Na de verdrinking van Brusselaar in open water: ‘Maak zwemveiligheid verplicht op school’

De laatste jaren verdronk er elke zomer wel een Brusselaar tijdens zwemmen in open water. Afgelopen weekend nog verdronk een Molenbekenaar tijdens het zwemmen in recreatiedomein 'De Plas' in Houthalen-Helchteren. Vaak konden de slachtoffers niet of onvoldoende zwemmen of werden ze verrast door de stroming of kou. "Een grootschalige campagne rond zwemveiligheid is nodig," zegt VUB-experte Kristine De Martelaer. "Mensen gaan verkoeling zoeken. Er volgen zeker nog ongelukken."

De laatste jaren kwamen onfortuinlijke Brusselaars geregeld in het nieuws doordat ze verdronken in open water. In 2019 was het een Schaarbekenaar die wilde gaan zwemmen in het kanaal, en mogelijk verrast werd door de stroming. In 2020 verdronk een zesjarige in recreatiedomein De Nekker. In 2021 was het een Ukkelaar die niet voldoende kon zwemmen en verdronk in zee. Afgelopend weekend ging het om een 19-jarige Molenbekenaar die verdronk in 'De Plas' van Houthalen-Helchteren.

De cijfers van federaal statistiekbureau Statbel over verdrinking zijn de afgelopen vijftien jaar redelijk stabiel: die schommelen tussen de drie en de vijf dodelijke slachtoffers per jaar in Brussel, met een uitschieter in 2015: toen overleden er in Brussel zeven mensen in het water. De cijfers van de afgelopen twee jaar zijn nog niet bekend. Op landelijk niveau gaat het om 62 verdrinkingen in 2019, het laatste jaar waarvan cijfers beschikbaar zijn.

Lees verder onder de grafiek.

"Mensen met lage inkomens die slecht geïnformeerd en slecht voorbereid zijn, lopen het grootste risico,” zegt expert Joost Bierens. "In Nederland rapporteert het Centraal Bureau voor Statistiek bij mensen met een migratieachtergrond soms een tien maal hogere incidentie van verdrinking in bepaalde groepen. Dat zie je ook in andere landen."

Extra opletten is het ook met kinderen onder de vijf jaar. Soms speelt alcohol een rol en nemen mensen gevaarlijke risico’s doordat ze zichzelf overschatten. "Dan willen zwemmers – vaak zijn het mannen - naar de overkant van het meer zwemmen. In bepaalde delen kan het water plots ijskoud zijn, daar schrikt men van of men krijgt kramp. Als je dan niet rustig blijft, geen ervaring hebt met open water of verlamd bent door angst of krampen, kom je snel in de problemen.

"Dat geldt ook voor de muistroming op zee (een stroming in het water nabij de kust, die zeewaarts gericht is, red.). Die zaken moeten bij de brede bevolking gekend zijn, zodat mensen minder roekeloos in het water gaan en weten wat ze in geval van problemen kunnen doen. Preventie en ervaring onder begeleiding is dus essentieel."

Ook komend weekend wordt het opnieuw warm weer en zullen de mensen verkoeling zoeken. Experts wijzen op de gevaren. De afgelopen jaren hebben kinderen wegens de coronapandemie steeds minder zwemles gekregen. "Als gevolg van het dalend aantal lessen gaat de zwemcapaciteit van kinderen drastisch achteruit," zei Lode Grossen eerder. De voormalig technisch directeur van de Vlaamse Zwemfederatie stelde toen dat kinderen steeds minder zelfredzaam worden in het water.

Zwemlessen in open water

Om die reden hebben redders aan de Vlaamse kust sinds vorige zomer Swim Safe opgericht, dat zijn zwemlessen gericht op het zelfredzamer maken van kinderen en jongeren in open water. Het idee kwam van de 22-jarige Noah Fredericq, student Sport en Bewegingswetenschappen en Kinesitherapie aan de VUB, die al vijf jaar als redder werkt aan de Vlaamse kust.

Aanleiding was de verdrinking van een jonge Brusselaar uit Ukkel. "Ik was op dat moment zelf niet aanwezig, maar ik toen ik het nieuws hoorde, bloedde mijn reddershart echt," zegt Fredericq. "Ik ben gaan nadenken wat we nog meer kunnen doen en ben gaan samenzitten met het IKWW en WOBRA. Zo ontstond het idee om zwemlessen aan te bieden via de organisatie Swim-Safe.be"

De zwemlessen aan de kust zijn bedoeld om kinderen vertrouwd te maken met het zwemmen in de zee en hen te wijzen op de gevaren. Een eerste reeks lessen is achter de rug. Het initiatief zal binnenkort uitbreiden naar de rest van de kust en Fredericq ambieert ook om naar de grote Belgische steden te trekken om de praktijklessen daar verder uit te rollen.

Zeker in grote steden ontbreekt het dikwijls aan zwemvaardigheden. Zwemclub De Badlakens in Laken probeert die leemte te vullen. De club is zes jaar geleden door ouders opgericht op vrijwillige basis. "We stelden vast dat er te weinig zwemlessen worden gegeven op school. Daarom bieden we zelf zwemlessen aan vanaf de tweede kleuterklas. Dit jaar zijn er 120 kinderen ingeschreven, veertig kindjes staan nog op de wachtlijst," zegt voorzitster Herlinde Hiele.

VUB-experte Kristine De Martelaer betreurt dat zwemvaardigheid in België steeds meer van de portemonnee en de inspanningen van de ouders afhangt. "Kinderen die opgroeien in kansarmoede, leren niet altijd om te zwemmen. De wachtlijsten voor zwemlessen zijn lang en leren zwemmen op school, vaak enkel in de lagere school, is niet genoeg. Kinderen leren weinig of niets over veiligheid in open water.”

Helaas kijken scholen ook veel door de vingers en is zwemmen geen buisvak. "Hier zou men bij het delibereren streng moeten zijn. Zelfs de Grieken hadden reeds de uitspraak 'Hij kan lezen noch zwemmen' wat aangeeft dat zwemmen er wel hoog aanzien genoot in het onderwijs."

Het is tijd dat er algemeen bindend beleid wordt gemaakt dat het voor scholen verplicht maakt om waterveiligheid op te nemen en ook serieus aan te pakken in het curriculum. "Iedereen wil verkoelen, er gaan nog ongelukken gebeuren," vreest De Martelaer. "De waterkwaliteit moet beter en er is meer sensibilisering nodig. Zwemmen verbieden of overal redders voorzien werkt niet, de mensen zoeken vrijheid, dus je moet aan zwemveiligheid werken en de mensen zelf ook responsabiliseren."

'Gericht actieplan is nodig'

De Martelaer benijdt de collega’s in Nederland, waar alle partners zijn samengebracht die een actieplan rond zwemveiligheid hebben uitgerold. Daar heeft de Stichting Nationale Raad Zwemveiligheid als doel de zwemveiligheid van de mensen in Nederland op een zo hoog mogelijk niveau te brengen en hier zijn serieuze budgetten voor uitgetrokken. Ook kansarme jongeren worden bereikt via speciale gesubsidieerde programma’s, zoals een gemeentelijk vangnet waar kinderen die niet of onvoldoende kunnen zwemmen binnen de gemeente lessen krijgen.

Op een gericht actieplan en dergelijke gefinancierde aanpak van onze zwemveiligheid hoopt De Martelaer ook in België. "In de maanden juni en september zouden scholen naar open water moeten kunnen trekken, voor praktijklessen gekoppeld aan risicobewustzijn, samen met diverse lokale partners met expertise," zegt De Martelaer.

"Bij zwemveiligheid is het net als met verkeersopvoeding: men zou regelmatig vaardigheden moeten leren en oefenen. Leerlingen kunnen starten in een veilige omgeving om dan geleidelijk aan in de openbare ruime ervaring op te doen en over de potentiële gevaren te leren."