Dave Sinardet: 'Niet elke burgerlijst is een echte burgerlijst'

Die laatste categorie is voor u geen burgerlijst?
Sinardet: Neen, typisch voorbeeld is SP.A-boegbeeld Johan Vande Lanotte, toch wel een van de ultieme partijpolitici van dit land, die nu in Oostende zogezegd met een burgerlijst naar de verkiezingen gaat. Het is duidelijk dat dat geen echte burgerlijst is.

Wat te denken van Change.Brussels?
Sinardet: Daar is het natuurlijk een gevolg van het feit dat SP.A niet samen met de PS opkomt. Vroeger had SP.A altijd een beperkt aantal plaatsen op de PS-lijst, nu moest Ans Persoons een hele lijst vullen. Logisch dat ze ook op zoek ging naar andere kandidaten.
Bovendien doet SP.A het over het algemeen slecht in de peilingen, waardoor die partijnaam bezoedeld is. Hetzelfde geldt voor CDH, de partij die in Brussel en Wallonië het minst onder eigen naam opkomt. Ook zij scoort slecht en probeert het partij-etiket nu wat weg te moffelen.
Een partij die nationaal een heel sterk merk is, zal veel gemakkelijker geneigd zijn om bij lokale verkiezingen lijsten in te dienen onder eigen naam. De N-VA komt op onder N-VA, ook om op die manier de lokale verkiezingen wat te nationaliseren.

Niet iedereen wil dus de eigen partijnaam gebruiken, maar waarom dan opteren voor een burgerlijst?
Sinardet: Er zijn verschillende redenen. Er is om te beginnen de algemene tendens van afkeer van partijpolitiek. De schandalen van Publifin en Samusocial hebben daar zeker toe bijgedragen. Mensen hebben genoeg van partijpolitiek en alles wat daarmee samenhangt: de machtsspelletjes, het gemarchandeer. Je zag dat ook in Frankrijk.

Emmanuel Macron kwam op met een beweging die zogezegd onafhankelijk was, niet gelieerd aan traditionele partijen. Dat heeft gewerkt. Ik ben er zeker van dat Vande Lanotte zich voor een stuk daardoor heeft laten inspireren.
Als de partijnaam dan ook nog eens slecht in de markt ligt, grijpt men nog vlugger naar het idee van een burgerlijst. Wat ook speelt is dat op lokaal niveau meer en meer de nadruk gelegd wordt op participatie. Burgerlijsten zijn natuurlijk een goede manier om te laten zien dat er openheid is naar de burgers.

Ook traditionele lijsten willen hun openheid laten zien door, meer dan ooit, te verruimen met onafhankelijken. Zo staat in Molenbeek Mohamed El Bachiri op de lijst van MR-burgemeester Schepmans. Voor de kiezer maakt dat het er niet simpeler op. Als je op een onafhankelijke stemt, kies je dan voor een burger of voor de partij?
Sinardet: Je stemt altijd mee voor de partij, zeker als de burger op een onverkiesbare plaats staat.

Als burger op een partijpolitieke lijst gaan staan, wat is de logica?
Sinardet: Daarmee zeg je: ik engageer mij voor die lijst omdat ik geloof dat die het beste project voor de gemeente heeft, maar ik associeer mij niet meteen met de partij en alles daaromheen, ook de negatieve connotaties. Onafhankelijken zijn natuurlijk niet nieuw. In Antwerpen is er nu zelfs een unieke situatie. Jinnih Beels is lijsttrekker voor SP.A, maar ze heeft geen partijkaart. In Brussel heb je dus een burgerlijst getrokken door iemand van SP.A, terwijl de SP.A-lijst in Antwerpen getrokken wordt door iemand zonder partijkaart.

Zodra je verkozen bent, ben je dan burger of politicus. Hoe onafhankelijk kan je blijven?
Sinardet: Dat is een moeilijke. Je maakt daar best goede afspraken over. Want je staat natuurlijk wel op een lijst en als die lijst toetreedt tot de meerderheid is het de bedoeling dat je als onafhankelijke die meerderheid steunt. Je zit mee in de fractie. Hoe onafhankelijk ben je dan nog? Vaak zie je ook dat mensen die beginnen als onafhankelijke vervolgens meer en meer tot de partij gaan behoren.

Behalve het grote aantal burgerlijsten valt het bij deze verkiezingen op dat het thema burgerparticipatie in de meeste partijprogramma’s staat. Zelfs doorgewinterde politici met een nogal autoritaire bestuursstijl als Michèle Carthé (PS) in Ganshoren en Philippe Pivin (MR) in Koekelberg beloven de burger nu inspraak te geven. Gemeend of ook marketing?
Sinardet: Dat varieert. Voor een stuk is het marketing, zeker bij figuren die al heel lang aan de macht zijn en die weinig voeling lijken te hebben met de nieuwe tendenzen. Bij anderen is het wel gemeend. De groenen zijn er altijd mee bezig geweest. Bij andere partijen heeft het te maken met een maatschappelijke evolutie. Dertig jaar geleden was het thema burgerparticipatie niet zo hot, ook internationaal niet. Nu wel. Daarom zetten ook zij dat thema op de agenda.

Kan je zeggen dat de representatieve democratie niet meer werkt?
Sinardet: Ik denk dat er wel een aantal dingen beter kunnen. In een particratie als België wegen de partijpolitieke belangen zwaar door in de besluiten. Dat levert niet altijd de beste beslissingen op. De burger kan een frisse kijk, een ander perspectief bieden.

Waarmee ik niet gezegd wil hebben dat politiek iets negatiefs is en de burger de zuiverheid zelve, want dan dreig je in populisme terecht te komen.
Voor mij moet de representatieve democratie niet volledig worden vervangen, maar ik pleit er wel voor om er een aantal deliberatieve initiatieven aan toe te voegen. Je brengt een groep mensen samen, via loting bijvoorbeeld, om te delibereren over een bepaald thema.

Over welke thema’s?
Sinardet: Op lokaal vlak zijn dat vaak infrastructuur of mobiliteit, de heraanleg van een plein bijvoorbeeld of de vraag of er een parking moet komen. Daar kan het nuttig zijn om de burgers het plan van in het begin mee te laten uittekenen. Dat is iets anders dan te zeggen: wij beslissen en zullen dan horen wat de mensen ervan vinden om daarna nog een detail te veranderen. Dat laatste is geen participatie.
Maar ik zie het ook mogelijk voor nationale thema’s, zoals pensioenen. Dan wordt het wel complexer en moeten de politici wellicht de knopen doorhakken.