strenger de afrekeningen. Drugsgerelateerd geweld gaat vooral over het territorium bewaken en verruimen.

Waaraan is die professionalisering te merken?
Frederickx: Aan de structuur van zo'n netwerk. Dat is vaak goed georganiseerd en start bij het niveau van de uitkijk, die op zijn stepje rondrijdt en de perimeter bewaakt, over de leverancier en de verkoper tot belangrijkere koppen die de touwtjes in handen hebben. Er is ook een echte aanwervingsstructuur, die steeds meer jongeren in het netwerk trekt. Die vervullen eerst basisfuncties waarvan ze zelf denken dat er eigenlijk niets verkeerd mee is: gewoon kijken en een seintje geven als er mensen langskomen die er politie­achtig uitzien of mogelijk van een ander territorium komen. Als je daar dan 50, 100 of 200 euro per dag mee verdient, what's the problem?
De bendes weten ook goed dat ons strafrechtsysteem moeilijker wordt als het over minderjarigen gaat.

Hoe zag het er dan vroeger uit?
Frederickx: Veel meer één op één. Dealers verkochten vaak van thuis. Vandaag is de handel niet alleen professioneler, maar ook meer naar de zichtbare openbare ruimte verschoven. Dat is sneller georganiseerd dan een drugspand. We krijgen daardoor ook steeds meer klachten van buurtbewoners. Je ziet ook dat die criminele activiteiten vaker verweven raken met de gewone economie, dat noemen we de ondermijnende criminaliteit. Drugsbendes investeren hun geld bijvoorbeeld in panden en kopen hele straten op.

Wat zijn de hotspots voor drugsverkoop in de zone Zuid? Peterbos wordt wel eens een drive-in voor drugs genoemd.
Frederickx: Het Sint-Antoniusvoorplein in laag-Vorst is aan het opkomen, Jacques Franck in Sint-Gillis is een blijvend aandachtspunt, het Lemmensplein in Anderlecht. Peterbos functioneerde inderdaad als een hotspot, maar we hebben daar onlangs een grote actie gedaan en nemen er nu ook terrein terug. We hebben er een lokale antenne opgestart, met agenten, maar ook andere relevante gemeentediensten, zoals netheid. Als mensen vandaag naar de politie stappen, gaat slechts tien procent van hun klachten over zaken waar de politie echt iets kan aan doen. Zo'n LISA (Local Integrated Security Antenna) delegeert problemen meteen naar de juiste dienst, zodat de politie meer kan focussen op haar echte taken. Dat zijn er nu al genoeg en er komen er steeds meer bij: wij doen onder meer dierenwelzijn, milieuwetgeving, horeca, drugs, stakingen in gevangenissen, manifestaties, maar ook nieuwe fenomenen als needle spiking.

In Oud-Molenbeek valt het op dat de incidenten altijd binnen een klein aantal straten plaatsvinden. Wat maakt een plek aantrekkelijk om te dealen?
Frederickx: De manier waarop de ruimte is ingericht speelt zeker mee. In hoge appartementsgebouwen zoals in Peterbos is er minder sociale controle. De gewone buurtbewoners mijden vervolgens die verkoopplekken, waardoor het systeem zichzelf versterkt. Bendes snijden er ook de verlichtingskabels door.

In Molenbeek of aan het Lemmensplein gaat het niet om hoge flatgebouwen, maar om woonstraten.
Frederickx: De bereikbaarheid is ook belangrijk. Peterbos is inderdaad een soort drive-in, andere buurten zijn dan weer goed bereikbaar voor klanten met het openbaar vervoer. Het gaat ook om identiteit, verbondenheid met een bepaalde plaats, waar sommigen ook zijn opgegroeid. Dat is 'van hen'.

Maar veel dealers blijken net niet uit de wijk te komen, vertelden buurtwerkers onlangs nog aan onze redactie.
Frederickx: Er is inderdaad een verschuiving naar een soort interimsysteem, waarbij vooral uit Frankrijk mensen voor een beperkte periode komen werken en dan weer verdwijnen. We zien daar een groeiende link met het drugsmilieu uit Marseille.

Als die bendes steeds internationaler georganiseerd zijn, wat kan een lokale politiezone in Brussel daar dan in godsnaam aan doen?
Frederickx: Zowel de lokale als de internationale structuren worden complexer. De federale politie moet zich daardoor steeds meer op dat multinationale toespitsen, zoals de zaken die met Sky ECC (beveiligde telefoons die veel gebruikt werden in het drugsmilieu, maar nu gekraakt zijn door de politiediensten, red.) in beeld zijn gekomen. De lokale recherche schuift daardoor op naar het middenniveau en werkt op zaken die de federale politie vroeger deed. Maar daardoor moet je de wijkagenten bijna inzetten als light rechercheurs.

Op die manier verlies je toch de nabijheidspolitie die vertrouwen opbouwt, nochtans de eerste prioriteit van uw politiezone?
Frederickx: Dat is inderdaad een risico. Daarom vragen we aan de beleidsmakers: maak nu eens een keuze. Wie pakt welk niveau van drugscriminaliteit aan? En wat is nu precies prioritair in die groeiende waslijst aan taken die de politie krijgt? We zullen keuzes moeten maken. Agenten hoeven geen sociaal assistent of jeugdwerker te zijn. Die hebben we al!

De zone West heeft een tweehonderdtal agenten te weinig, in de zone Zuid is het tekort bijna even groot. Hoe los je dat op?
Frederickx: Je moet in de eerste plaats iets aan de attractiviteit van het beroep doen, vooral naar Nederlandstaligen. Als de arbeidsmarkt het goed doet, gaan sowieso al minder mensen bij de overheid werken. De bereikbaarheid van Brussel met de auto is ook niet zo goed en als agent met onregelmatige uren ben je vaak wel op een wagen aangewezen. We zien ook dat de opleiding van de huidige politiemensen niet volstaat om hier in Brussel aan de slag te gaan. Voor wie hier uit Limburg wordt gedropt, gaat er op dag één een hele nieuwe wereld open. We zorgen nu zelf voor een extra integratietraject, waarbij we de nieuwelingen meenemen door de wijken. We stappen dan bijvoorbeeld gewoon de Ropsy Chaudronstraat af (de arme, maar ook erg bonte en dynamische as langs de slachthuizen, red.): 'Hier wonen deze mensen, die komen niet zo goed overeen met die groep die daar woont, daar zit onze partner Cultureghem enz.' In een straat heb je daar de hele diversiteit van de zone.

Merken jullie het effect van het kraken van de Sky ECC-telefoons op het drugsmilieu in de zone? In Molenbeek leidde dat blijkbaar tot territoriumkampen.
Frederickx: We beseffen dat het tot die machtkampen kan komen, we kijken daar nauw op toe. Maar het onmiddellijke effect is toch vooral dat we nu losliggende puzzelstukken op hun plaats leggen.

In Oud-Molenbeek wordt er geschoten dat het een lieve lust is, maar het enige dodelijke incident blijkt net niet drugsgerelateerd. Toeval?
Frederickx: Neen, de bedoeling is net om te intimideren en te verjagen. De daders weten ook wel dat een moord een krachtige reactie op gang trekt, zowel bij de politie als bij de rivalen. Die kogels zijn signalen aan de concurrentie. In Antwerpen communiceren ze met granaten.

Zit het probleem niet veel dieper dan de politieaanpak? Onze Belgische onderwijssystemen creëren nogal een kloof tussen goed en minder goed presterende leerlingen, we hebben ook de demotiverende onderwijswaterval.
Frederickx: Als de jeugd zich tot de drugstrafiek en het daarbij horende geld aangetrokken voelt, schiet onze hele maatschappij – en dus ook het onderwijs – tekort. Plots kunnen jongeren met drugsgeld hun hele familie onderhouden. We moeten daar een perspectief tegenover kunnen stellen, ze zin geven om iets anders te doen. Als politie proberen we van onze kant een dialoog te starten, waarin we hen te wijzen op de hypotheek die je op je verdere leven legt als jonge drugs­crimineel.
En ook de ouders hebben hun rol. Onlangs hebben we nog een minderjarige om drie uur 's nachts thuis afgeleverd met de vraag waarom hun kind op dat moment buiten rondhangt in een buurt waar gedeald wordt.

Veel terreurverdachten bleken ook een verleden als drugsdealer te hebben, vertelden toplui van de federale gerechtelijke politie hier twee jaar geleden. Ziet u die link tussen drugs en radicalisering ook in uw zone?
Frederickx: Ik kan helaas geen specifieke info over onze zone geven. Maar in het algemeen is die link er altijd. Radicalisering teert op mensen die zich uitgesloten voelen uit de maatschappij. Criminelen zijn daardoor vatbaarder.