In Brusselse rusthuizen blijft een op vijf bedden leeg: 'Niet alleen met centen te maken'

De Brusselse woonzorgcentra kampen met een chronisch overaanbod, bij gebrek aan kandidaten. Voor veel ouderen is een rusthuisplek simpelweg te duur, maar er spelen ook interculturele oorzaken mee. "Je kunt niet stellen dat er geen nood is aan zorg voor ouderen, maar vaak liggen de drempels te hoog."

Van de 14.700 beschikbare bedden in de Brusselse woonzorgcentra waren er in het tweede semester van 2023 slechts 11.600 bezet, zo blijkt uit de jongste statistieken van de overheidsinstelling Iriscare waar Le Soir de aandacht op vestigt. Dat komt neer op een bezettingsgraad van een kleine 79 procent.

Of omgekeerd: een op de vijf bedden blijft ongebruikt. Die overcapaciteit wordt al enkele jaren vastgesteld. "We hebben een jaar of tien geleden gewaarschuwd dat het uitbreidingsbeleid wellicht te enthousiast was. De overheid kende te veel vergunningen toe voor nieuwe rusthuizen", zegt Olivia Vanmechelen, medewerker bij het Kenniscentrum WWZ (welzijn, wonen, zorg).

Verschillen per gemeente

Het probleem varieert per type woonzorgcentrum en per gemeente. Qua type zijn er vooral onbenutte bedden bij de rustoorden voor bejaarden (ROB) en veel minder bij de rust- en verzorgingstehuizen (RVT), die bestemd zijn voor ouderen die zware zorg nodig hebben. Vandaar dat Iriscare ROB-bedden in RVT-bedden wil transformeren.

De overcapaciteit - of onderbezetting, zo je wil - wordt meer vastgesteld bij privérusthuizen dan bij instellingen die van de overheid of vzw's afhangen.

De overschotten zijn opvallend groot in de gemeenten Schaarbeek, Sint-Joost-ten-Node en Sint-Gillis. Al is omzichtigheid geboden bij de interpretatie. "Dat heeft te maken met het profiel van de lokale bevolking, maar kan ook het gevolg zijn van privéspelers die in het hele gewest actief zijn en hun bedden groeperen", zegt Vanmechelen.

Onbetaalbaar

De scheve rusthuismarkt heeft niet alleen te maken met het aanbod - structureel te veel erkenningen in omloop - maar ook met een lage vraag vanuit sommige bevolkingsgroepen.

Vanmechelen: "Je kunt niet stellen dat er geen nood is aan zorg voor ouderen, maar vaak liggen de drempels te hoog."

De prijs is wellicht de belangrijkste hinderpaal. De gemiddelde dagprijs voor een eenpersoonskamer komt uit op 78 euro, wat neerkomt op circa 2.400 euro per maand, zo blijkt uit de statistieken van Iriscare.

Er zijn wel grote verschillen tussen de woonzorgcentra in privéhanden (gemiddeld 2.600 euro per maand) tegenover de centra uitgebaat door de gemeente (1.830 euro per maand) of door een vzw (2.000 euro per maand).

De kostprijs van een rusthuisplek overstijgt daarmee de financiële draagkracht van veel oudere Brusselaars, zeggen onderzoekers, zeker als er geen ondersteuning is van de familie.

Ook dat is geen nieuw probleem. "Uit de kostenanalyse van een verblijf in een woonzorgcentrum blijkt duidelijk dat niet alle voorzieningen financieel toegankelijk zijn voor de Brusselse bevolking", zo schreef het Observatorium voor Gezondheid en Welzijn Brussel eind 2022 al, daarbij expliciet verwijzend naar de hoge maandprijzen in de arme gemeenten Sint-Joost-ten-Node, Schaarbeek en Sint-Jans-Molenbeek.

'Te West-Europese invulling'

Wat volgens Vanmechelen zeker ook meespeelt, is de etnisch-culturele diversiteit van Brussel. Veel hulpbehoevende ouderen en hun families met een migratie-achtergrond laten het woonzorgcentrum links liggen omdat ze grootmoeder of -vader zo lang mogelijk in familieverband willen opvangen en de stap naar een wzc niet als een echte optie beschouwen.

"Terwijl in de jaren zeventig de 65-plussers nog een relatief homogene bevolkingsgroep vormden en overwegend in België geboren waren, bestaat vandaag een groeiend deel van de Brusselse ouderen uit gepensioneerde arbeidsmigranten", zo merkt het Observatorium voor Gezondheid en Welzijn op.

Het beleid heeft de impact van die demografische transformatie onderschat, zegt Vanmechelen. "Men heeft te weinig de vraag gesteld: wie zijn precies die ouderen van morgen? Een rusthuis is een heel West-Europees concept. We moeten er beter over waken dat ook de Brusselse ouderen met een niet-westerse migratie-achtergrond zich thuisvoelen in zo'n woonzorgcentrum."

"Al was het maar om de inrichting ervan. Het hoeven niet altijd eikenhouten sofa's te zijn. Ook op het vlak van de maaltijden, gebedsruimten of afspraken met de familie moeten er toch mogelijkheden zijn om meer diversiteit te scheppen, in plaats van de huidige one-size-fits-all aanpak."