De zoektocht naar één miljard: besparingen en belastingen

Rode cijfers: het is iets waar politici in een verkiezingscampagne liever niet over spreken. Ze zijn immers synoniem met belasten of besparen. BRUZZ gaat het debat aan en vraagt aan de lijsttrekkers van de vijf Nederlandstalige beleidspartijen hoe zij Brussel uit het financiële moeras zien klauteren.

Twee cijfers tonen in welke hachelijke financiële situatie het Brussels Gewest is beland na vijf jaar regeerwerk van Vervoort III. Het jaarlijkse begrotingstekort loopt op tot 1 miljard euro, op zo’n 6 miljard euro aan inkomsten. En er is een schuld van 13 miljard euro.

Dat is ook het ratingagentschap Standard and Poor’s niet ontgaan. Dat verlaagde eind maart de rating van AA- naar A+. Dat heeft pijnlijke gevolgen voor de leningen die Brussel kan aangaan. De heel goedkope rentes behoorden al tot het verleden, met een slechte rating zullen die rentes alleen maar stijgen. En de rentelasten zijn al fenomenaal hoog.

En er doemen nog meer donderwolken op. Vanaf 2025 wordt het egalisatiemechanisme*, voorzien in de Bijzondere Financieringswet, afgebouwd. Dat loopt tegen 2033 op tot 100 miljoen euro aan extra inkomsten die Brussel zal mislopen. Tegelijk zijn de uitdagingen waar Brussel tegenaan kijkt kolossaal, zoals de armoede en de werkloosheid, de veiligheid en de transitie naar een klimaatneutrale stad.

Alle lijsttrekkers van de Nederlandstalige beleidspartijen beseffen dat het vijf voor twaalf is, bij de vraag wat ze in juli, bij de regeringsvorming, op tafel zullen leggen. “Een begrotingsevenwicht zoeken zal de hele legislatuur beheersen,” zegt Ans Persoons (Vooruit).

“We staan voor een heel moeilijke periode,” beaamt Elke Van den Brandt (Groen). “Brussel bestaat nu 35 jaar en staat op eigen benen, maar om die autonomie te behouden, moeten we tonen dat we geloofwaardig zijn, en dat betekent ook dat we de centen op orde moeten krijgen.”

CD&V heeft, als enige, een becijferde oefening gedaan om die bewuste één miljard euro te ‘vinden’. Lijsttrekker Benjamin Dalle: “Alle partijen moeten kleur bekennen. We kunnen niet naar de kiezer trekken en zeggen dat er geen probleem is. De rentelasten bedragen 5,9 procent. Daarmee zit Brussel op het niveau van Griekenland. Als we niets doen, dan belandt Brussel op het niveau van Senegal.”

De politici weten ook dat het gepaard zal gaan met onpopulaire maatregelen, dat er protest zal zijn, en weinig overschot om echt beleid te kunnen voeren. Voor Sven Gatz, lijsttrekker voor Open VLD, is daarom het regeerakkoord cruciaal. “Het is een oefening die in het begin van de legislatuur moet worden gedaan. En als dat lukt, dan krijg je naar het eind toch beleidsruimte,” zegt Gatz, die onderstreept dat hij al eerder, als Vlaams minister, het mes in de uitgaven heeft moeten zetten. “Alleen zal het nu nog zwaarder zijn.”

Om het miljard te vinden zijn er geen mirakeloplossingen. Er kan bespaard worden, er kunnen extra belastingen komen, er kan hervormd worden of er kan naar de federale overheid worden gekeken voor een herfinanciering.

Eerst het BESPAREN. Ook de linkse partijen beseffen dat er gesnoeid zal moeten worden. Ans Persoons: “Ik heb dat al gedaan, door exportsubsidies te schrappen (een maatregel die nadien deels is teruggeschroefd, red.). Er zál gesnoeid moeten worden maar onder twee voorwaarden: de groei mag niet stilvallen en de besparingen moeten rechtvaardig zijn. De kansarmen mogen niet de dupe zijn.”

Voor Groen is het back to basics. “We moeten weer naar de kerntaken,” zegt Elke Van den Brandt. “Van sommige investeringen moeten we ons afvragen of we ze moeten doen, dan wel of we ze aan andere partners overlaten.” Voor Groen mag alvast aan het openbaar vervoer niet worden geraakt.

Gatz bekijkt het stoïcijnser. “Je zal zien dat elke partij met zijn no-go’s komt aanzetten. Dingen waar voor hen niet aan getornd mag worden. Dat zal natuurlijk niet gaan.” Voor Open VLD moeten de strategische investeringen worden afgebouwd en moet er voor 600 miljoen euro aan besparingen gevonden worden op de lopende uitgaven. “Dat kan door tien procent in de uitgaven te schrappen. Ik besef dat dat jobs kan kosten. Maar gezien de economische situatie (met tekorten op de arbeidsmarkt, red.) is dat niet onoverkomelijk.”

CD&V is geen voorstander van dat soort kaasschaaf. Er moet vooral gesnoeid worden waar het kan. Zo stelt Dalle vast dat het personeelsbestand van het Gewest in één legislatuur met zeventien procent is toegenomen. “En dat is gerekend zonder de consultants,” zegt Dalle. “We stellen voor om dat totale personeelsbestand te plafonneren. Dat levert 50 miljoen euro op. Door de kabinetten in te krimpen kunnen we nog eens 10 miljoen euro besparen.” Ook prestigeprojecten als Kanal, het museum van Le Chat of een nieuw hockeystadion moeten herbekeken worden.

Voor N-VA zal het er eerst op aankomen om de begroting in haar volledigheid te kunnen inkijken, zegt Cieltje Van Achter. “We hebben vandaag geen enkele informatie over welke investeringen al beslist is en welke niet. Wat ligt vast, waar is nog marge? We weten het niet. Vervolgens willen we voor elke uitgave weten wat de return on investment is. De inschakelingscontracten bijvoorbeeld. Daarover heeft het Planbureau aangetoond dat die niet tot meer werkgelegenheid leiden. Dan moet je zulke uitgaven niet doen.”

Als besparen niet de nodige honderden miljoenen oplevert, dan kunnen er ook extra BELASTINGEN komen. De heilige graal voor zowel Vooruit als Open VLD is Smart Move, het Brusselse rekeningrijden. Volgens Sven Gatz kan dat 250 à 400 miljoen euro in kas brengen. “Dat geld komt voornamelijk van de pendelaar. De Brusselaar blijft grotendeels gespaard (omdat de vaste autobelasting naar 0 euro gaat, red.).”

Ans Persoons: “Smart Move combineert duurzaamheid en extra inkomsten. Dat moet er komen, maar wel in akkoord met Vlaanderen en Wallonië.” Ook Groen is voorstander van Smart Move. “Niet zozeer als fiscaal instrument. Het moet vooral dienen om onze mobiliteit te sturen, om het duurzamer te maken, niet om geld in het laatje te krijgen,” zegt Van den Brandt.

Vooruit kijkt verder nog naar de registratierechten voor de tweede woning en de achterpoortjes in de erfbelasting. Ook voor Groen kunnen er extra inkomsten gehaald worden bij eigenaars van meerdere woningen. Van den Brandt: “De sterkste schouders mogen een stukje solidariteit betonen.”

CD&V kijkt dan weer naar de personenbelasting. Dalle: “Weinigen weten dat, maar sinds er een fiscale autonomie is op de personenbelasting, heeft Brussel die verlaagd. Het idee was, begrijpelijk, om meer mensen aan het werk krijgen. Die strategie heeft niet gewerkt. Ik stel voor, hoe moeilijk dat ook is, om die weer op het niveau van de rest van het land te brengen.” Die operatie zal volgens Dalle 50 miljoen euro opleveren. “De mensen zullen dat nauwelijks voelen. Je kan die belasting ook progressief maken om de werkloosheidsval te vermijden,” aldus Dalle.

En dan zijn er HERVORMINGEN die geld kunnen opleveren. Een eengemaakt Brussel blijft voor Ans Persoons een strijdpunt. “Deze financiële situatie is een momentum,” zegt ze. “Stap 1 is dat we binnen het Gewest intern orde op zaken stellen, en dat we agentschappen die met hetzelfde bezig zijn, rond ruimtelijke planning of huisvesting, bij elkaar voegen. Daarna moeten we kijken naar gemeenten en Gewest. Gedeelde bevoegdheden moeten tot het verleden behoren.” (Lees verder onder de illustratie)

Ook Van den Brandt gelooft dat hervormen noodzakelijk is. “Er is te veel versnipperd beleid, er zijn te veel agentschappen, en dan de negentien gemeenten en de zes politiezones, de twee gemeenschappen, drie gemeenschapscommissies. Die luxe kunnen we ons niet meer permitteren. Te veel dingen zijn dubbelop.”

Volgens Persoons kan door een oefening in efficiëntiewinst tien procent bespaard worden. “Het totale budget van Brussel – Gewest en gemeenten samen – is 15 miljard,” rekent ze voor. “Door te fuseren kan dat, via efficiëntiewinst, 1,5 miljard opleveren.”

Dalle wuift dat cijfer weg. “We hebben zelf een berekening gemaakt. Meer coherentie tussen gemeenten en Gewest levert inderdaad efficiëntiewinst op, maar niet meer dan 100 miljoen euro.”

Gatz is dan weer eerder sceptisch over snelle institutionele hervormingen. “Ik ben daar principieel niet tegen, maar daar zie je ten vroegste in 2030 het effect van, terwijl we nu al moeten ingrijpen. Ik heb met Optiris ook naar efficiëntiewinst gestreefd. Je hoopt dan op 60 miljoen euro, maar het is meer in de richting van 20 à 30 miljoen euro. Dat is iets, maar niet voldoende.”

Van den Brandt vindt verder ook dat de arbeidsmarkt hervormd moet worden. “We moeten inzetten op activering en de stad aantrekkelijker maken, zodat wie kan bijdragen aan het fiscale draagvlak hier ook wil wonen en werken.”

CD&V berekende wat een activering aan extra inkomsten kan opleveren. Dalle: “Het is wat ons betreft prioriteit nummer één. Meer mensen aan het werk, betekent meer personenbelasting en minder sociale uitgaven. Als je 50.000 mensen activeert, levert dat Brussel 150 miljoen euro op.”

N-VA tot slot zet in op haar confederale model. Dat staat voor een stadshervorming, zoals die al deels is geschetst, maar ook responsabilisering. Van Achter: “We moeten de regio’s verantwoordelijk maken, zodat die, als er meer werkgelegenheid is, daar ook voor worden beloond.”

Over HERFINANCIEREN is de situatie duidelijk. Geen enkele partij ziet daar op korte termijn heil in. Ze zijn allemaal van oordeel dat Brussel structureel ondergefinancierd is, volgens de bekende riedel dat twintig procent van de rijkdom in ons land geproduceerd wordt in een gewest met tien procent van de bevolking. “De welvaart die hier gecreëerd wordt, moet terug naar Brussel kunnen vloeien,” zegt Persoons.

Maar er is bij alle partijen ook het inzicht dat Brussel eerst intern orde op zaken moet stellen, voor er bij de federale overheid kan worden aangeklopt. “Ik zie trouwens niet meteen een staatshervorming komen,” voegt Gatz daaraan toe.

Voor metro 3 wordt een uitzondering gemaakt. Daar vinden bijvoorbeeld Groen en Vooruit het logisch dat er voor werken van dergelijke omvang, met bovenregionale impact, extra steun moet komen van buitenaf. CD&V is van mening dat er eerst een kosten-batenanalyse moet komen over die metro. “Is die 4,7 miljard euro nog in verhouding tot de baten? Dat is een belangrijke vraag.”

CD&V oordeelt wel dat een bijdrage van de federale regering niet moet worden uitgesloten. “Als de activering van Brusselse werklozen echt op gang komt, komt er ook veel geld in de federale kas. Wij vinden dat een stuk daarvan terug naar Brussel mag vloeien,” zegt Dalle.

N-VA stelt tot slot voor om de federale vennootschapsbelasting te regionaliseren. Dat levert Brussel tussen de 2,7 en 4,4 miljard euro op per jaar. “Dat is een herfinanciering op zich,” zegt Van Achter. Maar omdat dat de fiscale concurrentie tussen de gewesten kan aanzwengelen, is daar bij weinig partijen veel animo voor.

Correctie: in een eerdere versie van het artikel stond dat het solidariteitsmechanisme zal worden afgebouwd vanaf 2025. Dat schreven we op gezag van een professor van de Universiteit Gent, en staat ook in het Oesorapport over Brussel. Minister Benjamin Dalle (CD&V), medeonderhandelaar tijdens de Zesde Staatshervorming, meldt ons dat dit niet klopt. Het solidariteitsmechanisme van 500 miljoen euro blijft constant. Er is wel een overgangsmechanisme, de zogenaamde egalisatie, die vanaf 2025 progressief wordt afgebouwd. Dat gaat maar over een bedrag van 100 miljoen euro. Dat betekent dat er gedurende tien jaar lang tien miljoen euro per jaar zal moeten worden gevonden (in plaats van 50 miljoen euro). Tegelijk zal de Gemeenschappelijke Gemeenschapscommissie juist profiteren van die egalisatie, en op tien jaar tijd in totaal 35 miljoen euro extra krijgen. Bron: De verborgen kanten van de zesde staatshervorming, VIVES (KU Leuven)