Brussel kiest: 'Goed gezondheidsbeleid moet de sociale factoren in Brussel meenemen'

Op het vlak van welzijn leek covid even een historisch momentum, waarbij iedereen samen rond de tafel ging zitten. Intussen is dat overleg gaan liggen, terwijl met toegankelijke zorg, onderwijs en opvang nog het nodige werk op de plank ligt. Is er een kans gemist?

“Koffietje?” Warmte is het codewoord aan het onthaal van Goujonissimo in Anderlecht. Er hangen feestvlaggetjes uit – want er is altijd iemand jarig – en in de wachtzaal kijk je uit op de groene patio van het ronde gebouw. Een jonge vrouw wacht er op haar sessie bij de psycholoog, maar in het centrum zitten ook twee huisartsen, een verpleegster, kinesist, maatschappelijk werkers en vroedvrouwen. Elke donderdag zijn er gymsessies voor senioren, er zijn zelfverdedigingslessen en elke maand een ontbijtmoment voor de buurt. In de wachtzaal hangen flyers uit, van yoga tot wandelen, zingen en boekenclubs, allemaal in twee talen. “Wij spreken hier de ene week Nederlands en de andere week weer Frans,” legt coördinator Sofie Vermeulen uit. Op het dak toont ze trots de tomaten en rucola die ze net hebben geplant in hun serre. Die is in de toekomst bedoeld voor ateliers rond gezond koken.

Een tweetalig geïntegreerd welzijns- en gezondheidscentrum is het hier, het eerste van Brussel. Goujonissimo opende een klein jaar geleden en telt nu zo’n driehonderd patiënten uit de diverse wijk rond Citygate, die de komende jaren nog flink zal groeien. “Het verschil met een gewoon wijkgezondheidscentrum is dat je hier meer toegangspoorten hebt dan alleen de huisarts. Je kan ook binnen­komen via psychologen, maatschappelijk werkers of gemeenschapsactiviteiten,” zegt Truus Roesems van Medikuregem, de trekkende partner achter het tweetalige huis.

Preventief ontbijt

Merkt de psycholoog een medische nood op, dan kan die zijn cliënt meteen naar de arts doorverwijzen. Of merkt de arts dat een patiënt met achterstallige facturen sukkelt, dan kan die een sessie voorstellen bij de sociaal werker. “Wij vertrekken van nul en bieden ontmoetingsruimte aan in de buurt. Van daaruit merk je welke vragen en noden er leven,” zegt huisarts Erika Van Nuffel. Zo vroeg een lokale vzw onlangs nog om een preventief ontbijt te mogen organiseren rond borst- en baarmoederhalskanker. “Liefst 120 vrouwen uit heel Anderlecht kwamen daarop af en konden er vragen stellen. Dat is heel krachtig. Anders moest ik datzelfde verhaal 120 keer apart vertellen.”

Het is de bedoeling dat Brussel over enkele jaren meer van dit soort geïntegreerde gezondheidscentra telt, telkens op maat van de wijk. Dat staat in het nieuwe geïntegreerde welzijns- en gezondheidsplan van Brussels minister van Gezondheid Alain Maron (Ecolo), pas in januari van kracht gegaan. Diezelfde minister kwam deze legislatuur nog met plannen voor meer wijkgerichte rusthuizen – waar lokale verenigingen ook welkom zijn – en beter toegankelijke ziekenhuizen, met verplichte informatiedoorstroom tussen specialisten en huisartsen onder meer.

“Maar die plannen staan nog in de kinderschoenen en zijn vaak nog niet eens begonnen,” zegt Karel Van De Sompel van zieken- en rusthuiskoepel Gibbis. Huisartsen krijgen nog lang niet alle informatie van de ziekenhuizen door, bijvoorbeeld, en spoeddiensten zijn nog voor te veel Brusselaars de eerste plek om naartoe te gaan met een snotneus. “Laten we vooral de hele sector meenemen, niet alleen de eerste lijn of de ziekenhuizen,” vindt Van De Sompel, van crèche tot rusthuis. “Maar het overleg dat tijdens de coronajaren goed liep, is nu weer wat gaan liggen.”

Geen Vlaamse vaccins

Het is een terugkerend thema bij gemeenschapsbevoegdheden als welzijn, cultuur, onderwijs of kinderopvang: Brussel rekent ervoor op Vlaamse of Franstalige hulp en dat betekent samenwerking en overleg. De covidcrisis toonde dat zoiets kan werken in crisistijd, maar wie spreekt intussen nog over corona? “Postcovid is het overleg tussen alle politieke niveaus toch wat stilgevallen,” vindt Van De Sompel. Zo was de Vlaamse Gemeenschap niet betrokken bij het recente gezondheidsplan van minister Maron en zitten de Nederlandstalige huisartsen ook daarbuiten amper mee aan tafel.

“Wij zijn als Nederlandstalige kring afhankelijk van Vlaanderen, maar het Vlaamse gezondheidsbeleid is niet altijd afgestemd op Brussel,” zegt coördinator Hicham Vanborm van de Brusselse Huisartsenkring (BHAK). Bepaalde gezondheidsapps tonen het hoofdstedelijke aanbod bijvoorbeeld niet en Vlaamse vaccins mogen dan weer niet gebruikt worden om volwassen Brusselaars in te enten tegen mazelen. “En een Nederlandstalige huisarts die een geval van mazelen opspoort in Brussel, moet dat verplicht melden aan Vlaanderen, maar Brussel weet van niets,” zegt Annick Dermine, directeur van het Huis voor Gezondheid, het netwerk van de Nederlandstalige zorg hier. Rond de mazelenopmars is het wachten op een Brussels beleid.

Zo’n preventie- en vaccinatiebeleid zal volgens Truus Roesems van Medikuregem altijd rekening moeten houden met vragen van onderuit, of het nu gaat over mazelen of kankerscreenings. “Mensen hebben weinig plekken om over hun wantrouwen te spreken. Hoe kan je er op een warme, open en toch wetenschappelijke manier mee omgaan? Dan moet je durven te luisteren naar waar de bezorgdheden zitten,” zegt Roesems.

Nog zo’n preventietaak ligt momenteel bij de geestelijke gezondheidszorg, want mentale problemen en drugsgebruik pieken. In het hele land zijn zogenoemde eerstelijnspsychologen sinds deze legislatuur wel terugbetaald, maar voor meer langdurige zorg blijven de wachtlijsten lang. “En in de ziekenhuizen zitten we met te weinig psychiatrische bedden,” zegt Karel Van De Sompel van Gibbis, die liefst vijftien procent van alle budgetten daarvoor naar Brussel zou zien vloeien. “Wij verzorgen niet alleen de Brusselaars, maar ook mensen uit Vlaams- en Waals-Brabant, en doen veel meer aan crisiszorg dan de andere gewesten, denk aan gedwongen opnames.” Momenteel telt Brussel slechts 6 à 8 procent van alle psychiatrische bedden in ons land. “Dat moet dus verdubbelen,” vindt Van De Sompel.

Zorg op stadsmaat

Het toont allemaal dat zorg op maat van de hoofdstad anders ligt dan daarbuiten. “Een goed gezondheidsbeleid moet ook de sociale aspecten van Brussel mee in rekening brengen,” zegt sociologe Sarah Missinne van het Observatorium voor Gezondheid en Welzijn. “Iemands woon­situatie, job en levensomstandigheden bepalen mee hoe gezond die is, net als luchtvervuiling in de stad.” Dat Brussel per definitie meer verhuisbewegingen kent dan andere gewesten, maakt het lastig om een vaste huisarts te vinden. “Je kan wel werken met wijkgerichte zorg, maar wie uit die wijk verhuist, moet opnieuw beginnen te zoeken.”

Het stedelijke vastgoed leent zich dan weer niet tot handige groepspraktijken voor artsen en andere diensten. “Oude herenhuizen met smalle deuren en trappen zijn moeilijk te verbouwen tot medische centra, die ook toegankelijk moeten zijn voor minder mobiele personen. Wat veel huisartsen die zich wensen te groeperen vooral nodig hebben, is een gebouw,” zegt Missinne.

In de ziekenhuizen vragen ze dan weer gepaste oplossingen voor het tekort aan zorgpersoneel. “Dat is in het hele land een probleem, maar de hoge woonprijzen en het Brusselse mobiliteitsbeleid helpen zeker niet,” zegt Karel Van De Sompel. Die vraagt ook een aangepaste financiering voor de Brusselse ziekenhuizen, waar in het stadscentrum soms tot een kwart van de facturen onbetaald blijven. “Het gaat dan om zorg voor mensen zonder papieren of ziekteverzekering.”

Is er dan niets gebeurd op gezondheidsvlak? Toch wel, zowel federaal als bij de gemeenschappen. “De neuzen staan nu in dezelfde richting, iedereen is het eens over de nood aan preventie en een sterke eerste lijn,” zegt Annick Dermine. “Alleen gebeurt dat in Vlaanderen en Wallonië in een ander tempo dan Brussel en elk met eigen prioriteiten. Het is vooral zaak om de huidige plannen voort te zetten.”

Dat hopen ze ook bij Goujonissimo. Hun erkenning bij de Gemeenschappelijke Gemeenschapscommissie laat nog even op zich wachten. “En die is nodig om de subsidies vanaf volgend jaar te verzekeren,” zegt Truus Roesems. Opnieuw stokt het akkoord simpelweg bij gesprekken tussen de gemeenschappen. “Eigenlijk heb je overal in het land een minister van Welzijn nodig met een hart voor Brussel, die bereid is om een beetje van zijn bevoegdheid en tijd af te staan aan overleg,” besluit Dermine.