Eén jaar oranje zak: ‘Scholen, bedrijven en overheden kunnen nog beter sorteren'

Precies een jaar geleden verplichtte Brussel het gebruik van de oranje vuilniszak voor organisch afval zoals etensresten en papieren zakdoeken. BRUZZ maakt de balans op: een geslaagde maatregel, of nog niet het verhoopte succes? “Wie het doet, is overtuigd, maar bij appartementsgebouwen, bedrijven en scholen kan het nog veel beter.”

De zon schijnt boven Etterbeek wanneer op een dinsdagmiddag, rond een uur of twee in de namiddag, de witte vuilniswagen start met zijn ronde. Jean-François en Bobo verzamelen de oranje zakken die op de stoep staan en droppen die gezwind in de laadbak, Lirim zit aan het stuur en past zijn snelheid aan. Het is een hecht team, het tempo ligt hoog. De mannen zijn in topconditie: al rennend werken ze de ene na de andere straat af . “Een goede cardiotraining,” vindt Bobo, die na zijn shift nog gaat sporten.

“De zakken wegen drie tot tien kilogram,” vertelt Adel Lassouli, woordvoerder van Net Brussel en bestuurder van de volgwagen. BRUZZ mocht uitzonderlijk mee met een ophaalronde. “Een volle vuilniswagen kan vier à vijf ton inladen.” Dat is meer dan twee ton per vuilnisophaler: een stevige work-out. Pauze nemen doen Bobo en Jean-François niet. Liever in één trek doorwerken, en dan rusten als de shift erop zit.
Voor voedselafval worden er elke week ongeveer 125 rondes georganiseerd in Brussel. Wekelijks verzamelt het Gewest op die manier zo'n 500 ton voedingsafval.
Dat komt neer op bijna een verdubbeling tegenover het voorgaande jaar, weet Lassouli: van iets meer dan 10.000 ton per jaar in 2022 naar bijna 20.000 ton in 2023. “En dat cijfer blijft stijgen. Het gewicht van de witte zak met restafval daalde in die periode met ongeveer 8 procent.”

Dat levert in de eerste plaats een aanzienlijke milieuwinst op. “In 2022 werd ongeveer een half miljoen ton ongesorteerd afval in het gewest verbrand – tweehonderd keer het gewicht van het Atomium. Meer dan veertig procent hiervan was organisch afval. De verbranding ervan stootte het jaarlijkse CO2-equivalent van 145.000 auto's uit,” zegt Lassouli. “Door het voedingsafval apart te sorteren en te verwerken, daalt die ecologische voetafdruk met ongeveer vierduizend ton CO2-equivalent per jaar.”

Dat verwerken gebeurt voorlopig in Ieper, met de installaties van afvalintercommunale IVVO en BioBlue, die via een ingenieus systeem van vergisten het organische materiaal – ongeveer 75 ton per dag – omzetten naar warmte en groene energie. Die verwerking kost circa 117 euro per ton, laat Net Brussel weten.

Nog volgens Net Brussel levert 20 ton voedingsafval ongeveer de hoeveelheid elektriciteit op om een gezin voor een jaar van stroom te voorzien. Vanaf 2027 wil Brussel zelf zijn afval verwerken, en het bouwt daarom binnen anderhalf jaar een biogascentrale in de buurt van de Budabrug in Neder-Over-Heembeek. Die moet jaarlijks bijna 30.000 ton bioafval verwerken. Verwacht wordt dat de installatie elk jaar 5.000 ton compost produceert en het elektriciteitsverbruik van ongeveer 4.000 inwoners dekt. Een enorm potentieel dus.

Onduidelijke sorteerregels

15 mei 2023. Op die dag, precies één jaar geleden, werd in het hele gewest de oranje zak ingevoerd om tegemoet te komen aan Europese doelstellingen: de witte zak met restafval moest slanker, en meer afval moest een tweede leven krijgen. Daarom werden Brusselaars verplicht om hun etensresten, maar ook zaken als theebuiltjes en papieren zakdoeken, apart in te zamelen en in een oranje zak of bak buiten te zetten – wekelijks of tweewekelijks, afhankelijk van hun woonplaats.

De verplichting van de oranje zak en het nieuwe ophaalschema dat daarbij hoorde, veroorzaakten aanvankelijk heel wat weerstand bij Brusselaars. Zo kwamen er klachten over een te korte tijdspanne voor de ophaling, maar ook over stank en beestjes – vooral in de zomer – en onduidelijke sorteerregels – bijvoorbeeld over karkassen, groen afval en steenvruchtpitten, want die mogen er niet in.

Hoewel minister van Netheid Alain Maron (Ecolo) van een succes spreekt – “De Brusselaar koos massaal voor de oranje zak” – lijkt nog niet iedereen overtuigd. En dat om diverse redenen.
“Ik ben ermee gestopt,” zegt Evelien uit Molenbeek. “Omdat de zakken nooit, maar dan ook werkelijk nooit werden opgehaald en vervolgens dagen lagen te stinken en te rotten op straat.”

Dieter hield ermee op om een andere reden, laat hij op Facebook weten: “We sorteren plastic netjes in de pmd-zak, maar drie vuilnisbakken openen na elke maaltijd is er wat te veel aan. Het feit dat de zak niet deftig in de daarvoor voorziene bak past, toont gewoon aan hoe weinig men nadenkt voor men iets implementeert.”
Pika, een andere bewoonster uit Brussel, haalt een pragmatische reden aan. “Ik heb het geluk een tuin te hebben, met een compostbak. Broodresten en andere zaken zoals oude koeken gaan dan weer naar de kippen bij mijn nicht.”

Moeilijke sorteerders

Terug naar Etterbeek. Onder de lentezon gaan Bobo en Jean-François verder met hun inspanningen: zakken heffen, tillen, gooien, op de wagen springen, manoeuvreren tussen de geparkeerde auto's. De rit lijkt vlot te gaan. Om de paar huizen staat een netjes dichtgeknoopte oranje zak. In de Snoekstraat in Elsene zwaait een peuter naar de vuilnismannen, die terugwuiven.
Ook wat er in de zak moet, blijkt gekend bij de meeste bewoners. “Af en toe worden we geraakt door een mes, dat waarschijnlijk met de etensresten mee in de zak belandde,” zegt Jean-François. “Maar eigenlijk zijn er weinig problemen met verkeerd sorteren.”

“Mensen die de oranje zak gebruiken, zijn gemotiveerd,” zegt Lassouli. “Niemand heeft er baat bij om de oranje zak in huis te halen, en dan de verkeerde dingen erin te steken.” Omgekeerd geldt volgens hem ook: wie geen plastic en karton sorteert, doet ook geen extra moeite voor voedselafval. Boetes voor niet-gesorteerde zakken, en bovendien nog eens op het verkeerde moment buitengezet, kunnen daarom aandikken tot 600 euro.

Al loopt het niet overal even goed. In bepaalde buurten – zoals Kuregem en Sint-Joost-ten-Node – zijn op een ophaaldag veel minder oranje zakken te zien dan in Elsene of Etterbeek. “We zien een groot verschil tussen wijken met een groot verloop – waar veel mensen aankomen en vrij snel weer verhuizen – en buurten met meer sociale controle. Die scoren beduidend beter,” zegt Lassouli.

De Anderlechtse schepen van Onderhoud Allan Neuzy (Ecolo) merkt op dat de invoer van de oranje zak de 'recyclage-­kloof' in de gemeente groter heeft gemaakt. “Een extra vuilnisbak plaatsen om te kunnen sorteren, is lang niet evident voor wie klein woont. En al zeker niet als die onfris ruikt. Dat is waarom Anderlecht wil inzetten op bijkomende oplossingen, door onder meer buurtcompostbakken te ondersteunen, maar ook door het aanbod van mini-recyparks, die elke week een andere buurt aandoen, uit te breiden.”

Er zijn nog moeilijke sorteerders, zelfs bij wie langer op één plaats blijft wonen. “Ongeveer 60 procent van de 4.000 appartementsgebouwen met afvallokaal die Net Brussel contacteerde, sorteert geen voedingsafval. Mensen gooien alles in dezelfde afvalbak. En als er gesorteerd wordt, is dat vaak niet goed. Er hoeft maar één bewoner te zijn die verkeerd sorteert, om de hele afvalstroom te bevuilen,” zegt Lassouli.

Opengescheurde zakken

Ook sommige professionals zijn een lastige doelgroep. Slechts elf procent van de bedrijven, overheden en scholen, sorteren hun voedingsafval, zeggen cijfers van Net Brussel. “Daar is nog veel ruimte voor verbetering,” maakt Lassouli zich sterk.

“De komende weken zullen sensibiliseringsmedewerkers buurten bezoeken waar de inzameling van voedselafval minder efficiënt gebeurt,” reageert Alain Maron. Voor professionals werkt het Gewest aan intensievere controles, een afgestemd inzamelingsaanbod, en het zette een prijzenpolitiek op poten die moet aanzetten tot meer bewust sorteren – de prijs voor voedingsafval ligt namelijk lager dan die voor restafval.

Tijdens de ronde door Etterbeek valt het op dat het vooral zakken zijn die door de lucht zoeven, en geen bakken. Toch ontvingen drie op de vijf Brusselse huishoudens een oranje bak met deksel, die moet helpen tegen geuroverlast en nare beestjes. Maar niet iedereen lijkt die voorlopig te gebruiken – of kán die gebruiken, want ze worden vaak gestolen, gevandaliseerd of kapotgemaakt.

“Hoewel de selectieve ophaling een heel goede zaak is, betreur ik dat de minister de harde oranje vuilnisbakken niet verplicht heeft gemaakt,” reageert Benoit Cerexhe, burgemeester van Sint-Pieters-Woluwe.
Zakken die op trottoirs blijven liggen worden vaak opengepikt door vogels of andere dieren. “Een ramp voor de openbare netheid,” zegt Cerexhe. “En zeker bij stakingen. Dan moeten gemeentelijke werknemers de tekortkomingen van het Gewest compenseren.”

Ten slotte blijft ook de roep aanhouden om meer ophaalrondes te organiseren en de late ophalingen af te schaffen. Adel Lassouli zucht. “De avondophalingen maken maar twintig procent uit van alle ophalingen, en ze worden bovendien afgebouwd. En hoewel Net Brussel kijkt of het extra ophalingen kan inplannen, is dat niet zo evident: de extra rondes organiseren gebeurt zonder extra mensen. Het is een spel van communicerende vaten.”

Goede kwaliteit van afval

Rond 16.30 uur springen Bobo en Jean-François bij Lirim in de stuurcabine en navigeren ze door de avondspits, richting kanaal. In Neder-Over-Heembeek, nabij het viaduct van Vilvoorde, rijden ze de site van afvalbedrijf Veolia binnen. Daar worden de oranje zakken tijdelijk opgeslagen, tot een bulldozer de berg overschept in een grote vrachtwagen die richting Ieper rijdt. Zowel Veolia als de Ieperse vergistingsinstallaties spreken over een “goede kwaliteit” van het Brusselse afval – een statement dat ook een vaste groep ooievaars in Neder-­Over-Heembeek lijken te bevestigen, die in de buurt blijven op zoek naar voedsel tussen de restjes.
Intussen weegt de vuilniswagen enkele tonnen lichter. De shift van de vuilnismannen zit erop. Wat gaan ze doen, als ze thuiskomen? “Eten. Veel eten,” zegt Jean-François. Bobo knikt instemmend, en denkt al aan wat de pot schaft. “Rijst met kip.”
En wat met de restjes? “In de oranje zak ermee,” lacht hij (maar niet de kippenbotjes, uiteraard).