Onderschat de kracht van overgangsrituelen niet

“Het kind dat niet door het dorp omarmd wordt, zal het platbranden om de warmte ervan te voelen.” Dat Afrikaanse spreekwoord verklaart mee waarom pubers zo baldadig kunnen zijn: is er geen aandacht, dan wordt die opgeëist.

Volgens antropoloog Teun Voeten, die in Mexico drugsbendes ging bestuderen, is het een van de hoofdredenen waarom jongeren zich bij die bendes aansluiten. Behalve voor het snelle geld doen ze het voor de ‘sense of belonging’ en de spanning die bij het dealen hoort. Hun leven krijgt betekenis.

Van oudsher counteren gemeenschappen die dolende fase met een ‘rite de passage’, een ritueel dat de overgang markeert van jongere naar volwassene. Zo’n rite is een test of de adolescent wel uit het juiste hout gesneden is, maar ook een moment van toewijding en aandacht naar de jongeren toe. De bekendste voorbeelden zijn de spectaculairste. Zo moeten de leden van de Braziliaanse Satere-Mawe stam hun handen in handschoenen stoppen, gevuld met pijnlijk bijtende kogelmieren. In Tanzania worden Masai-jongens op hun dertiende besneden, waarna ze maanden in isolatie leven, de zogenaamde liminale fase, tussen het oude en het nieuwe leven in. Tijdens de ceremonies die daarop volgen, worden de jongeren door de volwassenen ingelijfd. Ze horen er vanaf dan helemaal bij.

Zonder houvast

Net dat ontbreekt in onze Westerse samenleving. Jongeren glijden hier geruisloos de volwassenheid in, zonder dat we er de schijnwerper nog eens op zetten. Zeker, er is ons traditionele vormsel of de studentendoop. Maar die hebben elk op hun manier sterk aan populariteit en belang ingeboet. Waardoor heel wat jongeren het zonder rituelen en dus zonder houvast moeten doen.

Net daarom zijn projecten zoals Rupture zo belangrijk. Het initiatief van D’Broej, waabij jongeren uit Peterbos een trektocht in de woeste Spaanse Pyreneeën ondernemen, is zo’n overgangsritueel dat alles op z’n kop zet. Dat toont de documentaire en vertelt ook jeugdwerker Khalid Eladdaoui in dit magazine. In de weinig vergevingsgezinde bergen ontdekken jongeren het belang van wilskracht en volharding. Maar diezelfde jongeren worden er ook bevraagd, beluisterd en begrepen. Aandacht dus, en dat werkt: Eladdaoui ziet het gros van hen nadien vooruitgaan in het leven.

Zo’n overgangsritueel zou elke jongere goed doen, in welke buurt hij ook opgroeit. Maar in wijken zoals Peterbos is dit natuurlijk extra belangrijk, als tegengewicht voor de verlokkingen van wat Eladdaoui ‘de donkere kant’ noemt.

Net op tijd

Het voorbeeld van Rupture komt ook net op tijd. Met alle aandacht die de jongste weken naar het versterken van de politie, een fusie van de zones, strengere bestraffing en ‘eenheid van commando’ is gegaan, zouden we bijna vergeten dat preventie minstens even belangrijk, efficiënter, goedkoper en aangenamer is dan het installeren van een halve politiestaat.

De vraag naar meer repressie die na de schietpartijen nu zo luid – en terecht – weerklinkt, mag de aandacht voor preventie niet in de weg zitten, voorkomen blijft belangrijker dan genezen.

Het is dan ook essentieel dat hier geld naartoe blijft gaan. Wat meteen ook de beweegreden was voor Eladdaoui om de documentaire te draaien. Gelukkig zien de verschillende subsidiërende overheden dat ook in, en blijft er voorlopig geld komen van gemeenten, gewest en gemeenschap. Hopelijk is dat ook zo in de volgende legislatuur. Want onder de waterlijn zou dat weleens de belangrijkste verschuiving kunnen zijn.