JOUW VRAAG. Waarom wordt er in Brussel niet meer in de hoogte gebouwd?

Brussel is geen echte hoogbouwstad. Nochtans ging het na de Tweede Wereldoorlog wel die richting uit. “In de aanloop naar Expo 58 en met de komst van de eerste Europese instellingen wilde men Brussel uitbouwen tot een modern en internationaal kantoor- en dienstencentrum,” vertelt Michael Ryckewaert, professor stedenbouw aan de VUB.

In het ideaalbeeld van toen namen torens een prominente plaats in. Omdat het stadsweefsel te kleinschalig was, moest men echter vaak hele stratenblokken, of zelfs complete buurten afbreken om ze te bouwen. De Noordwijk is het bekendste voorbeeld, maar ook voor de eerste woonblokken in de Marollen, de bouw van het Rijksadministratief Centrum of de torens aan De Brouckère gingen heel veel gebouwen tegen de vlakte.

De kaalslag vernietigde vooral volkse buurten, waar de bewoners nooit iets gevraagd was. “Er was duidelijk een probleem met de manier waarop het allemaal tot stand kwam. Speculatief, met weinig inspraak en schimmige constructies. De manier waarop het Europees parlement vergund is als congrescentrum is daar een goed voorbeeld van.”

Daarnaast was de architectuur in veel gevallen ook weinig succesvol. “De gebouwen waren meestal slecht ingeplant en monofunctioneel. Buurten met enkel kantoren zijn echter doods ’s avonds. In Manhattan werkt hoogbouw wel, omdat de gebouwen onderin vaak publieke of commerciële functies herbergen.”

Daar kwam nog eens bij dat de bouw van torens ook samenviel met de aanleg van stadsautostrades en het begin van de grootschalige stadsvlucht. De brutale modernisering leidde dan ook vrij snel tot een sterke tegenbeweging, onder impuls van stadsverenigingen zoals Arau, Inter-Environnement en Bral. “Zij gingen pleiten voor het herstel van het historische Brussel en vonden na een tijdje ook gehoor bij het beleid.”

Het trauma van de zogenoemde verbrusseling was zo groot dat Brussel lange tijd helemaal niet meer wilde weten van torens. “De slinger is doorgeslagen in de andere richting, waardoor nieuwe gebouwen op een bepaald moment een historisch jasje moesten krijgen,” zegt Rycke­waert. “Onder burgemeester De Donnea kwam er een moratorium op torens en werden verschillende gebouwen afgetopt.”

Naast het feit dat de torens uit de jaren vijftig, zestig en zeventig een stedenbouwkundige kater veroorzaakten, vielen veel projecten ook stil door economische factoren zoals de petroleumcrisis. De vraag naar nieuwe kantoren bleek niet eindeloos. In dat verband is het tekenend dat veel torens gebruikt worden door overheidsinstellingen, eerder dan bedrijven. De Noordwijk zou uiteindelijk pas rond het jaar 2000 volgebouwd raken.

Sinds enkele jaren is er opnieuw een groeiende interesse in hoogbouw, ook om in te wonen, maar mede door de bewogen geschiedenis blijft die trend in Brussel voorlopig bescheiden. “Het Brussels Gewest is niet meteen vragende partij omdat het vooral gezinnen met kinderen in de stad wil houden en voor die groep is wonen in een toren minder evident,” aldus nog Ryckewaert.

Dat Brussel nooit hoger bouwde dan 150 meter, heeft onder andere met de luchtvaart te maken. De luchthaven in Zaventem ligt vrij dicht bij de stad, en omdat vliegtuigen opstijgen tegen de windrichting, gebeurt dat vaak richting zuidwesten en dus (gedeeltelijk) over de stad. Voor elk hoog gebouw, maar ook elke windmolen of torenkraan, is een advies nodig van luchtverkeers­leider Belgocontrol.

Daarnaast spelen ook de beperkte vraag en de afkeer van torens een rol. In de meeste steden bouwt men steeds hoger door de tijd heen, maar omdat Brussel lang geen torens meer bouwde, is de hoogte van de Zuidertoren voorlopig niet meer geëvenaard. In zijn tijd was die met 150 meter overigens best wel hoog. Tussen de oplevering in 1966 en de bouw van de Tour Montparnasse in Parijs (1972) was de Zuidertoren zelfs de hoogste toren van West-Europa.

VOLGENDE WEEK: Waarom zijn de groene afvalzakken enkel nog te koop in de vier recyclageparken en niet meer in de supermarkt?

BIG CITY: stel zelf je vraag

Elke week gaat BRUZZ met Big City op zoek naar antwoorden op jouw vragen over Brussel. Vragen allerhande over jouw stad stel je online aan de redactie. De vraag met de meeste voorkeuren wordt onderzocht en beantwoord.

Ook een vraag over Brussel? Zet onze journalisten aan het werk en stel je vraag in Big City.