Seksueel geweld op straat: 'Als vrouw ben je nooit helemaal veilig in Brussel'

De Spaanse Carla R. kon een kleine twee weken geleden ontkomen aan een man die haar in het Jubelpark wou verkrachten. Ze begon een petitie, ondertussen door duizenden mensen ondertekend, en wil zo het probleem van seksueel geweld tegen vrouwen op de tafel van beleidsmakers leggen. Want Carla is niet alleen, zo bewijzen ook de verhalen van deze Brusselse vrouwen.

Huissleutel tussen de knokkels gekneld, een hogere hartslag en klaar om te lopen. Voor veel vrouwen klinkt het bekend in de oren. Het gevoel hebben achtervolgd te worden, in een ooghoek schaduwen zien. Soms stellen de vrouwen dan opgelucht vast dat het om een speling van het licht ging, maar soms ook niet.

In het weekend van 22 januari, rond 9 uur 's avonds, draaide Carla R. zich om en stond ze oog in oog met een man van wie de slechte intenties al snel duidelijk werden. Hij greep haar vast, maar gelukkig kon ze wegsprinten en zo ontsnappen. Wanneer ze met haar ervaring naar buiten komt, blijkt al snel dat ze niet alleen is. In een gezamenlijke chat, die na een dag al tien deelnemers heeft, praten vrouwen over hun ervaring met seksueel geweld in Brussel. Zo ook Ilona, Cathérine en Dilay.

Sorry, uw dossier is gesloten

Ook voor Ilona was het Jubelpark het decor voor haar traumatische ervaring. De 23-jarige was er in de loop van vorig jaar om 8 uur ‘s ochtends aan het joggen, toen ze plots tegen de grond werd gewerkt. “Een man had me langs achter benaderd, gooide mij neer en trok mijn broek naar beneden. Ik ben heel hard beginnen te schreeuwen en een andere joggende vrouw kwam me te hulp.” Het voorval duurde maar enkele minuten en de dader ging ervandoor. Ilona haastte zich naar het politiekantoor om aangifte te doen. Opgelucht stelde ze vast dat de agent in kwestie goed geïnformeerd was over seksueel geweld. Ook stapte ze naar het zorgcentrum voor slachtoffers aan het Sint-Pieters­ziekenhuis.

“Jammer genoeg had ik daar niet echt het gevoel dat ze mij serieus namen. Er was bijna niemand aanwezig en ik moest lang wachten. Ze namen wel een DNA-test af omdat de dader mijn broek had aangeraakt en boden psychologische hulp aan, maar omdat ik al bij een psycholoog ging, besliste ik om bij dezelfde te blijven gaan.” Ook SOS Viol, een chat voor slachtoffers van seksueel geweld, bood haar enige verlichting in de moeilijkste momenten. “Maar de gesprekken moeten na een kwartier al stoppen, omdat er te veel mensen tegelijk nood aan hebben. Wat ben je met zo'n korte tijd?”
De politie sloot intussen haar dossier af, zonder resultaat. “Dat voelde zo slecht. Er waren niet genoeg elementen om de dader op te sporen, maar ik denk niet dat ze de camerabeelden hebben onderzocht.” Ilona is nog altijd heel getraumatiseerd over wat er gebeurd is. Joggen doet ze niet meer alleen en ze volgt nu ook een zelfverdedigingscursus.

Een halfjaar na het voorval begon ze voor het Brussels parlement te werken, met een focus op geweld tegen vrouwen en discriminatie. “Daaruit haal ik veel energie. Mijn job is ook mijn therapie, omdat ik het probleem kan aankaarten bij de ministers.”

You motherf*cker!

Op een zondagochtend in 2019 stapte de 41-jarige Cathérine gehaast door de Jakob Jordaensstraat in Elsene. Ondanks het vroege uur was er al daglicht. “Voor een evenement had ik afgesproken met een groep mensen aan het Loixplein. Opeens voelde ik twee handen langs achteren naar mijn borsten grijpen. Iemand plakte helemaal tegen mij aan en ik verstijfde. Ik zag het gezicht van een man vlak aan mijn mond. Hoewel ik heel erg in paniek was, kon ik rustig handelen. Ik kreeg hem van mij af en ben heel hard beginnen te lopen.”

Cathérine keek achterom en zag vol verbazing dat haar belager rustig verder wandelde en de hoek omging. “Uit frustratie riep ik heel hard: 'You motherfucker!' Er was verder niemand op straat en zodra ik op het Loixplein aankwam, heb ik de politie gebeld. Zoiets had ik in 23 jaar tijd in Brussel nog nooit meegemaakt.” De agenten gaven haar het advies om zo min mogelijk geweld te gebruiken, omdat je nooit weet hoe de dader daarop zal reageren. “Ik heb geluk gehad, want hij had een mes op zak kunnen hebben,” zucht Cathérine.

“Ik heb mezelf nadien verplicht om opnieuw door die straat te lopen. De eerste weken voelde ik me heel machteloos. Ik wilde voortdurend checken wie er achter mij wandelde. Als het dan gewoon om een oudere vrouw bleek te gaan, gaf dat vreemde situaties.” Dat haar politiedossier zonder resultaten werd gesloten, doet ook Cathérine pijn. Ook zij vermoedt dat de camerabeelden er niet zijn bijgehaald. “Je voelt je in de steek gelaten. Slachtofferhulp heeft het goed aangepakt, maar de dader loopt wel nog rond.”

Nu de coronacrisis de Brusselse straten grotendeels heeft leeggeveegd, neemt het onveilige gevoel bij sommige vrouwen toe. Er is minder sociale controle en het mondmasker leidt tot een zekere vorm van anonimiteit. Dilay, 24 jaar, keek vreemd op toen een man in tijden van social distancing vlak naast haar kwam zitten in een zo goed als lege metro. “Vanaf seconde één had ik een slecht gevoel. Hij verborg zijn rechterhand aanvankelijk onder zijn jas, maar een aantal haltes later voelde ik plots zijn hand over mijn bovenbeen strelen. Ik sprong boos recht en ging naar de andere kant. Meteen erna stapte hij af.”

Dilay werd benaderd door een vrouw die alles had zien gebeuren. “Ze vroeg of alles oké was en zei dat ze ook een vreemd gevoel had gekregen van die man.” Wat de jonge Brusselse nog het meeste shockeert zijn de omstandigheden: een zondagochtend om halftien, op weg naar een brunch met vrienden. “Het maakt niet uit hoe laat het is, waar je bent of wat je draagt, in Brussel ben je als vrouw nooit helemaal veilig.” Een jaar eerder had Dilay in het Noordstation ook al seksueel geweld meegemaakt. Een man had haar toen belaagd wegens haar “te uitdagende kledij,” zo zei hij.

Dark number

Naar de politie ging ze niet, want er was te weinig bewijsmateriaal. Volgens Dilay kijken politie en beleidsmakers te vaak naar harde cijfers en niet genoeg naar de dagelijkse ervaringen van veel vrouwen. “Ik weet hoe moeilijk het is om aangifte te doen of erover te praten. Je voelt je vies en beschaamd.” Op sociale media spreekt Dilay zo luid als maar kan over wat ze meemaakte. “Als je je verhaal deelt, komen veel vrouwen met gelijkaardige dingen naar buiten. Dat is heel triest, maar ook 'empowering'. Zij begrijpen wat je meemaakte.”

In Brussel steeg het aantal aangiften van seksueel geweld op het openbaar vervoer, in de openbare ruimte en andere publiek toegankelijke plaatsen met vijftien procent (zie tabel). Het is niet duidelijk of er meer incidenten zijn, of dat er gewoon meer aangiften werden gedaan. Uit een onderzoek van de federale politie in 2018 bleek inderdaad dat het dark number - het aantal niet-geregistreerde feiten - voor zedendelicten in het algemeen bijzonder hoog ligt.

“Er zijn inderdaad drempels om aangifte te doen,” bevestigt Olivier Slosse, politiecommissaris van politiezone Hoofdstad Brussel-­Elsene. “Voor de dader duurt het vaak slechts enkele minuten, maar het slachtoffer moet een veelvoud van die tijd besteden om het aan te geven. Dat is geen eerlijk evenwicht. Bovendien kunnen slachtoffers de dader vaak niet identificeren, waardoor ze denken dat het geen zin heeft om aangifte te doen.” Slosse benadrukt hoe belangrijk het is om toch naar de politie te stappen. “Alleen zo kan de politie een beeld krijgen van fenomenen die onder de radar gebeuren.” Ook de rol van omstanders is cruciaal: zij kunnen bijvoorbeeld de politie bellen of de dader aanspreken als afleiding.

De camerabeelden worden volgens de commissaris in principe altijd onderzocht, maar vaak zijn er geen beelden beschikbaar of zijn ze onbruikbaar. “Slachtoffers van seksueel geweld worden ook altijd doorverwezen naar het zorgcentrum voor slachtoffers. Indien gewenst komt de politie daar ter plaatse voor verhoor,” legt Slosse uit.

Chiara Vanhaverbeke die in het zorgcentrum werkt, geeft confronterende cijfers mee: in 2019 kwamen er 558 mensen langs. “Dat is meer dan één slachtoffer per dag,” zegt ze. “Sinds het begin van de coronacrisis zien we minder mensen langskomen, maar dat kan te maken hebben met het feit dat het centrum zich in het ziekenhuis bevindt, een plek die mensen uit angst willen vermijden.”
Het politiepersoneel kan vormingen volgen en die zijn volgens politiewoordvoerder Slosse cruciaal. “Hoe reageer je op straatintimidatie en seksueel geweld als agent? Hoe noteer je het verhoor? Op welke manier stel je vragen? Als we bijvoorbeeld vragen naar de kledij van het slachtoffer, dan moeten we duidelijk maken dat we daarmee niet wijzen op de schuld van het slachtoffer, maar dat we die info nodig hebben voor de camerabeelden.”

Erkenning en educatie

Op korte termijn willen deze vrouwen meer politie en meer straatverlichting. “Maar er zijn vooral structurele veranderingen nodig. Onze educatie moet anders, want die is nog te veel gebaseerd op genderstereotypen. Ook bij de politie en in ons rechtssysteem moet er meer aandacht komen voor slachtofferhulp. We moeten gehoord worden.” Er wordt nog te veel aan victim blaming gedaan, vinden ze alle drie. “Hopelijk schudt Carla's petitie het Brussels parlement wakker.”

Naar aanleiding van de petitie van Carla wordt de politieaanwezigheid in het Jubelpark alvast versterkt. “Het is niet mogelijk dat vrouwen een gevoel van onveiligheid ervaren in het hartje van de hoofdstad. We moedigen ze aan om de feiten te rapporteren en een klacht in te dienen,” zeggen burgemeesters Philippe Close (PS) en Vincent De Wolf (MR).

Wie hulp nodig heeft na seksueel geweld of vragen heeft, kan terecht op www.seksueelgeweld.be