Hulplijn voor de formateurs (5), Jean-Luc Vanraes: ‘Iedereen moet ernst begroting inzien'

Zondag sneuvelt het record van langste Brusselse regeringsvorming. Dat staat nu nog op naam van de regering-Vervoort II, die in de zomer van 2014 56 dagen nodig had om tot een akkoord te komen. BRUZZ biedt deze week de formateurs Elke Van den Brandt (Groen) en David Leisterh (MR) elke dag een nieuwe hulplijn, met raad van voormalige collega's die ooit op hun stoel zaten. Sluit de reeks af: Open VLD’er Jean-Luc Vanraes. Hij was tien jaar voorzitter van de VGC-Raad, daarna twee jaar voorzitter van het VGC-college én van 2009 tot 2011 Brussels minister van Financiën en Begroting in de regering-Picqué.

Hoe ging het eraan toe toen u mee een regering vormde?
"Ik heb sinds begin jaren 2000 meegedraaid bij de Brusselse VLD-partijtop en actief mee onderhandeld bij de formaties van 2004 en 2009. In 2004 was het nog ingewikkeld door de grote overwinning van het Vlaams Blok (het latere Vlaams Belang, red.). Daardoor moesten alle andere partijen aan Vlaamse zijde samen in een regering om aan een meerderheid te geraken. De formatie van 2009 was al wat gemakkelijker, omdat het Vlaams Belang toen niet zo veel stemmen meer had gehaald in Brussel.

Zowel in 2004 als 2009 waren wij telkens de grootste partij aan Vlaamse zijde en kwam het initiatiefrecht ons toe. In 2004 hebben we met de socialisten en de christendemocraten een regering gevormd, de tweede keer was het met de groenen in plaats van de socialisten. Dat was minder evident, want voor de groenen was regeringsdeelname nieuw.

Toen ik mee onderhandelde, was de taalstrijd in Brussel al wat gaan liggen. Politici hadden meer oog voor de typisch Brusselse problemen, net zoals vandaag. Toch ging het er tijdens die gesprekken soms stevig aan toe, zeker met de kleurrijke Philippe Moureaux (PS). Die onderhandelde heel hard, maar eens hij zijn woord had gegeven hield hij er zich wel aan. Een deal was een deal."

Waarom ging het toen een pak sneller dan vandaag?
"De kaarten lagen eenvoudiger. Bovendien was er veel solidariteit in de regering, zeker toen we door een moeilijke periode gingen. En je had de verbindende figuur van Charles Picqué (PS) als formateur, die mis ik nu een beetje.

De grootste partij aan elke zijde nam het initiatief en keek met wie ze een meerderheid konden vormen. Elke taalgemeenschap eerst aan eigen kant, daarna pas kwamen ze samen om een gezamenlijk akkoord te sluiten. En de Franstaligen moeiden zich niet met de meerderheid die de Vlamingen maakten en vice versa, zo zou het moeten zijn."

Wat was de moeilijkste knoop destijds?
"We hebben tijdens de financiële crisis moeilijke maatregelen moeten nemen. Zo hebben we, al was dat voor een stuk ook regeringswerk, de Brusselse uitgaven met dertig procent doen dalen. Dat was geen gemakkelijk oefening. Maar daardoor is het ons gelukt om in 2012 een Brussels budget in evenwicht te behalen.

Dat bewijst voor mij dat het zelfs met ideologisch uiteenlopende partijen mogelijk is om moeilijke hervormingen uit te voeren. Het hielp toen dat alle partijen, ook de groenen, de urgentie van de situatie zag. Want, de financiële situatie was, net als nu, penibel. Dat is een belangrijke voorwaarde. Die urgentie zou er nu ook moeten zijn bij alle partijen aan de onderhandelingstafel.

Ondanks de zware tijden ben ik toch trots op dingen die ik toen mee heb kunnen verwezenlijken. Zo bekwamen we de herfinanciering van het gewest voor 375 miljoen euro, en hebben we meer dan drieduizend plaatsen in het lager onderwijs bijgecreëerd, ook al was dat eigenlijk geen gewestelijke materie. Maar het Grondwettelijk Hof heeft ons toen voor die ene keer laten doen.

Ik herinner me uit 2009 ook nog een lange discussie over de metro. Wij wilden de metro doortrekken naar Schaarbeek en Ukkel, maar Groen en Ecolo lagen dwars, zij wilden vooral inzetten op meer bussen en trams in eigen bedding. Uiteindelijk zijn we toch voor de metro gegaan, die is nu in aanleg. Het gedeelte naar Ukkel is jammer genoeg in een regering erna gesneuveld."

Even naar het heden springen, hoe zou u met de politieke kaarten van vandaag aan de slag gaan?
"De situatie met de begrotingscijfers is erg moeilijk. Alle partijen zullen voor een stuk afstand moeten doen van hun verkiezingsprogramma.

Ik denk dat de coalitie die nu op tafel ligt, met Groen, Open VLD, Vooruit en CD&V de meest eenvoudige optie is, maar die heeft met 9 zetels erg weinig speelruimte. Is een scenario met N-VA in plaats van CD&V dan niet gemakkelijker? Dan heb je tenminste een zetel over in de VGC-Raad (waar alleen de 17 Nederlandstalige Brusselse parlementsleden in zetelen, red.).

In ieder geval moet er, als ze met vier partijen werken, een oplossing worden gevonden voor het feit dat er maar drie Vlaamse regeringsportefeuilles zijn. Daarom wil ik de onderhandelaars eraan herinneren dat er nog andere posities van belang zijn. Je hebt nog het voorzitterschap van de VGC-Raad, en het eerste ondervoorzitterschap van het Brussels parlement, vanuit die positie kan je je ook doen gelden.

Of er kan rekening worden gehouden met wie in de Vlaamse regering minister voor Brussel wordt. Dat is meestal, onterecht volgens mij, de minst gegeerde ministerpost, want voor Vlaamse politici is Brussel vaak quantité négligeable. Die ministerpost kan meegeteld worden bij de verdeling in de Brusselse regering, en bijvoorbeeld aan CD&V of N-VA worden gegund, maar dan moet er gecoördineerd worden tussen beide formaties."

Durft u zich aan een voorspelling te wagen over wie er in de volgende Brusselse regering zal zitten en wanneer die er zal zijn?
"Ik denk wel dat PS uiteindelijk overstag zal gaan en in een Brusselse regering met de MR zal stappen. Zij hebben zo veel belangen en eigen personeel in Brussel, ze zitten nagenoeg ingebed in de structuren van het Gewest en kennen de administratie als geen ander. Dat gaan ze niet zomaar opgeven (het nieuws dat PS akkoord ging om onderhandelingen op te starten met MR en Les Engagés kwam na dit gesprek, red.)

Of Fouad Ahidar misschien een kans moet krijgen? Tsja, ik heb Fouad gekend. Ik denk dat er met hem wel te praten valt, ik vind hem zelfs sympathiek. Maar, als hij meedoet regeer je niet alleen met Fouad, hij zit niet alleen in zijn fractie. Kan je met zijn gloednieuwe partij samenwerken en solide akkoorden sluiten? Zeker bij een krappe meerderheid is dat cruciaal."

Welke tips heeft u nog voor informateurs Elke Van den Brandt en David Leisterh?
"Ik wil zeker waarschuwen voor een te krappe meerderheid. Ik heb zelf een bestuursmeerderheid met één zetel op overschot meegemaakt, na de formatie van 2009, dat was niet simpel. Niet alleen kon elke partij dwarsliggen, ook elk individueel parlementslid dat een andere kijk op de zaken had, kon wetgeving tegenhouden.

Ik blijf er ten slotte bij, het budget is de sleutel tot alles, wie dat als bevoegdheid krijgt speelt een belangrijke rol in de volgende regering. En die begroting is in Vlaanderen in een betere toestand, dus de Vlaamse partijen kunnen dat inzetten als leverage (hefboom) in Brussel, dat aspect moeten ze niet onderschatten.