Eicellen invriezen: ‘Mijn vruchtbaarheid is niet verhandelbaar, en toch voelt het zo’

Om de dure medische procedure te financieren die haar zou toestaan om haar eicellen te laten invriezen, verkoopt de Brusselse kunstenares Nina Vandeweghe keramieken eieren. Tegelijk houdt haar actie ook kritiek op het groeiende fenomeen in. “Het lijkt wel een nieuw kapitalistisch idee: je koopt tijd om je toch maar te kunnen vastklampen aan de heteronormatieve droom.”

Vorig jaar liep de relatie van kunstenares en BRUZZ-columniste Nina Vandeweghe op de klippen. Geen rariteit, in een tijd waarin meer dan één op de drie huwelijken eindigt in een scheiding. Maar Vandeweghe, toen 34, bevond zich op het moment van de breuk op een wel erg hectisch kruispunt in haar leven.

Zo kwam ze uit een burn-out, en had ze aan haar toenmalige vriend verteld dat ze op termijn moeder wilde worden. Die boodschap viel in haar ogen niet goed bij haar partner. “Geen van beiden waren we op dat moment al klaar voor het ouderschap, maar ik wilde het onderwerp wel al bespreken. Ik had het idee om mijn eicellen te laten invriezen toen al aan hem voorgelegd, maar ik had niet het gevoel dat hij voor die optie openstond,” vertelt Vandeweghe openhartig. “Meer nog, hij zei zelfs: 'Als je te laat bent, ben je te laat.' Dat hakte er enorm in.”

De kloof bleek te groot te zijn en uiteindelijk besloten Vandeweghe en haar vriend uit elkaar te gaan. Maar het moment had beter kunnen vallen. “Net toen mijn biologische klok echt begon te tikken, paste ik plots niet meer in de toekomstvisie van mijn ex-partner,” vertelt ze. “Als vrouw moet je al vroeg aan de pil, zodat je gedurende een groot deel van je leven niet zwanger raakt, om dan binnen de voorziene jaren, tijdens the window of opportunity, een kind te krijgen. Ga er maar aan staan. Mijn ex zal over enkele jaren waarschijnlijk wel klaar zijn om tegen zijn veertigste vader te worden, allicht met een jongere vrouw. Maar ik heb die luxe niet.”

Om de tijdsdruk deels weg te nemen, besloot Vandeweghe om over te gaan tot het invriezen van haar eicellen. Dat bleek gemakkelijker gezegd dan gedaan. Allereerst moest ze een mentaal proces doorlopen. “Ik moest eerst het verdriet van de stukgelopen relatie verwerken en accepteren dat ik veel tijd was kwijtgeraakt. Dat nam veel mentale ruimte in beslag. Bovendien ervaarde ik ook druk bij het idee dat ik niet aan het normatieve beeld van een gezin zal voldoen, al begin ik steeds meer open te staan voor het idee om een alleenstaande mama te worden.”

Naast dat mentale parcours was er ook nog het prijskaartje. Een behandeling kost makkelijk 3.000 euro, en het RIZIV komt tot op heden niet tussen in de kosten. “Ik vind dat een serieuze smak geld, zeker voor een kunstenaar zonder stabiel inkomen,” geeft Vandeweghe toe.

Daarom besloot ze om te doen wat een kunstenaar het best doet: kunst maken en verkopen, en met die inkomsten de dure behandeling financieren. Voor de gelegenheid maakte Vandeweghe eieren in keramiek, in allerlei vormen en maten, druipend of met een uitgelopen dooier, die honderd euro per stuk kosten. De veiling vindt op zondag 27 oktober plaats in community space Hot Pot in Anderlecht. “De ruimte zal worden versierd met ballonnen, alsof het om een prinsessenfeestje gaat. Een knipoog naar het assepoestercomplex, die patriarchale overtuiging die vrouwen via films, boeken en reclame doet verlangen naar de prins op het witte paard. Terwijl ik liever zelf op dat paard rijd. Ik heb het bovendien moeilijk met de materialistische manier waarop ik met mijn vruchtbaarheid moet omgaan. De kitscherigheid moet dat op een ironische manier verzachten.”

Invasieve ingreep

In tegenstelling tot bij mannelijke zaadcellen gaat er aan het 'oogsten' van vrouwelijke eicellen een hele procedure vooraf, wat het zo kostelijk maakt. Het begint eigenlijk al bij de beslissing zelf. “De eerste stap van het proces is dat de wensouder langsgaat bij een arts en een counselor, vaak een vroedkundige,” verduidelijkt Julie Nekkebroeck, die als psychologe verbonden is aan Brussels IVF en aan het Centrum voor Medische Genetica van het UZ Brussel. Tot twee jaar geleden kwamen wensouders automatisch bij haar terecht, omdat een voorafgaande consultatie bij de psycholoog toen nog verplicht was. “Maar omdat mensen tegenwoordig veel beter op de hoogte zijn van de procedure en het debat, werd die eerste stap geschrapt en stromen ze meteen door naar een arts,” zegt ze. “Ik bied nu vooral steun aan wensouders wanneer twijfel of stress de kop opsteken. Het blijft per slot van rekening een zware, medisch invasieve ingreep.”

Na het mentale volgt het praktische. Experts beschrijven de voorbereidingen op het invriezen van eicellen als zeer vergelijkbaar met een ivf-behandeling. Eerst moet de vrouw (zelf) een aantal weken extra hormooninjecties toedienen om de eierstokken te stimuleren tot het rijpen van meerdere eicellen. Andere medicatie moet tegelijk een ongeplande eisprong voorkomen, zodat de vrouw op het juiste moment naar het ziekenhuis kan om de eicellen door middel van een eicelpunctie – het aanprikken van de eierstokken via de vagina met een naald – uit het lichaam te halen.

Na die zogenaamde 'pick-up' worden de vrouwelijke geslachtscellen meteen ingevroren en opgeslagen in tanks gevuld met vloeibare stikstof bij een temperatuur van -196 °C. Alleen zo kunnen de eicellen jaren bewaard worden zonder hun kwaliteit te verliezen. Een automatisch vulsysteem houdt de temperatuur op peil en een monitorsysteem zendt meteen een melding uit wanneer de temperatuur stijgt of daalt. (Lees verder onder de foto)

Ongeveer 80 tot 90 procent ontdooit succesvol en van die overgebleven groep raakt gemiddeld 70 à 75 procent goed bevrucht. In de fase waarbij de embryo's zich innestelen in de baarmoeder, is dat proces succesvol in 30 tot 40 procent van de gevallen. In het meest ideale geval worden bij een pick-up minstens 20 à 25 eicellen afgenomen. “Maar soms levert een pick-up maar vier of zes eicellen op. Die vrouwen kunnen dan overwegen om vier of vijf behandelingen te ondergaan,” zegt Nekkebroeck. Hoe jonger vrouwen hun eicellen laten invriezen, hoe beter de kwaliteit en hoe groter de kans op een succesvolle bevruchting via ivf. Het kantelmoment ligt op 35 jaar.

Hoewel er geen exacte cijfers voor Brussel zijn, merkt Nekkebroeck wel een trend op waarin vooral vrouwen uit grootstedelijke contexten interesse tonen in de techniek. “In de eerste jaren waren het vooral mensen uit Amsterdam die hun weg naar het UZ Brussel vonden. Daarna volgden de Parisiennes.” Nu zijn het vooral Belgische vrouwen die langsgaan bij Brussels IVF, het centrum voor reproductieve geneeskunde van het UZ Brussel. Jaarlijks gaat het om 200 à 300 consultaties.

'Geen zin in een relatie'

Nina Vandeweghe moet nog beginnen met de procedure, maar Zoë, een andere vrouw die BRUZZ sprak, liet zeven jaar geleden al haar eicellen invriezen. “Al mijn hele leven voel ik een sterke kinderwens, ik weet dat er een zorgende moeder in mij schuilt. Maar voor mij is het essentieel om pas een kind te krijgen onder de juiste omstandigheden, namelijk met een vaste partner, zodat ik het een warme, veilige thuis kan bieden. Ik ben zelf opgegroeid in een gezin waarin het niet echt gemakkelijk was als kind,” vertelt ze.

Maar het leven kwam er voor Zoë tussen. Na enkele traumatische ervaringen nam ze in haar dertiger jaren de tijd om aan introspectie te doen. Een partner paste toen niet in het plaatje, ze bleef bewust single. “Helaas in the window of time dat ik eigenlijk een gezin hoorde te stichten.” Rond haar 38e besloot ze daarom om haar eicellen in te vriezen, uit voorzorg. “Ik hoopte nog steeds een kind te krijgen, op een later moment, met een partner.”
De hoge kostprijs was voor Zoë, zoals voor Vandeweghe en vele andere vrouwen, een flinke drempel. “Gelukkig wilden mijn ouders me deels ondersteunen. Dat nam de stress voor een stukje weg,” geeft ze toe.

Mismatch op datingvlak

De verhalen van Zoë en Vandeweghe vertonen nog een tweede grote gelijkenis: beiden zijn hooggeschoolde profielen met een bloeiende carrière. Dat is net de groep die het vaakst een beroep doet op de vitrificatietechniek, weet ook Nekkebroeck.

Toch is het niet zozeer hun carrière die ervoor zorgt dat veel hooggeschoolde vrouwen het ouderschap uitstellen, het is eerder de mismatch op datingvlak, wijst de ene studie na de andere uit. Vrouwen, zo luidt de sociologische verklaring, studeren gemiddeld langer dan vroeger, zijn vaker hooggeschoold en progressief. Ook zijn ze vooral op zoek naar gelijkwaardigheid in relaties. Mannen, luidt het, mikken eerder op partners die een lagere sociale status hebben of jonger zijn, wat aansluit bij de patriarchale verwachtingen rond schoonheid en macht. Wanneer die mannen een kinderwens ervaren, is het voor vrouwen van dezelfde leeftijd vaak al te laat. (Lees verder onder de foto)

Die mismatch zorgt ervoor dat de zoektocht naar een geschikte partner soms uitdraait op een lastige en frustrerende onderneming, wat resulteert in de fameuze 'datingkloof' of mating gap, een term die de Amerikaanse antropologe Marcia C. Inhorn muntte in Motherhood on ice: the mating gap and why women freeze their eggs.
Of zoals Vandeweghe haar situatie onomwonden beschrijft: “Aangezien mijn left-over mannenpool zo klein was, ging ik ook op verkenning bij de youngsters. Maar dat werkte evenmin. Je wordt als vrouw op de datingmarkt bovendien verketterd als je nog maar begint over een kinderwens.”

Toch verlangen veel van de vrouwen die hun eicellen laten invriezen nog naar een 'normale', normatieve relatie. “En vaak weegt de partnerwens zwaarder door dan de kinderwens, waardoor vrouwen liever even wachten tot ze de juiste levensgezel vinden. Hun eicellen laten invriezen kan wat extra tijd kopen,” zegt Nekkebroeck.

Ook een ander maatschappelijk fenomeen zorgt volgens Nekkebroeck voor een verhoogde vraag naar 'uitstel': de emerging adulthood, ruwweg te vertalen als 'ontluikende volwassenheid', een levensfase waarin heel wat bepalende momenten samenkomen. “Een vrouw van 30 voelt vandaag veel meer maatschappelijke druk dan vroeger, toen bijna iedereen jong trouwde, en van een echtgenote werd verwacht dat ze thuisbleef voor het huishouden en de kroost. De samenleving evolueerde op dat vlak, gelukkig. Daartegenover staat dat vrouwen tegelijk een goede job, een fijne partner én een kind moeten hebben, die liefst van al instagrammable zijn. Veel vrouwen kiezen er daarom voor om hun eicellen in te vriezen en zo de druk te verlagen.”

Vastklampen aan een droom

In een bevraging van Brussels IVF liet 95 procent van de mensen die eicellen lieten invriezen weten de procedure, indien nodig, opnieuw te doorlopen. Toch wringt er ook het een en ander aan het idee “Eigenlijk ben ik geen voorstander van de vitrificatietechniek,” geeft Vandeweghe toe. “Het voelt aan als een nieuw kapitalistisch idee, waarbij vruchtbaarheid en eicellen worden benaderd als een verhandelbare commodity. Je koopt enkele jaren om je toch maar te kunnen vastklampen aan de droom, om te voldoen aan het heteronormatieve plaatje met biologische kinderen.”

Vrouwen kunnen bovendien maar tot hun 45e hun ingevroren eieren gebruiken. Dat is wettelijk bepaald. Daarna mag de wetenschap ermee aan de slag. Zoë, die begin dit jaar die leeftijdsgrens bereikte, is ondertussen nog niet teruggekeerd naar de fertiliteitsdienst in Brussel. “Ik heb nog geen partner gevonden met wie ik kinderen wil. Momenteel neem ik afscheid van het idee dat ik ooit een biologische moeder zal zijn. Dat gaat gepaard met rouw, maar goed, mijn wereld stort niet in. Je kan op veel manieren moeder zijn in dit leven.”

Nina Vandeweghes verkoopstentoonstelling Eggcellent choice? vindt plaats op 27/10 in Hot Pot, Manchesterstraat 17, Sint-Jans-Molenbeek