Hulpsector voor daklozen slaakt noodkreet: ‘Werklast onhoudbaar’

Ruim vijftig Brusselse hulporganisaties voor dak- en thuislozen leggen deze woensdag een uur het werk neer om het gebrek aan adequate opvang aan te kaarten. Een symbolische actie, maar wel de grootste in jaren. Het personeel is moe, klinkt het. “Onderbemand kan je niet op maat werken.”

“In een normaal jaar kunnen wij zo’n zestig à zeventig personen opvangen en vinden we gemiddeld binnen de zes maanden een nieuwe woning voor hen. Het voorbije jaar duurde dat gemiddeld negen maanden. Onze wachtlijst groeide tot meer dan achthonderd mensen.” In het opvanghuis Escale-Onderweg in Sint-Gillis staan 35 bedden verdeeld over twintig kamers, bedoeld voor vrouwen en gezinnen zonder dak boven hun hoofd. Maar directrice Deborah Oddie ziet de moeilijkheden om deze groep te helpen alleen vergroten. “De groep op straat groeit, maar ook de wachttijden om hulp te krijgen. Daardoor nemen de frustraties toe. En die bereiken ook ons personeel.”

Beledigingen of zelfs bedreigingen naar het hoofd van de sociaal werkers zijn geen uitzondering meer, vertelt Oddie. “Je doet je werk niet, je dient nergens voor, ik kom je wel opzoeken na je werk… Dat soort verbaal geweld neemt toe,” zegt de directrice. “Het voorbije jaar zijn vijf van mijn collega’s uitgevallen. Ik vond amper vervanging. De lonen in de sector zijn niet exuberant, maar er is ook een gebrek aan rustmomenten en supervisie. Veel sociaal werkers hebben zelf psychologische begeleiding nodig.”

Deze woensdag wordt er tussen 11 en 12 uur niet gewerkt bij het onthaalhuis. En niet alleen daar. Zowat de voltallige Brusselse hulpsector van onthaalhuizen, centra voor algemeen welzijnswerk en andere dienstverleners legt op dat moment een uur het werk neer. Medische diensten en noodopvangcentra zoals die van het Rode Kruis doen niet mee. Zo’n uurtje is beperkt, maar het is wel de eerste actie op deze schaal in vijf jaar tijd. “We spreken niet over een staking, maar een werkonderbreking omdat ons doelpubliek continu bijstand nodig heeft,” benadrukt directeur Daan Vinck van dagcentrum Hobo, waar woensdag het onthaal tijdelijk wordt gesloten. “Dat is symbolisch belangrijk. We tonen dat de urgentie hoog zit om het beleid effectief te wijzigen.”

Personeelstekort

Dringend aan te pakken volgens de sector: het personeelsbeleid en de waardering van sociaal werkers. Met nu ruim zevenduizend dak- en thuislozen in Brussel en nog eens 415.000 Brusselaars die risico lopen op extreme armoede is de vraag naar hulp alsmaar hoger, klinkt het, maar de subsidies zijn niet gevolgd. “De medewerkers van de sector werken voortdurend op het scherp van de snee en raken uitgeput door de omvang van de problemen en het gebrek aan oplossingen,” meldt daklozenadministratie Bruss’Help, die de deelnemende organisaties ondersteunt. Er is niet alleen een gebrek aan noodopvang, klinkt het, maar ook aan betaalbare woningen om mensen naartoe te leiden en psychische hulp voor wie het moeilijk heeft. En dan is er nog de asielcrisis. “Crisis na crisis, zonder verpozing voor onze teams op het terrein. Dit leidt tot een groot personeelsverloop en moeilijkheden om nieuw personeel aan te werven,” klinkt het. Contracten voor tijdelijke noodprojecten zijn dan weer vaak onzeker en van korte duur.

“Het dagelijks geweld dat onze mensen wordt aangedaan, is niet normaal,” vertelt directeur Vinck van vzw Hobo. Hij heeft het over scheldpartijen, maar ook over fysiek geweld. Tot twee jaar geleden moest het dagcentrum slechts een à twee personen per jaar weigeren, herinnert Vinck zich. “Vandaag gebeurt dat minstens een keer per week omwille van onaangepast gedrag. Wij zetten nu twee personen aan het onthaal in plaats van een. Dat is kwalitatiever, maar daardoor moeten we onze openingsuren beperken. Dat contrast zal je in zo goed als elke hulporganisatie terugvinden.”

Het zorgt, soms ongewild, nu al voor strakkere omgangsregels in de centra. “Onderbemand kan je niet op maat werken. Ook al willen we het niet, wij moeten sneller ingrijpen tegen onbeleefdheid of middelengebruik omdat het anders de boel overneemt,” zegt Vinck.

Toch komt de overlast er niet alleen door drugsgebruikers, benadrukt hij. “Veel mensen op straat beseffen dat hun situatie er niet beter op wordt en zien geen uitweg. Het opvangaanbod is de voorbije jaren onvoldoende en niet structureel gegroeid. Als die mensen dan bij ons en andere dagcentra terechtkomen, reageren ze hun frustraties op ons uit.”

“Ik zie nog altijd een postcovideffect op de mentale gezondheid van veel mensen,” zegt Deborah Oddie van Escale, “maar wie in grote precariteit leeft, voelt dat nog harder. Als je niet meteen een antwoord krijgt van een OCMW of opvangdienst, kan de frustratie snel groeien.” Frustraties die ook op straat groeien, waar grotere groepen voor de deur van onthaalhuizen samentroepen in de hoop op een plek. “Dat hindert dan weer de buren,” zegt Oddie.

Meer dan Brussels

Bruss’Help richt zich met de werkonderbreking specifiek tot de voltallige Brusselse regering, en niet alleen bevoegd minister voor daklozenhulp Alain Maron (Ecolo). “We hebben hem al vaak aangesproken. Toch blijven we in dezelfde situatie zitten,” zegt woordvoerster Eva Salman. Woensdag stuurt de daklozenadministratie in naam van alle deelnemende organisaties een open brief naar Brussels minister-president Rudi Vervoort (PS) en federaal premier Alexander De Croo (Open VLD). “Omdat we merken dat de situatie onopgelost blijft zolang iedereen naar elkaar blijft wijzen,” zegt Salman. Er wordt gevraagd naar een beter Brussels woonbeleid, maar ook betere preventie, armoedebestrijding en asielopvang.

“Daklozenhulp zou altijd een laatste uitweg moeten zijn, waar je in een normale samenleving geen beroep op hoort te moeten doen,” besluit Vinck. “De OCMW’s moeten preventief werken, maar ook zij zijn onderbemand. En mensen zonder papieren, dakloze Europeanen en asielzoekers kunnen niet terecht in het reguliere aanbod. Heel wat problematieken in de straten van Brussel zijn niet per se Brussels. Sinds de covidcrisis heeft onze sector die groepen mee opgevangen zonder er veel over te roepen. Dan moet het federale niveau, maar ook Europa, daar ook eens financiering voor voorzien,” zegt hij.

Brussels minister-president Vervoort wil nog niet reageren alvorens de brief formeel te hebben ontvangen, zegt zijn woordvoerster. Bevoegd minister Alain Maron laat weten dat hij “volledig akkoord gaat met de eisen van de sector.” “Zij hebben de voorbije vier jaar verschillende crisissen professioneel beheerd,” meldt zijn woordvoerder Simon Vandamme. “Ondanks een verdubbeling van de budgetten, woonoplossingen en opvangcapaciteit blijft de situatie zorgwekkend. Brussel doet veel meer dan zijn deel,” daarbij verwijzend naar de grote groep migranten zonder papieren die hier zonder dak leven.

Premier De Croo was nog niet bereikbaar voor een reactie.