‘Nieuwe volkstelling maakt mensen zonder papieren zichtbaar voor beleid’

Een correcte telling van het aantal niet-geregistreerde bewoners helpt het beleid om beter zicht te krijgen op de verborgen noden in de maatschappij. Dat stelt VUB-demograaf Johan Surkyn, die via een nieuwe methodiek bijna precies kon achterhalen hoeveel mensen in Brussel zonder papieren verblijven.

VUB-onderzoekers schatten dat er in België 112.000 mensen zonder verblijfsdocumenten zijn. De helft van hen woont in Brussel. Om tot dat cijfer te komen, pasten de demografen een eenvoudige maar vernieuwende statistische methode toe. "De juiste telling van mensen zonder papieren maakt hen zichtbaar voor het beleid", zegt onderzoeker Johan Surkyn over het belang van het onderzoek.

Niemand heeft het inwonertal, inclusief niet-geregistereerde personen, zo gedetailleerd berekend als jullie. Wat is zo vernieuwend aan jullie methode?

Johan Surkyn: De statistieken houden alle overlijdens bij op het Belgische grondgebied, dus ook van niet-geregistreerde personen. Door te kijken naar het sterftecijfer is de telling van het aantal niet-geregistreerde bewoners preciezer. Jaarlijks overlijden ongeveer 500 mensen die niet zijn opgenomen in het bevolkingsregister, stelden we vast. Vanuit dat sterftecijfer schatten we dat er 489.000 niet-geregistreerde inwoners zijn in 2016.

Wie behoort tot de groep ‘niet-geregistreerde bewoners’?

Surkyn: Personen met een wettig verblijf zoals toeristen, diplomaten, personeel aan Europese instituties. Ook asielzoekers behoren tot die groep. Verder ook heel wat personen uit onze buurlanden. Ongeveer 82.900 personen buiten de Schengenzone tegenover 77.500 binnen de Schengenzone zijn niet geregistreerd, maar hebben wel een geldige verblijfsstatus.

Opvallend is dat de groep Schengenburgers zonder wettig verblijf in België bijna dubbel zo groot is: 217.000 tegenover 112.000 sans-papiers die van buiten de Schengenzone komen. In Brussel is die laatste groep groter: 52.000 ten opzichte van 10.000 personen binnen de Schengenzone zonder wettig verblijf.

Jullie methode verzekert dus een correctere telling van niet-geregistreerde bewoners. Waarom is dat belangrijk?

Surkyn: Cijfers tonen hoe omvangrijk een kwestie is. De juiste telling van mensen zonder papieren maakt hen zichtbaar voor het beleid. Dat is cruciaal voor bijvoorbeeld onderwijs. Hoeveel plaatsen zijn er werkelijk nodig? Want ook jongeren zonder papieren hebben leerplicht. Ook tijdens de covid-pandemie moest de overheid weten hoeveel vaccin-dosissen er precies nodig waren.

Hebben jullie ook rekening gehouden met karakteristieken zoals nationaliteit, leeftijd, gender en de verblijfssituatie van mensen zonder papieren (buiten de Schengenzone)?

Surkyn: De tellingen werden inderdaad verdeeld in leeftijdsgroepen en herkomstregio om bias te vermijden. Veel van de niet-geregistreerde inwoners zijn relatief jong en dus ondervertegenwoordigd in de sterftecijfers. De sterftecijfers zijn soms ook gebonden aan de herkomst. Daar werd dus allemaal rekening mee gehouden.

Bovendien zagen we in België een daling van ongeveer 100.000 niet-geregistreerde personen tussen 1998 en 2016. In Brussel is dat ongeveer 30.000, bijna allemaal kinderen en adolescenten. Het totale aantal niet-geregistreerde personen afkomstig van buiten de Schengenzone is hetzelfde gebleven, maar het aantal kinderen is gedaald. Dat cijfer wordt gecompenseerd door mensen van oudere leeftijd.