Komst toneelregisseur Ivo van Hove zaait ongenoegen bij personeel De Munt: ‘Kans gemist’

Dat toneelregisseur Ivo van Hove op een prominente plaats mag rekenen in het najaarsprogramma van De Munt ligt gevoelig bij een aantal medewerkers. Van Hove zou als hoofd van het Internationaal Theater Amsterdam (ITA) te weinig hebben ondernomen om grensoverschrijdend gedrag in het ensemble te lijf te gaan. Directeur Peter De Caluwe: “Ik ben ervan overtuigd dat hij zich optimaal zal gedragen.”

“Er is voor ons echt een verschil tussen de kunstenaar en de persoon die hier bestuurder was", vertelde algemeen directeur Clayde Menso van ITA vorige maand over Van Hove tegen Het Parool. "En wij hebben ongelooflijk veel respect en bewondering voor de kunstenaar. Dat is ook de reden waarom we zijn stukken hier nog zullen spelen. Maar qua stijl in leiderschap niet."

Na 22 jaar aan het roer te hebben gestaan van de belangrijkste theaterinstelling van Nederland moest de internationaal gerenommeerde toneelregisseur Ivo van Hove eerder dit jaar ITA via de achterpoort verlaten. In de zomer kwam via twee onderzoeken aan het licht dat er onder leiding van de Antwerpenaar grensoverschrijdend gedrag werd vastgesteld binnen het theatergezelschap.

Het was de Belgische actrice Hélène Devos, onder meer bekend van ‘Belgica’, die de kat de bel aanbond. Ze getuigde jarenlang slachtoffer geweest te zijn van “fysiek en mentaal misbruik”.

Volgens de onderzoeken zou er onder het leiderschap van Van Hove sprake geweest zijn van “al dan niet intentioneel fysieke pijn toebrengen tijdens toneelspel, schreeuwen en kwetsende grappen”. Dat zou zich hebben afgespeeld in een angstcultuur “veroorzaakt door sterk hiërarchische verhoudingen”. Een derde van de huidige ITA-medewerkers zou aangegeven hebben grensoverschrijdend gedrag ervaren te hebben.

Vakantie- en recupdagen opnemen

In december staat Van Hove negen keer in De Munt met ‘Fanny and Alexander’, een herwerking van de succesvolle – en laatste – langspeler van de Zweedse theater- en filmregisseur Ingmar Bergman.

Voor de goede orde: dat Van Hove en zijn partner en scenograaf Jan Versweyveld – die ook in opspraak kwam – naar De Munt afzakken, werd aangekondigd toen de getuigenissen rond en de daaropvolgende onderzoeken naar grensoverschrijdend gedrag in ITA nog niet onthuld waren.

“Desalniettemin laat De Munt hier een kans liggen”, vindt een van de drie medewerkers die BRUZZ kon spreken en die net als de andere bronnen anoniem wil blijven. “Het enige echt sterke signaal zou zijn om de productie te annuleren, maar dat doet de directie niet. Dus dan vraag ik mij samen met andere collega’s af hoe de directie wél een signaal gaat sturen. Dat is een breedgedragen bekommernis.”

Een andere medewerker kan begrip opbrengen voor de keuze om de productie niet af te blazen, maar maakt zich zorgen om collega’s in de voorbereidingen op de opera. “De gemoedsrust van sommigen staat onder druk, ik ken medewerkers die specifiek tijdens de voorstellingsdata recup- en vakantiedagen opnemen.”

“Dat De Munt gewoon met hem verdergaat, zorgt voor heel wat frustratie en angst”, voegt een derde collega toe. “Er wordt hem toch heel wat aangewreven.” Zo zou Van Hove volgens De Volkskrant “mensen met aanzien, zoals belangrijke (gast)regisseurs en steracteurs, een vrijbrief” hebben gegeven. “Zowel fysiek geweld tijdens repetities, als het uitschelden en uitkafferen van jongere acteurs of theatermedewerkers bleven onbesproken en onbestraft.”

“We willen gewoonweg niet het risico nemen dat wat er daar gebeurd is, ook ons kan overkomen", vervolgt de medewerker. "Het gaat sowieso al om een erg uitdagende productie. Extra angst is dan uit den boze. Veel mensen delen die mening", klinkt het.

Lees verder onder de foto

Jongere generatie

Tegen de achtergrond van de onvrede spelen ook klachten over de toegenomen werkdruk in De Munt een rol. Daar is vooral postcorona een kentering in negatieve zin in gekomen, klinkt het bij medewerkers. "De programmatie zit propvol."

Maar ook omdat uitgerekend tijdens een coproductie met ITA twee jaar geleden, toen Van Hove er aan de touwtjes trok, een staking uitbrak bij technici nadat een collega gecrasht was, doet bij medewerkers de wenkbrauwen fronsen.

In dat licht werd in De Volkskrant door insiders gewag gemaakt van te hoge werkdruk met werkweken tot 80 uur die tot burn-outs leidden. Van Hove werd op de hoogte gebracht via een brandbrief van ensembletechnici, maar hij greep niet in.

“Door zulke verhalen enerzijds en die toegenomen werkdruk anderzijds ligt er voor De Munt een kans om een vuist te maken tegen de felle werkdruk, iets wat de hele cultuurwereld zorgen baart”, klinkt het bij een personeelslid.

“We weten dat veel collega’s meer en meer last hebben van die intense werkdruk. Het vooruitzicht van een regisseur die een onveilige sfeer laat betijen, ligt zeker bij de jongere generatie moeilijk. Oudere werknemers zijn het bij wijze van spreken gewend dat ze beledigd worden.”

Interne communicatie verstuurd

In een reactie aan BRUZZ erkent directeur Peter de Caluwe dat het generationele aspect wellicht meespeelt. “Als medewerker heb ik destijds vaker grensoverschrijdend gedrag meegemaakt, maar als leidinggevende doe ik er alles aan om dat te vermijden. Ik spreek in deze zelfs openlijk over nultolerantie", zegt hij.

"Daarom heb ik heel duidelijk aangegeven dat iedereen die met vragen zit, terechtkan bij leidinggevenden of een vertrouwenspersoon, en ook bij mezelf. Dat is duidelijk gecommuniceerd naar iedereen in huis, nadat we openlijk overlegden met productiebetrokken medewerkers en na gesprekken met de Raad van Bestuur, vakbonden en het Welzijnscomité over de manier waarop we met dit onderwerp zouden omgaan.”

Onze redactie kan inderdaad bevestigen dat er interne communicatie naar alle medewerkers verstuurd werd.

“Maar: als onze manier om als bedrijf en als medewerkers met dergelijke situaties om te gaan nog vragen zou oproepen, ben ik uiteraard bereid om opnieuw met het personeel in gesprek te gaan en hen verdere bezorgdheden te laten delen”, vervolgt hij. “Al hebben we zeker al de kans geboden om hun mening te horen in de discussies die we hierover intern hadden.”

'Niet als leidinggevende'

Voor de directeur, die De Munt sinds 2007 leidt en volgend jaar afzwaait, had de keuze om met het project verder te gaan nadat ITA de banden met Van Hove doorknipte “een artistieke en hiërarchische basis".

"De creatie van 'Fanny en Alexander' is van bij het begin samen met Ivo ontwikkeld. Hij vormt sinds de eerste gesprekken vier jaar geleden een essentieel element in het creatieteam. Ivo vertaalde al eerder films van Bergman naar de scène – een niet onbelangrijk detail voor alle artiesten die bij dit project betrokken zijn", aldus De Caluwe.

"Bovendien komt Ivo niet naar de Munt als leidinggevend directeur zoals bij ITA, hij is bij ons deel van een veel groter creatieteam waarbij de componist en librettist de belangrijkste posities innemen, en ikzelf uiteraard de eindverantwoordelijke blijf."

‘Optimaal gedrag’

Tot slot toont De Caluwe begrip voor de oproep van enkele medewerkers om een signaal te sturen en stelt hij dat volgens hem De Munt “op elk niveau in staat is om met ongewenst gedrag om te gaan”.

“Voor mij is dat een belangrijk signaal van vertrouwen aan het huis en zijn medewerkers. Ook diegenen die in het verleden wellicht wegkwamen met dit soort gedrag hebben nu duidelijk kennisgenomen van onze gedragscode en hebben deze met het accepteren van hun contract mee ondertekend. Ze kunnen hier dan ook op aangesproken worden. Laat dat duidelijk zijn”.

"Bovendien: ik ben Ivo zelf gaan opzoeken tijdens zijn nieuwe festival in de Ruhrtriënnale en ik ben ervan overtuigd dat hij zich optimaal zal gedragen. We hebben met een professional te maken die ondertussen voldoende op dit onderwerp is aangesproken. Ik vertrouw erop dat hij begrijpt dat er in deze geen onderhandelingsmarge is.”